İbnü’n-Nefîs’in el-Mûcez fi't-Tıbb Adlı Eseriyle 16. Yüzyıldaki Türkçe Şerhinin Kulak Hastalıkları Bağlamında Karşılaştırılması

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 30 - 40, 04.06.2025

İbrahim Topçu , Zeynep Salman , Tasnim Hokan

Öz

İbnü’n-Nefîs (ö. 687/1288) İslam tıbbının önde gelen temsilcilerinden birisi olup İbn Sînâ’nın el-Kânûn fi’t-Tıbb adlı eserinin ilaveli bir hülasasını yaparak el-Mûcez fi't-Tıbb’ı yazmıştır. Gelibolulu Muslihuddin Mustafa Sürûrî 1552 yılında ‘‘Şerh-i Mûcez fi’t-Tıbb’’ adıyla İbnü’n-Nefîs’in eserini Türkçe olarak şerh etmiştir. Çalışmanın amacı el-Mûcez fi't-Tıbb’ı ve şerhini kulak hastalıkları bakımından karşılaştırmaktır. El-Mûcez fi't-Tıbb’ın Arapça nüshası için Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ragıb Paşa koleksiyonunda bulunan nüsha tercih edilmiştir. Gelibolulu Muslihuddin Mustafa Sürûrî’nin şerhi için ise 2022 yılında Türkiye Yazma Eserler Kurumu tarafından günümüz Türkçesine transkribe edilen eser kullanılmıştır. Her iki eserde sağırlık, kulak çınlaması, kulak ağrısı, kulak yaraları, kulağa yabancı cisim girmesi gibi konularda detaylı açıklamalar yapıldığı görülmüştür. Bilgiler içinde kulak çınlamasının vücuttaki buharlarla ilişkilendirilmesi, kulağa uygulanan farklı tedavi metotları, et yemenin kulak sağlığı için bırakılması gerektiği gibi bazı ilgi çekici bulgular elde edilmiştir. Eserlerde kulak hastalıkları hakkında verilen bilgilerin büyük oranda benzer olduğu ancak bazı bölümlerde Gelibolulu Muslihuddin Mustafa Sürûrî’nin İbnü’n-Nefîs’ten daha detaylı açıklamalar yaptığı sonucuna varılmıştır. Şerhte ilave bilgilerin bulunması hem bilginin yüzyıllar içinde değişerek aktarıldığını hem de şerhin farklı kaynaklardan beslenerek oluşturulduğunu gösterir niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

İbnü’n-Nefîs , el-Mûcez fi , Kulak hastalıkları , Sürûrî

Etik Beyan

Çalışma etik kurul iznini gerektirmediği için bu konuda herhangi bir işlem yapılmamıştır.

Comparison of Ibn al-Nafīs' al-Mūjaz fi't-Tıbb and Its 16th Century Turkish Commentary in the Context of Ear Diseases

Öz

Ibn al-Nafis (d. 687/1288) was one of the leading representatives of Islamic medicine and wrote al-Mūjaz fi't-Tıbb, an annotated summary of Avicenna's al-Kânûn fi't-Tıbb. In 1552, Gelibolulu Muslihuddin Mustafa Sürûrî annotated Ibn al-Nafis' work in Turkish under the title “Şerh-i al-Mūjaz fi't-Tıbb”. The aim of the study is to compare al-Mūjaz fi't-Tıbb and its commentary in terms of ear diseases. For the Arabic copy of al-Mūjaz fi't-Tıbb, the copy in the Ragıb Paşa collection of Süleymaniye Manuscript Library was preferred. For Gelibolulu Muslihuddin Mustafa Sürûrî's commentary, the work transcribed into modern Turkish by the Turkish Manuscript Society in 2022 was used. In both works, it was observed that detailed explanations were made on subjects such as deafness, tinnitus, ear pain, ear wounds, and foreign body penetration into the ear. Among the information, interesting findings such as the association of tinnitus with vapours in the body, some different treatment methods applied to the ear, and the need to stop eating meat for ear health were obtained. It was concluded that the information given in the works about ear diseases is mostly similar, but in some sections Surūrī made more detailed explanations than Ibn al-Nafis. The presence of additional information in the commentary shows both that the information has changed over the centuries and that the commentary has been formed by feeding on different sources.

Anahtar Kelimeler

Ibn-Nafis , al-Mūjaz fi , Ear diseases , Sürûrî

Kaynakça

• Ağırakça, A. (2018). İslam tıp tarihi: (başlangıçtan VII./XIII. yüzyıla kadar). İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri.
• Bayat, A. H. (2010). Tıp tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Güleç, İ. (2010). Sürûrî, Muslihuddin Mustafa. TDV İslam ansiklopesisi, Vol 38. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hayırlıdağ, M. (2022). İbnü’n-Nefîs’in El-Mûcez adlı eserinin genel incelemesi. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergis, 18, 233-240. https://doi.org/10.51592kulliyat.1153043
• Hidayatov, R. (2009). Gelibolulu Muslihuddin Mustafa B. Şaban Sürûrî’nin Şerhu’l-Binâ adlı eserinin tahkiki (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İbnü’n-Nefîs.(Hicri 7. yy) El-Mûcez fi’t-Tıbb, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ragıp Paşa Koleksiyonu No. 962.
• Kaçar, M., & Akdağ, A. (2022). Şerh-İ Mûcez Fi’t-Tıbb İbnü’n-Nefîs’in el- Mûcez fi’t-Tıbb’ının Şerhi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kahya, E. (2008). Sururi (Mustafa Muslihiddin b. Şaban). Belleten, 72(264), 491–500. https://doi.org/10.37879/belleten.2008.491
• Köycü, E. (2020). İbnu’n-Nefîs’in Hayatı Eserleri ve “el-Muhtasâr fi İlmi Usûli’l-Hadîs” adlı eseri üzerine bazı mülâhazalar. International Journal of Contemporary Educational Studies, 6(2), 424–437. https://orcid.org/0000-0003-4555-4552
• Şenol, E. (2019). İbnü’n-Nefîs’in El-Muhtasar Fî İlm-İ Usûli’l-Hadisi’n- Nebevî adlı eseri (Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Turgut, K. A. (2010). İbn Nefîs’te insanın zihinsel tekâmülü (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.