Infectious Diseases in Ancient Mesopotamian Societies according to Medical Sources in Cuneiform

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 157 - 186, 28.12.2021

Bülent Diri

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1016768

Öz

Mesopotamia is the region that covers the fertile lands between the Euphrates and Tigris rivers that hosted many civilizations throughout history, the Zagros Mountains in the east, the Lebanon Mountains in the west, Palestine, the Taurus Mountains in the north and the Persian Gulf in the south. This geography, which hosted the history of humanity and science, undoubtedly had an important accumulation in the field of medicine. The owners of the first written sources, the Sumerians, formed the beginning of our study as history. In addition, civilizations such as Akkad, Assyria, Babylon, and Elam constituted the scope of our study. The cuneiform works found in the Ashurbanipal Library of the Neo-Assyrian Period are of special importance by summarizing ancient Mesopotamian medicine. In this study, cuneiform documents related to Mesopotamian medicine and scientific documents related to the subject were evaluated according to today's infectious diseases branch. Ancient Mesopotamian cuneiform texts on the subject of soft tissue infection (cellulitis), malaria, rabies, leprosy and tuberculosis from infectious diseases were evaluated in terms of today's medical literature and understanding of medicine. The traces of the Ancient Mesopotamian medicine and health understandings of the diseases included in the study area were traced. Even in these exemplary diseases, concepts such as magic, magic, and spirit related to Mesopotamian medicine can be frequently encountered in texts. However, among these, it will be seen that they recognize today's diseases on the basis of symptoms, based on very detailed observations and in an effort to indicate prognosis. In this study, an evaluation will be made about soft tissue infections, malaria, rabies, leprosy and tuberculosis belonging to the infectious diseases branch.

Anahtar Kelimeler

Ancient Mesopotamia, Infectious Diseases, Cuneiform, History of Medicine

Çivi Yazılı Tıbbi Kaynaklara Göre Eski Mezopotamya Toplumlarında Enfeksiyon Hastalıkları

Öz

Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Fırat ve Dicle nehirlerinin arasındaki verimli toprakları içine alan; doğuda Zagros Dağları, batıda Lübnan Dağları ve Filistin, kuzeyde Toros Dağları, güneyde ise Basra Körfezi’ne kadar uzanan coğrafi bölgeye Mezopotamya adı verilir. İnsanlık ve
bilim tarihine ev sahipliği yapmış olan bu coğrafya kuşkusuz tıp alanında da önemli bir birikime sahipti. Çalışmamızın tarih olarak başlangıcını ilk yazılı kaynakların sahibi olan Sumerliler oluşturmakla birlikte Akad, Asur, Babil ve Elam gibi medeniyetler çalışmamız alanına girmiştir. Yeni Asur Dönemi’ne ait Asurbanipal Kütüphanesi’nde bulunan çivi yazılı eserler kadim Mezopotamya tıbbını özetleyerek özel önem arz etmektedir. Bu çalışmada Mezopotamya tıbbıyla ilgili çivi yazılı belge ve konuyla ilgili bilimsel dokümanların günümüz enfeksiyon hastalıkları branşına göre değerlendirilmesi yapılmıştır. Enfeksiyon hastalıklarından yumuşak doku enfeksiyonu (selülit), sıtma, kuduz, lepra ve tüberkülozun konuyla ilgili Eski Mezopotamya çivi yazılı belgeleri günümüz tıp literatürü ve tıp anlayışı açısından değerlendirilmiştir. Çalışma alanına giren hastalıkların Eski Mezopotamya tıp ve sağlık anlayışındaki izleri sürülmüştür. Bu örnek hastalıklarda dahi Mezopotamya tıbbı ile ilgili sihir, büyü, ruh gibi kavramlara metinlerde sıkça rastlanabilir. Ancak bunlar arasında oldukça detaylı gözleme dayanan ve prognoz belirtme çabası içerisinde, semptomlar temelinde günümüz hastalıklarını tanımakta oldukları görülecektir. Bu çalışmada enfeksiyon hastalıkları branşına ait yumuşak doku enfeksiyonları, sıtma, kuduz, lepra ve tüberküloz hakkında değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Mezopotamya, Enfeksiyon Hastalıkları, Çivi Yazılı Metin, Tıp Tarihi

Kaynakça

• BE, The Babylonian Expedition of the University of Pennsylvania, Series A: Cuneiform Texts, (BE31.60(+) ii 37-43//K3274 r 1',5' //BAM 354 iv 6//SpTU4.129i 4—5).
• BM, Museum Number of Cuneiform Tablets in the British Museum, (BM 78963:40).
• DPS The Diagnosic and Prognostic Series of Tablets,( edited in this volume 1.1.3 to 1.1.40), (DPS XXXIII:23 [AOAT 43.354]), (DPS XXXIIL24 [AOAT 43.354]), (DPS XIID iii 33 = TDP 106 iii 33; cf. DPS XV:47 [AOAT 43.153]), (DPS XII D iii 34= TDP 106 iii 34),(DPS XXIP.22-23 [AOAT 43.253]), (DPS XXXIII:25 [AOAT 43.354]), (DPS XVI:73'-74' [AOAT 43.178]), (DPS IX A 57-58 = TDP76:57-58 ).
• EBELING, Erich, Keilschrifttexte aus Assur religiösen Inhalts (KAR), 2 vol. (1919-23) (KAR 117 r. ii 33-34//Hulin, Iraq 21.52:47).
• FREEDMAN, Sally M, If A City is Set on A Height I: The Akkadian Omen Series Šumma Alu İna Mēlē Šakin (Tablet 1-21), Occasional Publications of Samuel Noah Kramer Fund 17. Philadelphia 1988, ss. 308-309.
• GURNEY, Oliver Robert and J. J. Finkelstein, The Sultantepe Tablets (STT), Occasional Publications of the British Institute of Archaeology at Ankara 3 and 7. London: British Institute of Archaeology at Ankara, 1957, 1964, (STT 89:103-105a, 109-112 [Stol, Epilepsy 91-92]).
• KOCHER, Franz, Die babylonisch-assyrische Medizin in Texten und Untersuchungen (BAM), Vol. 1-6 (1963-80), (BAM 231 i 1-18), (BAM 409 obv. ll'-12', 16'), (BAM55b iii 55'; cf. SAM575 iv 34 [AOAT 43.331]) LAWS OF ESNUNNA, §§ 56/57 A iv 20, 22.
• TOSUN, Mebrure ve Kadriye Yalvaç, Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi- Saduqua Fermanı, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1975.
• TSUKIMOTO, Priests and Officials 199-200:41-42.
• TSUKIMOTO, Priests and Officials 199-200:60.
• URUANNA , Uruanna ancient pharmacological plant-list , (Uruanna IVi 4).
• ZA Zeitschrift für Assyriologie, (Whiting, ZA 75.182:1-9).
• ADAMSON, P. B., “Eski Mezopotamya'da Cerrahi”, (Çev. Gökhan Kağnıcı), Tarih Okulu, 1, 2008, ss. 92-104.
• ADAMSON, P. B., “The Influence of the King on Medical Practice in Ancient Mesopotamia”. Medicina Nei Secoli, 1(1). 1989, ss. 13-22.
• AKDUR, Recep, "Sıtma ve Sıtma Salgınları Tarihi", Bilim Tarihi Araştırmaları, 2 (1), 2006. ss. 1-11.
• BAYAT, Ali Haydar, Tıp Tarihi, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları, İstanbul 2010.
• BIGGS, Robert D., Veröffentlichungen des Instituts für Historische Anthropologie, 1978.
• BULUT, Esra, “MÖ 3. ve 2. Binyıllarda Mezopotamya’da Sulama Kanalları ve Toplumsal Yaşama Etkileri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30 (2), Temmuz 2020, ss. 427-442.
• BROTHWELL, Don - A. Sandison, Diseases in Antiquity. Springfield: C.C. Thomas 1967.
• CAD, The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago M/1.
• CHASE, Debra A., "Evidence of Disease in Ancient Near Eastern Texts: Leprosy in the Epilogue to the Code of Hammurapi”, Human Paleopathology: Current Syntheses and Future Options Ortner, D.J. – Auferheide, A.C. (eds.), Smithsonian Institution, Washington D.C. 1991, ss. 200-204.
• COCKBURN, Aidan, The Evolution and Eradication of Infectious Diseases, The Johns Hopkins Press, Baltimore 1963.
• CRUBEZY, Eric – LUDES, Bertrand – POVEDA, Jean-Dominique – CLAYTON, John - CROUAU-ROY, Brigitte – MONTAGNON, Daniel, “Identification of Mycobacterium DNA in an Egyptian Pott's Disease of 5400 Years old”, Comptes Rendus de I 'Academie Des Sciences, 321, 1998, ss. 941-951.
• DRIVER, Godfrey Rolles ve John C. Miles, Codex Hammurabi, Babylonian Laws, Vol 2, Clarendon Pres, Oxford 1955-56.
• DUYMUŞ FLORIOTI, H. Hande, “Eski Kültürlerde Köpeğin Algılanışı: Eski Mezopotamya Örneği”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 33 (55), CAD/K,71, 2014, ss. 45-70.
• ERDEM, Fatih, Eski Mezopotamya'da Kehanet Geleneği, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi, Denizli 2020.
• ERDEMİR, Ayşegül Demirhan, "Türk Tıp Tarihinde Kuduz Hastalığı ve Tedavisi Üzerine Yorumlar". Türk Dünyası Araştırmaları, 117 (230), 2017, ss. 71-86.
• ERDEMİR, Leyla, “Eski Yunan ve Roma dünyasında şifacı tanrıçalar ve şifacı kadınlar arasındaki ilişki”, Anadolu Araştırmaları (Anatolian Research), 22, 2019, ss. 55–74.
• FOLGE, Neue, “Abhandlungen / Bayerische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse”, Heft, 79. Münich 1977.
• FOSTER, Benjamin R., Before the Muses: An Anthology of Akkadian Literature I Second Edition, CDL Press, Bethesda-Maryland 1996.
• GRAYSON, Albert Kirk, Assyrian and Babylonian Chronicles. Eisenbrauns: Language Arts & Disciplines, 2000.
• HEEßEL, Nils P., “Diagnosis, Divination And Disease: Towards An Understanding Of The Rationale Behind The Babylonian Diagnostic Handbook”. Magic And Rationality In Ancient Near Eastern And Graeco-Roman, 2004, ss. 97-116.
• HEIDEL, Alexander, Enûma Eliş,Babil Yaradılış Destanı, (Çev. İsmet Birkan), Ayraç Yayınevi, Ankara 2000.
• HEMACHUDHA, Thiravat – LAOTHAMATAS, Jiraporn – RUPPRECHT, Charles E., "Human Rabies: a Disease of Complex Neuropathogenetic Mechanisms and Diagnostic Challenges", Lancet Neurol, 1, 2002, ss. 101-109.
• HUGHES A. L., “Genomewide Pattern Of Synonymous Nucleotide Substitution İn Two Complete Genomes Of Mycobacterium Tuberculosis”, Emerging Infecticous Diseases, 8, 2002, ss. 1342-1346.
• JACOB, Jesse T. – MEHTA, Aneesh K. – LEONARD, Michael K., “Acute Forms of Tuberculosis in Adults”, The Journal of American Medicine, 122, 2009, ss. 12-17.
• KAĞNICI, Gökhan, “Eski Mezopotamya Çivi Yazılı Metinlerde Kuduz”, Tarihsel Süreçte Anadolu'da Kuduz, (Der. Çağrı Büke vd.), Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği, Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara 2018, ss. 31-45.
• KAĞNICI, Gökhan, "Eski Mezopotamya'da Sıtma Hastalığı ", Tarihsel Süreçte Anadolu'da Sıtma, (Der. Şükran Köse, vd.), Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği, Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara 2017, ss. 99-116.
• KAĞNICI, Gökhan, "MÖ II. ve I. Binyıllarda Eski Mezopotamya'da Cüzzamla İlgili Kayıtlar", Tarihsel Süreçte Anadolu'da Cüzzam, (Der. Fevzi Çakmak, vd. ), Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara 2018, ss. 37-51.
• KAĞNICI, Gökhan, “Tıbbi Bilginin İdeolojik Kullanımı Üzerine Okumalar: Yeni Babil Kroniklerinde Hastalıklar ve Babil Tarih Yazıcılığı”, Tarih Dergisi, 69 (1), 2019, ss. 1-36.
• KALENDER, Nurten - SÜTÇÜ ÇİÇEK, Hatice, “Eski Değil Eskimeyen Hastalık: Tüberküloz”, Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 3(2), 2016, ss. 58-67.
• KARAGÖZ, Seda Arıhan, Antik Dönemde Tıp ve Bitkisel Tedavi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Arkeoloji Bölümü Klasik Arkeoloji ABD Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003.
• KILIÇ, Yusuf – ERDEM Fatih, “Eski Mezopotamya Hukûku’nda Meslekî Suçlara Verilen Cezalar”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2 (7), 2015, ss. 10-126.
• KRAMER, Samuel N., Tarih Sümer’de Başlar, Yazılı Tarihteki Otuzdokuz İlk (2. baskı), Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2014.
• KOCAELİ TÜRKÇE TIP DİLİ KURULU (TTDK), Türkçe Tıp Dili Kılavuzu(TDK) İkinci Basım, Kocaeli Üniversitesi Basımevi, Kocaeli 2007.
• KOCH, Ulla Susanne, Mesopotamian Divination Texts: Conversing with the Gods, Sources from the First Millennium BCE, Ugarit-Verlag, Münster 2015.
• KORKMAZ, Ali Can, vd., "Sıtma Küresel Bir Halk Sağlığı Sorunu mu? Nedenler ve Sonuçları ile İlgili Güncel Durum Tespiti", Sağlık ve Toplum(3), 2020.
• LABAT, Rene, Traiti Akkadien de Diagnostic et de Pronostic Midicaux-2, Académie Internationale D’histoire des Sciences, Paris 1952.
• LAMBERT, Wilfred G., “Enmeduranki and Related Matters”, Journal of Cuneiform Studies 21, (II-28), 1967.
• LAMBERT, Wilfred G., “The Qualifications of Babylonian Diviners", Ancient Mesopotamian Religion and Mythology: Selected Essays”, (Eds. A. R. George - T. M. Oshima), Mohr Siebeck, Tübingen 2016, ss. 109-113.
• LÖHNERT, Anne, State Archives of Assyria Bulletin, XVI. 2007.
• MAJNO, Guido, The Healing Hand: Man and Wound in the Ancient World, Harward University Press, Cambridge 1975.
• McINTOSH, Jane R., Ancient Mesopotamia: New Perspectives, Santa Barbara, California 2005.
• MONOT, Marc, at all, "On the Origin of Leprosy", Science, 2005, ss. 1040-1042.
• ORNAN, Tallay, “The Goddess Gula and Her Dog”, Israel Museum Studies in Archaelogy 83 (20), 2004, ss.13-30.
• ORTNER, Donald J., Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, (Eds. Jane E. Buikstra), Smithsonian Institution Press, Washington D.C. 2003.
• RASHIDI, Jennifer Susan, Paleoepidemiology of Mesopotamia and the Ancient Near East: The Impact of Zoonotic Diseases and Population Demographics on Infectious Disease Patterns, University of California, Los Angeles 2011.
• RESNICK, Donald - Gen Niwayama, Diagnosis of Bone and Joint Disorder, Philadelphia- Saunders 1995.
• SAMPATH, Gade – PARIKH, S. – SANGRAM, P. - "Rabies post-exposure prohylaxis in malnourished children exposed to suspect rabid animals". Vaccine, 23, 2005, ss. 1102-1105.
• SARI, Nil - ALTINTAŞ, Ayten, Tıp Tarihi ve Tıp etiği Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, İstanbul 2007.
• SCURLOCK, JoAnn - Bruton R. Andersen, Diagnoses in Assyrian and Babylonian Medicine, Ancient Sources, Translations, and Modern Medical Analyses, Urbana – Chicago, 2005.
• STOL, Marten, “Leprosy: New Light from Greek and Babylonian Sources”, Jaarbericht Ex Oriente Lux, 30, 1989, ss. 22-31.
• ÜNALAN, Ata, Sıtma , Yeni Cezaevi Matbaası (Üçüncü Basım), Ankara 1945.
• THEMELIS, Chryssa Bourbou et Petnos, "Child Burials at Ancient Messene", L’Enfant et lamort dans l’Antiquité I, Actes de la table ronde internationale organisée à Athènes, Ecole rançaise d’ Athènes , D. Boccard (eds), Paris 2010, ss. 111-128.
• TSIANG, Henri, "Pathophysiology of Rabies Virus İnfection of The Nervous System". Adv Virus Res, 42, 1993, ss. 375-41.
• TOORN, Karel Van Der, “Sin and Sanction in Israel and Mesopotamia”, Studia Semitica Neerlandica 22, Van Gorcum, Assen 1985.
• VINCENT, William, "An Overwiev of Malaria", Quest Diagnostics, 11(8), 2004, ss. 54-59.
• WAERZEGGERS, Caroline, “The Babylonian Chronicles: Classification and Provenance”, Journal of Near Eastern Studies, 71(2), 2012, ss. 285-298.
• WARREL, David, vd., "Rabies", Infections of the central nervous system, (Ed. Lambert HP), Philadelphia 1991, ss. 317-328.
• WILSON, J. Kinnier, “Babil'de Hastalıklar: Örnek Metinlere Dayalı Bir İnceleme”, (Çev: Gökhan Kağnıcı), Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIII (2), 2008, ss. 261-274.
• WIRTH, Thierry vd., “Origin, Spread and Demography of the Mycobacterium”, PLoS Pathog, 2008, ss. 1-10.
• YUHONG, Wu, “Rabies and Rabid Dogs in Sumerian and Akkadian Literature”, Journal of the American Oriental Society, 2001, ss. 32-43.
• YUHONG, Wu, “Rabies and Rabid Dogs in Sumerian and Akkadian Literature”. Journal of the American Oriental Society, 121 (1) ss. 32-43
• ZIAS, Joe, “New evidence for the history of leprosy in the ancient Near East: An overview”. The Past and Present of Leprosy: Archaeological, Historical, Paleopathological and Clinical Approaches, (Ed. M.E. Lewis - K. Manchester), Archaeopress, Oxford 2002, ss. 259-268.