19. Yüzyılda Batılı Seyyahların Mardin İzlenimleri

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 74 - 91, 22.04.2022

Muhittin Rahmi Akbulut

Öz

Tarihin birçok döneminde farklı isimlerle anılan Mezopotamya bölgesinin en önemli şehirlerinden biri olan Mardin; farklı etnik, dini ve kültürel unsurları bir arada bulundurması sebebiyle birçok batılı seyyahın uğrak noktasından biri olmuştur. Tarihin hemen hemen her döneminde yoğun bir kültürel etkileşim içerisinde bulunan şehrin, birçok seyyahın oldukça ilgisini çektiğini ve araştırmalarına konu olduğunu söylemek mümkündür. Mardin, geçmiş dönemlere nazaran özellikle 19. yüzyıldan itibaren batının seyahatlerini yoğunlaştırdığı Mezopotamya bölgesinde, yoğun bir şekilde ziyaret edilmiş ve şehre dair notlar alınmıştır. Seyahatnamelerde aktarılan bilgiler şehrin siyasi, ekonomik, idari, kültürel, dini ve toplumsal yapısı hakkında çeşitli bilgiler sunarken, bu bilgilerin dönemin portresini ortaya koyduğunu söyleyebiliriz. Bu makalede 19. yüzyılda Mardin’e gelen J. S. Buckingham, L. W. Heude, G. P. Badger, B. Fraser, J. M. Kinnier, W. F. Ainsworth, M. P. Warkworth ve H. Southgate başta olmak üzere batılı seyyahların etnik, dini, mimari, ekonomik, toplumsal ve kültürel gözlemleri mukayeseli bir biçimde incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mezopotamya, Mardin, Seyahatname, Seyyah, 19. Yüzyıl.

Mardin Impressions of Western Travelers in the 19th Century

Öz

Mardin, one of the most important cities of the Mesopotamian region, which has been known by different names in many periods of history; Due to the fact that it contains different ethnic, religious and cultural elements, it has been one of the frequent destinations of many western travelers. It is possible to say that the city, which has been in intense cultural interaction in almost every period of history, has attracted the attention of many travelers and has been the subject of their research. Compared to previous periods, Mardin has been visited intensively in the Mesopotamian region, where the west has intensified its travels, especially since the 19th century, and notes have been taken about the city. While the information conveyed in the travelogues provides various information about the political, economic, administrative, cultural, religious and social structure of the city, it can be said that this information reveals the portrait of the period in the city. In this article, the ethnic, religious, architectural, economic, social and cultural values of western travelers, especially JS Buckingham, LW Heude, GP Badger, B. Fraser, JM Kinnier, WF Ainsworth, MP Warkworth and H. Southgate, who came to Mardin in the 19th century. observations will be tried to be analyzed in a comparative way.

Anahtar Kelimeler

Mesopotamia, Mardin, Travelogue, Traveler, 19th Century.

Kaynakça

• Ainsworth, W. F., (1842). Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia. Vol. II, London.
• Akis, M., (2007). “İngiliz Buckingham’ın Seyahatnamesine Göre Yüzyılın Başlarında Mardin’de Sosyal ve Ekonomik Hayat”, (Haz. İbrahim Özcoşar), Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya. c. I, s. 429-444.
• Alioğlu, E. F., (2013). “Geleneksel Mardin Evleri”, (Ed. Emre Ayvaz – İlkay Baliç – Altuğ Yılmaz), Mardin ve Çevresi Toplumsal ve Ekonomik Tarihi Konferansı (Mardin Tebliğleri). s. 44-58.
• Arslan, H., (2019). Artuklular Döneminde Mardin. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Avcı, R., (2020). “Seyahat Notları ve Oryantalist Bilgi Üretimi: Eduard Sachau (1845-1930) Örneği”, Diyalog Dergisi. c. 8, Sayı: 1, s. 29-47.
• Badger, G. P., (1842). The Nestorians and Their Rituals: With the Narrative of A Mission to Mesopotamia and Coordistan in 1842-1844. Vol. I, London.
• Buckingham, J. S., (1827). Travels in Mesopotamia. Vol. I, London.
• Canlı, T., (2019). Arap Edebiyatında Seyahatname ve İbn Fadlân’ın Seyahatnamesi. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• Cevad, A., (1314). Memalik-i Osmaniyye’nin Tarih ve Coğrafya Lügatı. c. 3, İstanbul: Kisyar Matbaası. Çağrıcı, M., (2009). “Seyahat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. c. 37, s. 7-9.
• Dinç, F., (2021). “İslam İnşâ Hukukunun Mardin Kent Mekânına Yansıması”, Mukaddime Dergisi. c. 12, Sayı: 2, s. 307-346.
• Erkanal, H., “Mezopotamya’ya Açılan Kapı: Nusaybin”, (Haz. İbrahim Özcoşar), Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, c. I, s. 1-16.
• Fraser, J. B., Mesopotamia and Assyria, From the Earliest Ages to the Present Time; With Illustrations of Their Natural History. London.
• Gemi, A., (2016). “Arap Edebiyatında Seyahatname/Rihle Türü Bağlamında Meşhur Arap Seyyahların Gözüyle Mardin”, Doğu Araştırmaları Dergisi. c. 2, Sayı: 16, s. 39-55.
• Göyünç, N., (1969). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Grant, A., (1841). The Nestorians; or the Lost Tribes. New York.
• Güneş, H. H., (2007). Abdüsselam Efendi’nin Mardin Tarihi. İstanbul: İmak Ofset Basım Yayın.
• Gürhan, V., (2015). “XVIII. Yüzyılda Mardin Kalesi Üzerine Bazı Tespitler”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. c. 7, Sayı: 2, s. 219-233.
• Hammer, J. V., (1330). Devlet-i Osmaniyye Tarihi. c. 4, İstanbul: Bedrusyan Matbaası.
• Heude, L. W., (1819). A Voyage up Persian Gulf, and A Journey Overland From India to England in 1817. London.
• Kinnier, J. M., (1818). Journey Through Asia Minor, Armenia, and Koordıstan. London.
• Kütük, A., (2018). Nisibis (Nusaybin) Kadim Bir Şehrin Hikayesi. İstanbul: Divan Kitap.
• Layard, A. H., (1853). Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon; With Travels in Armenia, Kurdıstan and the Desert. New York.
• Lord Warkworth, M. P., (1898). Notes From a Diary in Asiatic Turkey. London.
• Nasıroğlu, M., (2010). Batılı Seyyahların Gözüyle Mardin ve Çevresi (Mardin, Nusaybin ve Hasankeyf). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Nasıroğlu, M., (2012). “Yeniçağ’da Batılı Seyyahların Gözüyle Mardin”, Batman University Journal of Life Sciences. c. 1, Sayı: 1, s. 827-836.
• Özcoşar, İ., (2019). “Osmanlı Modernleşmesi/Merkezileşmesi ve Kriz: Mardin Çevresinde Aşiretler Zamanı”, Kadim Akademi Sosyal Bilimler Dergisi. c. 3, Sayı: 2, 1-23.
• Rassam, H., (1897). Asshur and the Land of Nımrod. New York.
• Southgate, H., (1840). Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdıstan, Persia, and Mesopotamia. Vol. II, London.
• Tarduş, İ., (2020). 19. Yüzyıl İngiliz Seyahatnamelerinde Kürtler. Doktora Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı.
• Taştemir, M., (2003). “Mardin”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. c. 28, s. 43-48.
• Üçel-Aybet, G., (2018). Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yazıcı, H., (2009). “Seyahatnâme”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. c. 37, s. 9-11.
• Yılmaz, Ö., (2013). “Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri”, Tarih İncelemeleri Dergisi. c. 28, Sayı: 2, s. 587-614.
• Zengin, B., (1999). Abdulgani Efendi (Abdulgani Fahri Bulduk) Mardin Tarihi. Ankara: Afşaroğlu Matbaası.