İbn Haldûn Umrân Mefhumunu Uygarlık/Medeniyet Anlamında mı Kullandı? Kuramsal ve Tarihsel Bir Tahlil

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 33, 30.06.2022

Yusuf Ötenkaya

https://doi.org/10.20486/imad.1082422

Cited By: 2

Öz

Umrân genellikle ikincil literatürde soyut kalan, neyi ifade ettiği tam anlamıyla belli olmayan, farklı yaklaşımlara göre değişkenlik arz eden bir kavramdır. Türkçe literatürde bu genellikle “medeniyet/uygarlık” ya da “toplum” olarak karşılanırken, İngilizce literatürde ise “civilisation” ile karşılanmıştır. Hadarî umrân ise bedevîliğin zıddı olan “yerleşiklik” anlamında kullanılırken, bazen de “uygar yaşam” olarak telakki edilmiştir. İbn Haldûn’un sıklıkla kullandığı bu mefhumlara yönelik yapılan alımlama, söz konusu kavramların derinliğinin sınırlandırılmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla bunun önüne geçebilmek amacıyla kavramın bağlam içerisindeki yerine odaklanılarak, mefhumun maddi gelişmelerden uzak, “toplumsal ortam” anlamında kullanıldığı öne çıkarılacaktır. Bu çalışmada öncelikle umrânın genel olarak karşılandığı medeniyet/uygarlık ifadesinin tarihsel süreç içerisindeki serüveni mercek altına alınacak ve daha sonrasında bağlam dahilinde İbn Haldûn’un nasıl bir umrân anlayışı geliştirdiği hususunda farklı bir perspektif geliştirilerek söz konusu kavramın din, devlet, toplum, tarih, akıl ve ilim gibi pek çok hususla olan bağıntısı tartışılacaktır. Bu amaçla Türkçe ve İngilizce literatürde umrân kavramının nasıl alımlandığı, Batı’nın geliştirdiği medeniyet mefhumunun bu kavramı nasıl tahdit ettiği doğrultusunda hem söz konusu literatür hem de İbn Haldûn’un konuya olan yaklaşımları esas alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, İbn Haldûn, Umrân, Medeniyet, Bedavet, Hadaret.

Did Ibn Khaldun Use the Concept of ʿUmran in the Meaning of Civility/Civilisation? A Theoretical and Historical Analysis

Öz

ʿUmrān is a concept that remains notional in secondary literature whose meaning is unclear, and it varies according to different approaches. In Turkish literature, this is generally met with “medeniyet” or “toplum”, while in English literature it is met with “civilisation”. Hadarī ʿumrān, on the other hand, is sometimes used in the sense of “settledness” as the opposite of Bedouin, and sometimes it is considered as “civilized life”. The reception made for these concepts, which Ibn Khaldun frequently uses, causes to be limited the depth of these concepts. Therefore, in order to prevent this, it will be emphasized that the concept is used in the sense of “social milieu”, away from material developments, by focusing on the place of the concept in the context. In this study, firstly, the adventure of the expression of civilisation in the historical process, in which ʿumrān is generally met, will be examined, and then a different perspective will be developed on how Ibn Khaldun developed an understanding of ʿumrān within the context. Finally, the relation of ʿumrān with many issues such as religion, state, society, history, reason and science will be discussed. For this purpose, both the literature in question and Ibn Khaldun's approaches to the issue will be based on how the concept of ʿumrān is received in Turkish and English literature and how the concept of civilization developed by the West limits this concept.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Ibn Khaldun, ʿUmrān, Civilisation, Bedawat, Haḍarat

Kaynakça

• Âbidî, Latif Kerim Muhammed. "Nazariyyetü’l-ʿUmrân fî fikri İbn Haldûn ve eseriha ʿale’lümerâi’l- Avrubiyyin". Mecelletü Câmiati Tikrit li’l-Ulûmi’l-Kanuniyye ve’s-Siyasiyye 17/5 (2010), 118–48.
• Adorno, Max Horkheimer Theodor W. Dialectic of Enlightenment. ed. Edmund Jephcott. Stanford: Stanford University Press, 2002.
• Akyol, Aygün. "İbn Haldûn’un İlim Anlayışında Felsefe ve Tarih Tasavvuru". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (2011), 29–59.
• Alatas, Syed Farid. Applying Ibn Khaldûn: The Recovery of a Lost Tradition in Sociology. New York: Routledge Publishing, 2014.
• Allen, Rodney F. "The Method and Process of History". The Social Studies 58/2 (1967), 68–71.
• Amri, Laroussi. "The Concept of ‘Umran: The Heuristic Knot in Ibn Khaldun". The Journal of North African Studies 13/3 (2008), 351–61.
• Arslan, Ahmet. "İbni Haldun ve Tarih". Tarih İncelemeleri Dergisi 1/1 (1983), 9–30.
• Arslan, Ahmet. İbni Haldun. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1997.
• Aydın, Hasan. "İslam Ortaçağında Nakilci ve Akılcı Tarih Anlayışları: Taberî ve İbn Haldûn Örneği". Tarihyazımı 1/1 (2019), 20–61.
• Baykara, Tuncer. Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve Ondokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar. İzmir: Akademi Kitabevi, 1992.
• Bent, Josephine van den. "None of the Kings on Earth is Their Equal in ʿaṣabiyya: The Mongols in Ibn Khaldūn’s Works". Al-Masāq 28/2 (2016), 171–86.
• Bozarslan, Hamit. Lüks ve Şiddet İbn-i Haldûn’da Tahakküm ve Direniş. çev. Melike Işık Durmaz. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fikru İbn Haldûn el-Asabiyye ve’d-Devle. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l- Vahdati’l-Arabiyye, 2001.
• Chabane, Djamel. "The Structure of ‘Umran Al-’Alam of Ibn Khaldun". The Journal of North African Studies 13/3 (2008), 331–49.
• Compleston, Frederick. A History of Philosophy Modern Philosophy: From the Post-Kantian Idealists to Marx, Kierkegaard and Nietzsche. New York: Image Books, 1994.
• Çaksu, Ali. "Ibn Khaldun and Hegel on Causality in History: Aristotelian Legacy Reconsidered". Asian Journal of Social Science 35 (2007), 47–83.
• Dûrî, Abdülaziz. Neş’etü ilmi’t-târih inde’l-Arab. İskenderiye: Merkezü Zayid li’t-Turâs ve’t-Târih, 2000.
• Elias, Norbert. The Civilizing Process: Sociogenetic Psychogenetic Investigations. Malden: Blackwell Publishing, 1994.
• Fazlıoğlu, İhsan. "Sözcük İle Kavram Arasında Medeniyet mi, Temeddün mü?" Türkiye Günlüğü 117/2 (2014), 99–111.
• Friedrich, Carl J. - Blitzer, Charles. The Age of Power. New York: Cornell University Press, 1957.
• Gibb, H.A.R. "İbn Haldûn’un Siyaset Teorisinin İslami Kökeni". çev. Yusuf Ötenkaya. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (2021), 291–299.
• Hearnshaw, F. J. C. Medieval Contributions to Modern Civilisation. New York: Barnes&Noble, 1949.
• Herder, Johann Gottfried Von. Outlines of A Philosophy of the History of Man. ed. David G. Payne. London: Randon Shack, 2016.
• Hudeyrî, Zeynep Mahmûd. Felsefetü’t-târih ʿinde İbn Haldûn. Kahire: Darü’s-Sakafe, 1989.
• Husrî, Seyyid Muhammed Sâti. Dirâsât ʿan Mukaddime İbn Haldûn. Kahire: Darü’l-Maarif bi-Mısr, 1953.
• Hüseyin, Ahmed Şeyh. "Tatavvuru’l-hadarati ve inhiyâruhâ ʿinde İbn Haldûn". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 773–96.
• Hüseyin, Taha. Felsefetü İbn Haldûn el-İctimaiyye: Tahlil ve Nakd. çev. M. Abdullah İnan. Kahire: Matbaatü’l-itimâd, 1925.
• Ibn Khaldun, Abdurrahman b. Muhammed. The Muqaddimah. ed. E. I. J. Rosenthal. Princeton: Princeton University Press, 1989.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Târihu İbn Haldûn: Divânü’l-mübteda ve’l-haber fî târihi’l- Arab ve’l-Berber ve min asırihim men zevi’s-Sultâni’l-Ekber. thk. Süheyl Zekkar. Beyrut: Darü’l- Fikr, 2001.
• İbn Haldûn. Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. Ankara: MEB Yayınları, 1996.
• İbn Manzûr, Cemâleddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâr Sâdır, ts.
• İbn Nebi, Mâlik. Şurûtü’n-Nahda. çev. Abdüssabur Şâhin. Şam: Darü’l-Fikr, 1986.
• Jamshidiha, Gholamreza. Ibn Khaldun: Social Evolution and Social Change. Manchester: Manchester University, Faculty of Economics, Social and Legal Studies, Doktora Tezi, 1997.
• Kalın, İbrahim. Barbar, Modern, Medeni -Medeniyet Üzerine Notlar-. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Karaçavuş, Ahmet. "Temeddünden Medeniyete (Civilisation): Osmanlı’nın İnsan Toplum ve Devlet Anlayışının Değişimi Üzerine Bir Deneme". Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 37/1 (2015), 87–180.
• Kayapınar, Mehmet Akif. The Theory of Asabiya in Comparison with the Social Contract Approach. New York: State University of New York, Philosophy, Interpretation, and Culture Program, Doktora Tezi, 2010.
• Kazım, Musa. "İnsan Tabʿan Medenî midir?" Teʿarif-i Müslimin 1/3 (1328), 24–38.
• Khalidi, Tarif. Arabic Historical Thought in the Classical Period. New York: Cambrdige University Press, 1994.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon, Beyrut: Librairie Du Liban, 1968.
• Margoliouth, David Samuel. Lectures on Arabic Historians. New Delhi: University of Calcutta, 1930.
• Mehdi, Muhsin. Ibn Khaldun’s Philosophy of History. New York: Routledge Publishing, 2016.
• Meriç, Cemil. Umrandan Uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Muhammed, Câsım. "Felsefetü’l-ʿUmrân ʿinde İbn Haldûn". Mecelletü Câmiati Tikrit li’l-Ulûmi’l- Insâniyye 17/5 (2010): 33–54.
• Rasmussen, Dennis C. "Adam Smith and Rousseau: Enlightenment and Counter-Enlightenment". The Oxford Handbook of Adam Smith. Oxford: Oxford University Press, 2013.
• Richter, Gustav. "Medieval Arabic Historiography". Islamic Studies 23/3 (1984), 225–47.
• Seignobos, Charles. History of Medieval Civilisation. New York: Princeton University Press, 1909.
• Seignobos, Charles. Introduction to the Study of History. ed. G. G. Berry. New York: Henry Holt and Company, 1898.
• Simon, Robert. Ibn Khaldûn: History as Science and the Patrimonial Empire. Budapeşte: Akademia Kiado, 2002.
• Sivers, P. Von. "Back to Nature: The Agrarian Foundations of Society According to Ibn Khaldun". Arabica 27 (1980), 68–91.
• Spuler, Bertold. "Islamic and Western Historiography". Islamic Studies 25/4 (1986), 417–44.
• Sunar, Lütfi. - Yaslıçimen, Faruk. "The Possibilities of New Perspectives for Social Sciences: An Analysis Based on Ibn Khaldun’s Theory of Umrân". Asian Journal of Social Science 36 (2008), 408–33.
• Şenol, Hüseyin Fırat. İbn Haldûn’da Tarih ve Umrân Sorunu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Şentürk, Recep. What’s Civilization? İstanbul: y.y., 2017.
• Türker, Ömer. "The Perception of Rational Sciences in the Muqaddimah: Ibn Khaldun’s Individual Aptitudes Theory". Asian Journal of Social Science 36 (2008), 465–82.
• Uteyl, Avâtıf. "İbn Haldûn ve ilmi’l-umrâni’l-beşerî". Mecelletü Târihi’l-Mağribi’l-Ârabî 4/2 (2018), 189–220.
• Veyne, Paul. Writing History Essay on Epistemology. ed. Mina Moore-Rinvolucri. Middletown: Wesleyan University Press, 1984.
• Vico, Giambattista. New Science. ed. Thomas Goddard Bergin. New York: Cornell University Press, 1948.
• Vico, Giambattista. On the Study Methods of Our Time. ed. Elio Gianturco. New York: Cornell University Press, 1990.
• Zemmin, Florian. "Modernity without Society? Observations on the Term Mujtamaʿ in the Islamic Journal Al-Manār (Cairo, 1898–1940)". Die Welt Des Islams 56 (2016), 223–47.
• Zorlu, Abdülkadir. "İbn Haldûn’da Beden İnşası Açısından Bedevî Ümran ve Hadarî Ümran". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 43 (2020), 177–92.