Equivalence in Retaliation According to the Hanafi Sect

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 387 - 407

Hasan Kayapınar

https://doi.org/10.20486/imad.1462110

Öz

One of the important areas regulated by the law dealing with human acts is criminal law. In this section, law deals with the crimes people commit and the punishments to be given to them. Fiqh also regulates criminal law and states that various penalties will be applied for acts deemed crimes. In fiqh, it is envisaged that retaliation will be punished for crimes of murder and harming bodily integrity. Retaliation means punishing the criminal with the same amount of damage he caused to the victim under certain conditions. Since the punishment of retaliation is clearly ordered in the scriptures, there is no conflict between sects in principle. The most basic condition for the imposition of retaliation penalties is similarity. Similarity means that the retaliation punishment to be applied to the criminal should be equal to that of the victim. This equivalence must exist between the criminal and the victim, as well as between the body organs. All sects agree on the existence of similarities in retaliation punishments. However, there is a difference of opinion on where to look for similarity.
In this article, how the Hanafi sect handles similarity is examined and it is suggested that similarity be applied in the punishments of crimes against physical integrity. No current study has been found that deals with the phenomenon of relationship in criminal law independently. In this respect, the study is expected to contribute to the literature.

Anahtar Kelimeler

İslamic law, Hanafi sect, Criminal law, Retaliation, Equivalence.

Hanefî Mezhebine Göre Kısasta Denklik

Öz

İnsan fiillerini konu alan hukukun düzenlediği önemli alanlardan birisi ceza hukukudur. Hukuk bu bölümde insanların işlediği suçları ve bunlara verilecek cezaları ele almaktadır. Fıkıh da ceza hukukunu düzenlemekte ve suç saydığı fiillere yönelik çeşitli cezalar uygulanacağını belirtmektedir. Fıkıhta öldürme ve vücut bütünlüğüne zarar verme suçlarında kısas cezasının verilmesi öngörülmüştür. Kısas, belli şartlarda suçlunun mağdura verdiği zararın aynıyla cezalandırılması demektir. Kısas cezası naslarda açık bir şekilde emredildiğinden dolayı prensipte mezhepler arasında ihtilaf yoktur. Kısas cezalarının verilebilmesi için en temel şart denkliktir. Denklik suçluya uygulanacak kısas cezasının mağdurunkine eşit olmasını ifade etmektedir. Bu denklik organlar arasında olduğu gibi suçlu ile mağdurun arasında da bulunmalıdır. Mezheplerin bütünü kısas cezalarında denkliğin şart olduğu hususunda ittifak halindedir. Ancak denkliğin hangi noktalarda aranacağı konusunda görüş ayrılığı bulunmaktadır. Bu makalede Hanefî mezhebine mensup fakihlerin denkliği nasıl ele aldıkları incelenmiş ve vücut bütünlüğüne yönelik işlenmiş olan kesme, koparma gibi suçların kısasında denkliğin uygulanma imkanı araştırılmıştır. Müstakil olarak ceza hukukunda denklik olgusunu ele alan güncel bir çalışmaya ulaşılamamıştır. Bu açıdan çalışmanın literatüre katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Hanefî mezhebi, Ceza hukuku, Kısas, Denklik

Kaynakça

• Abdurrahmân b. Muhammed Şeyhîzâde. Mecmau’l-Enhur fi Şerhi Mülteka’l-Ebhur. ed. Halîl İmrân el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• Abdürrezzâk es-Sanʿânî, Ebû Bekr. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-Azamî. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Ali el-Kârî, Nureddin Ali b. Sultan Muhammed el-Herevî. Fethu Bâbi’l-İnâye Bi-Şerhi’n-Nükâye. ed. Muhammed Nazzar Temim - Heysem Nazzar Temim. Beyrut: Mektebetü Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1997.
• Aytekin, Mehmet Ali. “İslam Ceza Hukukunda Kısas ve Diyet Cezalarında Kadın-Erkek Ayrımı Üzerine Fıkhî Bir Analiz”. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 14/28 (2021), 310-327.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. ed. Halil b. Me’mun Şiha. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2010.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. ed. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Füsûl fi’l-Usûl. ed. Uceyl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi’l-Küveytiyye, 1994.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî el-. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. ed. Inâyetüllah Muhammed İsmetullah vd. Beyrut: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Çolak, Abdullah. İslam Ceza Hukuku. Çorum: Kitap Dünyası, 2018.
• Çöklü, Ramazan. Fıkıh Usûlü Kelâm İlişkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, ts.
• Erturhan, Sabri. “Hz. Ömer’in Ceza Hukukuna Dair Bazı Uygulamaları”. ed. Ali Aksu. 3/145-172. Sivas, 2018.
• Erturhan, Sabri. “İnsan Onuru Bağlamında İslâm Ceza Hukukuna Genel Bir Bakış”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 21 (2013), 185-214.
• Erturhan, Sabri. İslam Ceza Hukuku Etrafındaki Tartışmalar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2008.
• Erturhan, Sabri. İslam Ceza Hukukunda Suça İştirak. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Günay, Hacı Mehmet. “Devletler Hukuku”. İslam Hukuku El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Gürkan, Menderes. “Zimmiyi Öldüren Müslümana Kısas Uygulanması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8 (1999), 315-324.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed el-. el-Cevheretü’n-Neyyire. Pakistan: Mektebetü Hakkaniye, ts.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. ed. Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstizkâr. ed. Salim Muhammad Ata - Ali Muhammed Muʻavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhi Tenviri’l-Ebsâr. ed. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. ed. Abdülğaffâr Süleymân el-Bendârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. ed. Abdülfettah Muhammed el-Hulv Abdullah b. Abdülmuhsin Türki. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b İbrâhim b Muhammed Mısri. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. ed. Zekeriya Umeyrat. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesıd. ed. Muhammed Suhbi Hasan Hallak. Kahire: Mektebe İbn Teymiyye, 1410.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. ez-Zahîre. ed. Muhammed Hacci. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiü’s-Sanâi’ fî Tertibi’ş-Şerai‘. ed. Ali Muhammed Muavvad. Beyrut: Dâr’ul-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kocabıyık, Yunus. “İslam Ceza Hukukunda Kısâs Mahallinin Ortadan Kalkması ve Hukuki Sonuçları”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/1 (2022), 169-178.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-. el-Muhtasar. ed. Kami Muhammed Muhammed Avida. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1997.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-. et-Tecrîd. ed. Ali Cuma Muhammed Muhammed Ahmet Serrac. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2004.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed el-. el-Hâvi’l-Kebîr. ed. Ali Muhammed Muʻavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. ed. Nuʻaym Eşref Nûr Muhammed. Pakistan: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1417.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-Talîli’l-Muhtâr. ed. Mahmûd Ebû Dakîka. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Meydanî, Abdülganî b. Talib b. Hammade ed-Dımaşki. el-Lübâb fi Şerhi’l-Kitâb. ed. Abdürrezzâk el-Mehdi. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2012.
• Müslim b. el-Haccac, Ebü’l-Hüseyin en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim. ed. Muhammed Fuad Abdülbaki. Kahire: Müessetü’l-Muhtar, 2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravdatu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l-muttakîn. thk. Zuheyr eş-Şâşî. Beyrut: el Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref en-. el-Mecmû Şerhu’l-Muhezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Özel, Ahmet. İslam Hukukunda Ülke Kavramı. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Özgür, Mustafa. “Kısas ve Diyet Cezalarında Kadın ve Erkeğin Birbirine Denkliği Meselesi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2022), 808-832.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebû Ahmed. Tuhfetül-Fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, ty.
• Shaban, Fekri. İslâm Hukukunda Kısas Cezalarında Denklik İlkesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas eş-. el-Üm. ed. Muhammed Zühri en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1973.
• Şeybânî, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasan. el-Asl. ed. Mehmet Boynukalın. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeyh Nizâm (ed.). el-Âlemgîriyye, el-Fetâva’l-Hindiyye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2000.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmam eş-Şafiî. ed. Zekeriya Umeyrat. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiye, 1995.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme et-. Muhtasarü’t-Tahâvî. ed. Ebü’l-Vefâ el-Efganî. Haydarâbâd: Lecnetu İhyâi’l-Maârifi’n-Numâniyye, ts.
• Türcan, Talip - Yerlikaya, Ünal. “Ceza Hukuku”. İslam Hukuku El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Udeh, Abdülkadir. et-Teşriü’l-Cinaiyyü’l-İslâmî : Mukarenen li-Kanuni’l-Vaz’i. Beyrut: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî, 2008.
• Zeylaʻî, Ebû Muhammed Osmân b. Ali. Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dakâik. Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1315.
• Zuhayli, Vehbe. Fıkhul-İslamî ve Edilletühü. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.