Osmanlıda Huzur Dersi Örnekleri, Tahlil ve Tenkitli Tefsir Metni Neşirleri III

Yıl 2018, Sayı: 50, 45 - 77, 31.12.2018

Aydın Temizer

https://doi.org/10.29288/ilted.452821

Öz

Osmanlı padişahları huzurunda Ramazan ayında yapılan Kur’ân-ı Kerîm
tefsir dersleri, Huzur-i Hümâyûn Dersleri adıyla anılagelmiştir. Sultan
II. Abdülhamit huzurunda, mukarrir Yanyalı el-Hâc Ömer Lütfi Efendi tarafından
takdim edilen, el-A’râf suresi 50 ve 51. ayetleri konu alan tefsir dersi, bu
derslerin güzel bir örneğini oluşturmaktadır. Hicrî 1295 yılının Ramazan ayında
icra edilen bu derste, ilk bölümde (takrîr kısmı) ders takrîr/tefsir edildikten
sonra ikinci bölümde (münazara kısmı) muhataplar tarafından Ömer Lütfi
Efendi’ye otuz tane soru yöneltilmiştir. Bu soruların neredeyse tamamı,
Kur’ân’ın dil özelliklerine ait suallerdir. Söz konusu tefsir dersi, hem takrîr
hem de münazara kısımlarıyla bu makalede neşredilmiştir. Neşredilen dersin ilk
kısmı olan takrîr bölümü Osmanlıcadır. Bu bölüm latinize edilerek
neşredilmiştir. İkinci kısmı olan münazara bölümü ise Arapçadır. Bu kısım da
Türkçeye tercüme edilerek neşredilmiştir. Ayrıca neşredilen metnin orijinal
yazma nüshalarından örnek fotoğraflar (dersin her iki bölümünün ilk ve son
sayfaları) makaleye eklenmiştir. Metni tesis edilirken iki
yazma nüshaya müracaat edilmiştir. Bunlardan birincisi Topkapı Sarayı Müzesinde
bulunan yazma, ikincisi Süleymaniye Kütüphanesinde yer alan yazma nüshadır.
Topkapı nüshası, metin tesisinde esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Osmanlı, Huzur Dersi, Ramazan, Takrîr, Münazara

Examples of Huzur-i Humayûn Lessons in the Ottoman, Critical Edition of Commentary Text with Dissection and Criticizing III

Öz

The lessons, which were performed in Ramadan in the
presence of the Ottoman sultans on the exegesis of the Quran, were called Huzur-i
Humaayûn Lessons. One of the good
examples of these lessons was the commentary on
the 50th and 51th verses of Surah al-Araf, which was presented
by al-Hajj Umar Lutfi Efendi in the presence of the
Sultan Abdul-Hamid, the Second, in the month
of Ramadan in 1295 AH. After the
presentation, thirty questions were directed to Umar Lutfi Efendi, and nearly
all of these questions were related to the nature of language of Qur’an. In
this article, tafseer lesson which took the 50^th and the 51^st
verses of Surah al-Araf as subject edited critically with its presentation and
discussion chapters. First chapter of this lesson that has been named takrir
(presentation) is in Ottoman Turkish. This part was written by the Latin
alphabet. Second chapter of this lesson that has been named munazara
(discussion) is in Arabic. This part was written by translating into Turkish. On
the other hand, some sample photos from original manuscripts were added to the
article. The text published in this study was written on the basis of the
manucript’s copy from the Topkapı Palace Museum.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Tafseer, Ottoman, Ramadan, Presentation, Discussion, Huzur-i Humâyûn Lesson

Kaynakça

• el-Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-ḫafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ iştehera mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. Thk. Ahmed Kallaş. 4. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1975.
• Atâ, Tayyarzâde. Osmanlı Saray Tarihi: Tarih-i Enderun. Haz. Mehmet Arslan, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2010.
• el-Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesud. Meâlimü’t-Tenzîl. Thk. Halid Abdurrahman Ak - Mervan Sivar. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-marife, 1987.
• el-Beydâvî, Ebû Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-Tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. Beyrut: 1997.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail Buhârî. Saḥîhu’l-Buḥârî. Thk. Mustafa Dîb Bugâ. Beyrut: Yemâme, 1990.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Süddî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 17-18. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Ṣıḥâḥ: Tâcü’l-lüġa ve ṣıḥâḥu’l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulgafur Attar. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l- melâyîn, 1987.
• Durmuş, İsmail. “Fasl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12: 206. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Durmuş, İsmail. “Vasl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 537-539. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebü’l-Ulâ Mardin. Huzur Dersleri. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1951.
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddin. Silsiletü’l-eḥâdîsi’ḍ-ḍaîfe ve’l-mevḍûa ve eseruhâ’s-seyyiʾ fi’l-ümme. Riyad: Mektebetü’l-maârif, 2000.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebû Tahir Muhammed b. Yakub. Beṣâiru ẕevi’t-temyîz fî letâʾifi Kitâbi’l-Azîz. Thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Kahire: Lecnetü ihyâi’t-türâsi’l-İslamî, 1992.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kitâb. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: Dârül-kütübi’l- ilmiyye, 1998.
• İbn Teymiye, Takıyyüddîn Ebû Abbas Ahmed b. Abdülhalim. el-Fetâvâ’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1987.
• Kara, Ömer. “İslam Geleneğinde Ümerâ Huzurundaki Bilimsel Toplantıların Osmanlıcası: Huzur Dersleri”. Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları II. 229-370. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi [Yay.], 2013.
• Kılıç, Mahmut Erol. “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20: 493-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• el-Konevî, İsmail b. Muhammed (İsmail Efendi). Ḫâşiyetü’l-Ḳonevî alâ Tefsiri’l-Beyḍâvî. İstanbul: Dersaadet, t.y.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Thk. Semir el-Buhârî. Riyad: Dârü âlemi’l-kütüb, 2003.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Teʾvîlâtü ehli’s-sünne: Tefsîrü’l-Mâtürîdî. Thk. Mecdî Baslûm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l- ilmiyye, 2005.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 4. Baskı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• er-Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer, Fahreddîn. et-Tefsîrü’l-kebîr: Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1889.
• es-Siyâlkûtî, Abdülhakim b. Şemseddin Pencabî Hindî. Ḫâşiyetü’s-Siyâlkûtî alâ Kitâbi’l-Muṭavvel li’t-Teftâzânî. Thk. Muhammed es-Seyyid Osman. Beyrut: 2012.
• es-Siyâlkûtî, Abdülhakim b. Şemseddin Pencabî Hindî. Ḫâşiyetü’l-Ḳâdî li-Abdilhakîm es-Siyâlkûtî. İstanbul: Dâru’t-tıbâati’l-âmire, 1853.