Sociology of Modernity in the Şerif Mardin Thought

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 65 - 74, 04.06.2025

Hatice Karakuş Öztürk

Öz

This article examines Şerif Mardin's sociological analyses of the modernization process. Mardin studied the societal transformations from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey using historical sociology and Weberian methodology. The center-periphery model is one of his most important conceptual tools for explaining power relations between the state and society in Turkey. According to Mardin's analysis, Ottoman society had a centralized and patrimonial structure that limited the development of civil society and restricted individuals' autonomy. During the Republican era, this centralized approach led to state-driven modernization policies. However, this process took the form of a top-down modernization model directed by elites rather than an organic transformation emerging from below. The article also addresses Mardin's concept of "mahalle baskısı" (neighborhood pressure), which refers to individuals' social pressure due to societal norms and traditional values. The early Republican modernization policies were not uniformly adopted by all segments of society and faced resistance in some quarters. In conclusion, Mardin's work provides a critical theoretical foundation for understanding how Turkey's modernization process has been shaped within state-society relations. His center-periphery model and analyses of neighborhood pressure offer an important perspective for comprehending Turkey's modernization process.

Anahtar Kelimeler

Şerif Mardin , modernization , center-periphery , civil society

Şerif Mardin’de Modernliğin Sosyolojisi

Öz

Bu makale, Şerif Mardin’in modernleşme sürecine dair sosyolojik analizlerini ele almaktadır. Mardin, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan toplumsal değişimleri tarihsel sosyoloji ve Weberyen metodoloji çerçevesinde incelemiştir. Merkez-çevre modeli, onun Türkiye’de devlet ve toplum arasındaki güç ilişkilerini açıklamak için sunduğu en önemli kavramsal araçlardan biridir. Mardin’in analizine göre, Osmanlı toplumu merkeziyetçi ve patrimonyal bir yapıya sahipti. Bu yapı, sivil toplumun gelişmesini engelleyerek bireylerin özerk hareket alanlarını sınırlandırmıştır. Cumhuriyet döneminde bu merkeziyetçi anlayış, devlet eliyle modernleşme politikalarının yürütülmesine yol açmıştır. Ancak, bu süreç tabandan gelen bir dönüşüm yerine, elitlerin yönlendirdiği yukarıdan aşağıya bir modernleşme modeli olarak şekillenmiştir. Makale, Mardin’in “mahalle baskısı” kavramını da ele almaktadır. Bu kavram, bireylerin toplumsal normlar ve geleneksel değerler karşısında maruz kaldıkları sosyal baskıyı ifade etmektedir. Cumhuriyet’in erken dönem modernleşme politikaları, toplumun farklı kesimleri tarafından aynı düzeyde benimsenmemiş ve bazı kesimlerde dirençle karşılanmıştır. Sonuç olarak, Mardin’in çalışmaları, Türkiye’de modernleşme sürecinin devlet-toplum ilişkileri bağlamında nasıl şekillendiğini anlamak için kritik bir teorik zemin sunmaktadır. Onun merkez-çevre modeli ve mahalle baskısı analizleri, Türkiye’nin modernleşme sürecini kavramada önemli bir perspektif sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şerif Mardin , Modernleşme , Merkez-çevre , Sivil toplum

Kaynakça

• Arlı, A. (2008). Türkiye’de sosyolojinin eleştirel kapasitesi: Şerif Mardin üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6 (11), 633-652.
• Keyman, F. (2001). Şerif Mardin, toplumsal kuram ve Türk modernitesini anlamak. Doğu Batı, 16, 11-32.
• Mardin, Ş. (1973). Center-periphery relations: a key to Turkish oolitics?. Daedalus, 2, 169-190.
• Mardin, Ş. (1992a). Türkiye’de din ve laiklik. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türkiye’de din ve siyaset, makaleler 3 (38-80). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1992b). Modern Türkiye’de din. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türkiye’de din ve siyaset, makaleler 3 (81-113). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1992c). Modern Türkiye’de din ve siyaset. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türkiye’de din ve siyaset, makaleler 3 (114-145). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1992d). Türk devriminde ideoloji ve din. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türkiye’de din ve siyaset, makaleler 3 (146-169). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1994a). Türk toplumunu inceleme aracı olarak sivil toplum. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türkiye’de toplum ve siyaset, makaleler 1 (21-34). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1994b). Yeni Osmanlıların hakiki hüviyeti. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türkiye’de toplum ve siyaset, makaleler I (273-284). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1995). Civil society and Islam. In J. A. Hall, Civil Society: Theory, History and Comparison (278-300), Cambridge: Polity Press.
• Mardin, Ş. (2000a). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2000b). Tanzimat’tan sonra aşırı batılılaşma. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türk modernleşmesi, makaleler 4 (21-76). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2000c). Türk siyasetini açıklayabilecek bir anahtar: merkez- çevre ilişkileri. İçinde E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Edt). Türkiye’de politik değişim ve modernleşme (79-104). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Mardin, Ş. (2000d). Batılılaşma. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türk modernleşmesi, makaleler 4 (9-20). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2000e).19. yüzyılda düşünce akımları ve Osmanlı devleti. İçinde. M. Türköne ve T. Önder (Edt). Türk modernleşmesi, makaleler 4 (81-100). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2001). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2003). Kültür ve din, Türkiye Günlüğü 72, 5-21.
• Mardin, Ş. (2007). Max Weber üzerine. İçinde M. Türköne ve T. Önder (Edt), Siyasal ve sosyal bilimler, makaleler 2 (119-124). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2008). Bediüzzaman Said Nursi olayı, Çev: M. Çulhaoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2013). Şerif Mardin ile Türk siyaset düşüncesi üzerine. İçinde. T. Takış (Edt), Düzenleme ve Söyleşi: G. Çetinsaya ve Diğerleri, Şerif Mardin okumaları, (236-263), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.