Ironic Expression of Social Criticism in Modern Arabic Literature: A Study on Yūsuf Idrīs’s Short Stories

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 262 - 284, 24.04.2025

İslam Batur

https://doi.org/10.20486/imad.1641848

Öz

This study analyzes how irony has become a literary tool for social criticism in modern Arabic literature through the short stories of Egyptian writer Yūsuf Idrīs. Irony is a literary and rhetorical device that expresses the contrast between the apparent meaning of a situation, word or event and its real meaning. Like many other writers, Yūsuf Idrīs preferred this method in order to deepen the meaning of his short stories and to leave an effective impression on the reader, thereby reflecting social and psychological conflicts in his works and appealing to the intellectual and emotional world of the reader. Therefore, the main objective of this article is to examine the transformative role of irony as a literary device in modern Arabic literature, focusing on Yūsuf Idrīs’s short stories. The study is based on the short stories Arẖaṣu’-leyālī (The Cheapest Nights), Baytun min laḥm (The House of Meat), and Rihān (The Bet), as they best reflect Idrīs’ themes, style, and social criticism. The story Rihān is included in one collection, while the other two stories were published as separate collections with the same title. On the other hand, the article focuses on how Yūsuf Idrīs uses irony in his short stories, largely by combining it with the realities of life, and how he explains the complexity of social structures. As a result, the main conclusion of the article is that Yūsuf Idrīs presents a critical view of social realities by using irony as both a literary tool and a powerful method for social criticism.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric , Yūsuf Idrīs , Short story , Irony , Social criticism.

Modern Arap Edebiyatında Toplumsal Eleştirinin İronik Anlatımı: Yûsuf İdrîs’in Kısa Öyküleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu çalışmada Mısırlı yazar Yûsuf İdrîs’in kısa öyküleri üzerinden modern Arap edebiyatında ironinin nasıl edebî bir araç olarak toplumsal eleştiriye dönüştüğü analiz edilmektedir. İroni, bir durum, sözcük ya da olayın görünürdeki anlamı ile gerçek anlamı arasındaki karşıtlığı dile getiren edebî ve retorik bir araçtır. Birçok yazar gibi Yûsuf İdrîs de kısa öykülerinin anlamını derinleştirmek ve okuyucu üzerinde etkili bir izlenim bırakmak amacıyla bu yöntemi tercih etmiş ve bu suretle eserlerine toplumsal ve psikolojik çatışmaları yansıtarak okuyucunun düşünsel ve duygusal dünyasına hitap etmiştir. Dolayısıyla makalenin temel hedefi Yûsuf İdrîs’in kısa öykülerine odaklanarak, ironinin modern Arap edebiyatında edebî bir araç olarak dönüştürücü rolünü incelemektir. Çalışma, İdrîs’in temalarını üslûbunu ve toplumsal eleştiri anlayışını en iyi yansıtan örnekler olması açısından Arẖaṣu’-leyâlî (En Ucuz Geceler), Beytun min laḥm (Etten Ev) ve Rihân (Bahis) başlıklı kısa öyküleri baz alınarak hazırlanmıştır. Rihân öyküsü, bir koleksiyonun içinde yer alırken, diğer iki öykü ise aynı adı taşıyan farklı koleksiyonlar olarak yayımlanmıştır. Öte yandan makalede Yûsuf İdrîs’in ironiyi büyük oranda yaşamın gerçekleriyle bir araya getirerek kısa öykülerinde ne şekilde kullandığı ve böylece toplumsal yapıların karmaşıklığını nasıl açıkladığı üzerinde durulmuştur. Netice itibariyle makalede ulaşılan temel sonuç Yûsuf İdrîs’in, ironiyi hem edebî bir araç hem de toplumsal eleştiri için güçlü bir yöntem olarak kullanarak toplumsal gerçekliklere eleştirel bir bakış sunmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı , Yusuf İdris , Kısa öykü , İroni , Toplumsal eleştiri.

Kaynakça

• Abay, Ahmet. “Kur’an’da İronik Anlatımın Bir Örneği: Tebbet Suresi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2012), 68-93.
• Alî, Âsım Şehâde. “el-Müfâraḳatü’l-luġaviyyetu fî ma‘hûdi’l- ḥıtâbi’l-‘Arabî: Dirâsetun fî bünyeti’d-delâle”. Mecelletü’l-Eser 10 (2011), 1-22.
• Cebeci, Oğuz. Komik Edebi Türler: Parodi, Satir ve İroni. İstanbul: İthaki, 2. Basım, 2017.
• Ceylan, Senem. “Yusuf İdris’in el-Beydâ Romanında Batılı Kadın İmgesi”. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi 5 (2020), 137-148.
• Cürcânî, Abdülkāhir. Delâʾilü’l-iʿcâz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir Ebû Fehr. Cidde: Dârü’l-Medenî, 3. Basım, 1992.
• Çelenlioğlu, Asiye. Abdurrahman eş-Şarkâvî’nin Romanlarında Toplumsal Eleştiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Çelenlioğlu, Asiye. “Postmodern Bir Romanda İronik Eleştiri: Sunullah Îbrâhim’in el-Lecne Romanı”. Filoloji Alanında Araştırma Makaleleri. ed. Gülnaz Kurt - Sudan Altun. 65-92. Ankara: Gece Akademi, 2019.
• Çiftçi, Hasan. “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv ve Mizahın Yöntemleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 11 (1999), 173-182.
• Draz, Céza Kassem. “In Quest of New Narrative Forms: Irony in the Works of Four Egyptian Writers”. Journal of Arabic Literature 12 (1981), 137-159. https://doi.org/10.1163/157006481X00080
• Gündüz, Olgun. Türk Romanında Toplumsal Gerçekçilik: Kemal Tahir Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Haccâce, Minver Halîfe Nedvân. “el-Müfâraḳatü fi’rivâyeti’l-ḥadîs̱e: el-Ḥabîb es-Sâlimiyyu unmûẕecen”. Mecelletü Câmi‘ati’z-Zeytûneti’l-Ürdüniyye li’d-Dirâsâti’l-İnsâniyye ve’l-İctimâiyye 4/2 (2023), 134-153.
• Hafez, Sabri. “Modern Arap Kısa Öyküsü II”. çev. Azmi Yüksel. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 3/10 (2003), 39-62.
• Huang, Hao Fei. “Ṣûretu’l-muctema‘ fî rivâyâti Yûsuf İdrîs”. Mecelletu Kulliyeti’l-Âdâb ve Ulûmi’l-İnsâniyye 3/35 (2020), 45-70. https://doi.org/10.21608/jfhsc.2020.158720
• İdrîs, Yûsuf. Arẖaṣu’l-leyâlî. Kahire: Hindâvî, 2017.
• İdrîs, Yûsuf. Beytun min laḥm. Kahire: Hindâvî, 2018.
• İdrîs, Yûsuf. “Rihân”. Arẖaṣu’l-leyâlî. Kahire: Hindâvî, 2017.
• Kâsım, Sîzâ. “el-Müfâraḳatü fi’l-ḳaṣṣi’l-‘Arabiyyi’l-mu‘âṣır”. Fusûl: Mecelletü’n-Nakdi’l-Edebî 2/2 (1982), 143-151.
• Kazvînî, Celâlüddîn Muhammed b. Hatîb. el-Îżâḥ fî ’ulûmi’l-belâġa: el-me’ânî el-beyân el-bedî’. thk. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kınar, Kadir. “Edebiyatta Tersinme/Üslûbu’t-Tehekküm Sanatının Arap Dili ve Edebiyatında Bazı Örnekleri”. Bilimname 1 (2016), 9-26.
• Kierkegaard, Soren. İroni Kavramı: Sokrates’e Yoğun Göndermelerle. çev. Sıla Okur. Ankara: İmge Kitabevi, 3. Basım, 2009.
• Kirecci, M.Akif. “Political Criticism in the Short Stories of Yusuf Idris: ‘Innocence’ and ‘19502’”. The Massachusetts Review 42/4 (2001), 672-688.
• Milkî, Rukayyah Rustum Bûr - Ğulâmî, Meryem. “İn‘ikâsü’l-müfâraḳati fi’l-esâlîbi’l-belâġiyye”. Mecelletü’l-Cem‘iyyeti’l-Îrâniyye li’l-Luğati’l-Arabiyye ve Âdâbihâ 44 (2018), 25-44.
• Motowa, Hisham. “el-Bünyetü’s-serdiyye beyne Kafkâ ve Yûsuf İdrîs”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 11 (Aralık 2020), 253-294.
• Neccâr, Muhammed Abdürrahim. “Belâġatu’ṣ-ṣamti ve’n-naṣṣu’l-meftûḥ: Dirâsetun fî ḳıṣṣati Beytûn min laḥm li Yûsuf İdrîs”. Havliyetü Külliyyeti’l-Luğati’l-Arabiyye bi-Cercâ 8/25 (2012), 7528-7629.
• Ravshanovna, Turdimatova Madinakhan. “Different Types of Irony in Literature”. Web of Scientist: International Scientific Research Journal 3/4 (2022), 331-337. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/2MWA6
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb. Miftâḥu’l-‘ulûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Şahtûr, Zeyneb Cevâd Mûsâ. “el-Müfâraḳatü fi’r-rivâyeti’l-‘Arabiyye: Dirâsetün s̱eḳāfiyyetün li-nemâẕicin muẖtara”. Mecelletü’l-Hikmeti li’d-Dirâsâti ve’l-Ebhâs 4/1 (2024), 22-35. https://doi.org/10.55165/wjfsar.v4i01.240
• Tavadze, Lali. “The Role of Irony in Text Interpretation”. International Journal of Management and Applied Science 5/12 (2019), 4-7.
• Yıldız, Şerafettin. “Yusuf İdrîs’in Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 22 (2009), 279-310.
• Zerkeşî, Bedreddîn. el-Bürhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.