According to the 71st and 72nd Amasya Shar’iya Registers Religious Life in Amasya Between 1818-1827

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 221 - 240, 21.12.2024

İbrahim Tamar

https://doi.org/10.20486/imad.1426332

Öz

Shar’iya registers constitude an important source group in terms of containing a lot of information in administrative, political, economic and legal fields. In the Ottoman Empire, especially until the Tanzimat Period, many of these records kept in the sharia courts have survived to the present day. Thus, valuable information about many cities within the Ottoman Empire has been obtained. Amasya in one of the cities that many new information has been learnt about through shar’iya registers. Many shar’iya registers of Amasya have been transcribed. By utilising these translations, many new studies have been produced in different fields. However, most of the published studies were limited to the economic field. Especially within the framework of shar’iya registers, no study on religious life in Amasya has been identified. Fort his reason, presenting some information on religious life in a certain period contitutes the distinctive feature of this study. As a matter of fact, many Muslims and non-Muslims were appointed to religious instutions, some of them later became Muslims and some donated their property according to Islamic procedures before their death. The present study contains a lot of such information. The main source of this study is the original documents of Amasya shar’iya registers numbered 71 and 72 and the thesis studies prepared by transcribing these registers. In addition, Ottoman archive documents were also utilised in some sections. Through these sources, it is aimed to reveal what happened religious life in Amasya between 1818-1827. In this way , it will be seen what kind of information about religious life can be found in the shar’iya registers. In addition, it is important for both Amasya and Islamic history to reveal new information on issues such as the religious life Amasya, the general situation of non-Muslims and the relations between Muslims and non-Muslims.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Amasya, Religious Life, Sharia Register, Qadi

71 ve 72 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicillerine Göre 1818-1827 Yılları Arasında Amasya’da Dini Hayat

Öz

Şer’iyye sicilleri idari, siyasi, iktisadi ve hukuki alanlarda birçok bilgiyi ihtiva etmesi açısından önemli bir kaynak grubunu oluşturmaktadır. Osmanlı Devleti’nde bilhassa Tanzimat Dönemi’ne kadar şer’i mahkemelerde tutulan bu kayıtların birçoğu günümüze kadar intikal etmiştir. Böylelikle Osmanlı Devleti bünyesinde bulunan birçok kazaya ait değerli bilgilere ulaşılmıştır. Şer’iyye sicilleri vasıtasıyla hakkında birçok yeni bilginin öğrenildiği kazalardan bir tanesi de Amasya’dır. Amasya’ya ait birçok şer’iyye sicili transkripsiyon edilmiştir. Yapılan bu çevirilerden istifade edilerek farklı alanlarda birçok yeni çalışma ortaya koyulmuştur. Ancak yayınlanan çalışmaların çoğu iktisadi alanla sınırlı kalmıştır. Bilhassa şer’iyye sicilleri çerçevesinde, Amasya’da dinî hayatı konu edinen herhangi bir çalışma tespit edilememiştir. Bu sebeple belli bir dönem aralığında, dinî hayata dair bazı bilgilerin sunulması, çalışmanın ayırıcı özelliğini oluşturmaktadır. Nitekim dinî kurumlara birçok müslim-gayrimüslim tayini yapılmış, ihtida edenler ve ölmeden önce İslâmi usullere göre mallarını bağışlayanlar olmuştur. Ortaya koyulan çalışma, bu gibi birçok bilgiyi ihtiva etmektedir. Ele alınan bu çalışmanın ana kaynağını 71 ve 72 numaralı Amasya Şer’iyye Sicillerinin orijinal belgeleri ve bu sicillerin transkripsiyon edilerek hazırlanan tez çalışmaları oluşturmaktadır. Ayrıca bazı bölümlerde Osmanlı arşiv vesikalarından da istifade edilmiştir. Bu kaynaklar vasıtasıyla Amasya’da 1818-1827 yılları arasında, dinî hayata dair nelerin yaşandığını ortaya koymak amaçlanmıştır. Böylelikle şer’iyye sicillerinde dinî hayat ile ilgili ne gibi bilgilerin bulunabildiği görülmüş olacaktır. Ayrıca Amasya’da dinî hayatın ne şekilde yaşandığı, gayrimüslimlerin genel durumu ve müslim-gayrimüslim ilişkileri gibi hususlarda yeni bilgilerin ortaya konması hem Amasya hem de İslâm tarihi açısından büyük bir öneme sahip olduğu kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Amasya, Dini Hayat, Şer’iyye Sicili, Kadı

Etik Beyan

Gönderdiğim çalışmayı tamamen etik kurallara uyarak harf harf kendimin yazdığını ifade etmek isterim. Bilimsel yöntemleri kullanarak ve intihal-aşırma gibi ahlak dışı yollara başvurmadan kendi emeğimle bir çalışma hazırlamak istedim. Temel amacım ise daha öncesinden gerçek manada yapılmamış bir çalışmayı yapıp hem literatüre, hem de İslam Tarihi'ne bir nebze olsun katkı sağlamaktır.

Teşekkür

Henüz Doktoraya devam ettiğimiz halde bizlerin makalesini değerlendirmek üzere kabul ettiğiniz için sizlere çok teşekkür ediyorum. Her ne kadar nitelikli ve ciddi çalışmalar yapsak da henüz "doktora" unvanı almadığımız için ne yazık ki birçok dergi daha makalemize bakmadan bizleri geri çevirebiliyor. Sizler ise bize bu fırsatı sağladınız. Bu süreçte emeği geçen herkese en içten duygularımla teşekkür ediyorum.

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. Şer'iyye Sicilleri. 2 Cilt. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1988.
• Akgündüz, Ahmet. "İslam Hukuku'nun Osmanlı Devleti'nde Tatbiki: Şer'iyye Mahkemeleri ve Şer'iyye Sicilleri". İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 13-48.
• Bahadır, Hacer. Karadeniz, Yılmaz. "5 Numaralı Amasya Şer'iyye Sicilindeki Mülk Satışlarına Dair Değerlendirme (1643-1645)". Akademik Matbuat Dergisi 3/1 (2019), 91-100.
• Bayındır, Abdülaziz. Şer'iyye Sicilleri Işığında Osmanlılarda Muhakeme Usulleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1984.
• Bedir, Murteza. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/150-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Tasnifi Adliye [C.. ADL.]. No. 38, Gömlek No. 2282.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Tasnifi Adliye [C.. ADL.]. No. 83, Gömlek No. 5019.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Tasnifi Belediye [C..BLD.]. No. 67, Gömlek No. 3305.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Tasnifi Evkaf [C..EV..]. 231, Gömlek No. 11548.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Tasnifi Hariciye [C.. HR..]. No. 73, Gömlek No. 3638.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye İdare [DH. İD..]. No. 116, Gömlek No. 72.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Mektubî Kalemi [DH. MKT.]. No. 1665, Gömlek No. 64.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Mektubî Kalemi [DH. MKT.]. No. 2491, Gömlek No. 40.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Şifre Kalemi [DH. ŞFR.]. No. 260, Gömlek No. 61.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TS.MA.e]. No. 182, Gömlek No. 44.
• Bozkurt, Gülnihal. “İslam Hukukunda Zımmilerin Hukuki Statüleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3 (1987), 116-155.
• Bozkurt, Gülnihal. Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996.
• Buzpınar, Ş. Tufan. "Nakîbuleşraf". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/322-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ceyhan, Muhammed. "Tanzimat Dönemi Sonrasında Şer'iyye Sicil Defterlerinin Muhteva ve Diplomatik Açıdan Tahlili". OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 29 (2011), 49-82. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000566
• Cin, Halil. Akyılmaz, Gül. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Sayram Yayınları, 2003.
• Çakır, Merve. Hac Menzilleri ve El-Hac İbrahim Efendi'nin Menzilnamesi . İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2008.
• Erdoğan, Ahmet. 71 No'lu (D. No: 71, S. No: 2254) Amasya Şer'iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Erkal, Mehmet. “Cizye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/42-45. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Erkan, Nevzat. Osmanlı Üsküdar’ında Toplumsal Hayat (18. Asır Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri). İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2015.
• Erol, Ayşe. 17. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya ve Bursa Gayrimüslimleri (Şer’iyye Sicillerine Göre). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Faroqhi, Suraiya. Hacılar ve Sultanlar (1517-1683). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
• Gayretli, Mehmet. “Erzincan Şer’iyye Sicillerine Göre Müslim-Gayrimüslim İlişkileri”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 53 (2021), 257-280. https://doi.org/10.53568/yyusbed.1003673
• Günay, Hacı Mehmet. "Vakıf". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/475-479. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• İmre, Zahit. Türk Miras Hukuku. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1978.
• İnalcık, Halil. “Cizye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 8/45-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İpşirli, Mehmet. Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı. 2 Cilt. İstanbul: Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi Yayını, 1994.
• Karadağ, Esra. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında (1800-1850) Anadolu'da İhtida Hareketleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Karadeniz, Yılmaz. "Amasya'da Fiyatlar (1764-1770)". OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 11 (2000), 257-275. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000449
• Kılıç, Rüya. Osmanlı'da Seyyidler ve Şerifler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2018.
• Kılınç, Hidayet. 72 Numaralı Amasya Şer'iyye Sicili (1825-1827 M./1241-1243 H.). Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Ortaylı, İlber. Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat, 2020.
• Özel, Ahmet. “Gayri Müslim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/418-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Öztürk, Nazif. "Mütevelli". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/217-220. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Parlatır, İsmail. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü . Ankara: Yargı Yayınevi, 2011.
• Tak, Ekrem. Diplomatik Bilimi Bakımından XVI.-XVII. Yüzyıl Kadı Sicilleri ve Bu Sicillerin İhtiva Ettiği Belge Türlerinin Form Özellikleri ve Tanımlanması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Tüfekçi, İbrahim. Şer'iyye Sicilleri Işığında İslam Yargılama Hukukunda Bilirkişilik. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000
• Uğur, Yunus. "Şer'iyye Sicilleri". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/539-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uluerler, Sıtkı. 71 Numaralı Amasya Şer'iyye Sicili H. 1234-1236/M. 1818-1821. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Uysal, Zeynep. Şer’iye Sicilleri Işığında Konya’da Gayrimüslimler (1650-1800), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Mekke-i Mükerreme Emirleri . Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
• Ünal, Mehmet Ali. Paradigma Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2011.
• Üzüm, İlyas. "Mezhep". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/526-532. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Yılmaz, Fatma Büyükkarcı. Hac Menzilnamelerinde Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Simurg Yayınları, 2018.
• Yılmaz, Fikret. Amasya'nın Bir Numaralı Şer'iyye Sicili. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1987
• Yücekaya, Hüsnü. "Amasya Şer'iyye Sicillerindeki Dokuma Ürünleri (1784-1880)". History Studies Dergisi 10/10 (2018), 291-306. https://doi.org/10.9737/hist.2018.704
• Zaim, Sabahaddin. "Vakıf Mevzuatının Aksayan Yönleri". Ankara: Kıbrıs Vakıf İdaresi Çalışmaları ve Türk Vakıf Medeniyetinde Vakıf Eski Eserlerinin Restorayonu Seminerleri, 1989.