I. Dönem Koalisyon Hükümetlerinin Dış Politikaları

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 20, 30.06.2025

Necmi Çelik

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1560077

Öz

1961-1965 yılları arasındaki koalisyon hükümetleri dönemi, Türkiye'nin siyasi tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bu dönem, Türkiye'nin iç ve dış politikası arasında karmaşık bir etkileşim sürecini yansıtmaktadır. Koalisyon hükümetleri, özellikle Kıbrıs Sorunu gibi kritik meselelerde belirleyici bir rol oynamış, adadaki etnik gerilimler ve saldırılar, Türkiye'nin Kıbrıs'a yönelik politikalarını zorlaştırmıştır.
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin 1960'ta kurulması, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında özel bağlar oluşturmuş, ancak bu durum iç karışıklıklara yol açmıştır. İlk koalisyon hükümeti, Kıbrıs konusunu programında ele alarak çözüm arayışlarına girmiştir. Hükümetin protokolünde, Kıbrıs'ın iç huzurunun sağlanması ve Türkiye ile Yunanistan arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu bağlamda, Kıbrıs'taki Türk ve Rum toplulukları arasındaki gerilimlerin azaltılması için diplomatik çabalar sarf edilmiştir.
Ancak, bu çabalar iç ve dış baskılarla sınırlı kalmıştır. 1963'te Kıbrıs'ta yaşanan olaylar, Türkiye'nin müdahale etme gerekliliğini gündeme getirmiştir. Özellikle, ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'ın Türkiye'ye gönderdiği mektup, Türk dış politikasında bir dönüm noktası olmuştur. Mektupta, Türkiye'nin Kıbrıs'a askeri müdahalede bulunması durumunda ABD'nin desteğini çekebileceği uyarısı, Türkiye'nin uluslararası konumunu sorgulamasına neden olmuştur. Bu durum, Türkiye'de ABD ve NATO karşıtlığını artırmış, kamuoyunda büyük tepkilere yol açmıştır.
Koalisyon hükümetleri, bu dönemde hem iç politikadaki istikrarsızlıkla hem de uluslararası baskılarla başa çıkmak zorunda kalmıştır. 1964'te Türk-Sovyet ilişkilerinde bir normalleşme süreci başlamış, Sovyetler Birliği'nin Kıbrıs konusundaki tutumu Türkiye'de olumlu karşılanmıştır. Ancak, Yunanistan ve Güney Kıbrıs'ta bu durum tepkiyle karşılanmıştır. Sonuç olarak, 1961-1965 yılları arasındaki koalisyon hükümetleri dönemi, Türkiye'nin dış politikasında önemli değişimlere ve iç siyasi dinamiklere zemin hazırlamıştır. Bu süreç, Türkiye'nin uluslararası alandaki konumunu ve iç siyasi yapısını derinden etkilemiş, koalisyon hükümetlerinin varlığı, Türkiye'nin siyasi tarihinde yeni bir deneyim sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Koalisyon Hükümetleri , Dış Politika , Kıbrıs Sorunu , Krizler

Foreign Policies of the First Term Coalition Governments

Öz

The period of coalition governments between 1961 and 1965 is an important turning point in Turkey's political history. This period reflects a complex process of interaction between Turkey's domestic and foreign policy. Coalition governments played a decisive role especially on critical issues such as the Cyprus Question, where ethnic tensions and attacks on the island complicated Turkey's policies towards Cyprus.
The establishment of the Republic of Cyprus in 1960 created special ties between Turkey, Greece and the UK, but this led to internal turmoil. The first coalition government addressed the Cyprus issue in its program and sought a solution. In the protocol of the government, it was emphasized that the internal peace of Cyprus should be ensured and the relations between Turkey and Greece should be strengthened. In this context, diplomatic efforts were made to reduce tensions between the Turkish and Greek communities in Cyprus.
However, these efforts were limited by internal and external pressures. The events in Cyprus in 1963 brought the necessity of Turkey's intervention to the agenda. In particular, the letter sent to Turkey by US President Lyndon B. Johnson was a turning point in Turkish foreign policy. The warning in the letter that the US would withdraw its support if Turkey intervened militarily in Cyprus caused Turkey to question its international position. This situation increased anti-Americanism and anti-NATO sentiment in Turkey and caused great reactions in the public opinion.
Coalition governments had to cope with both domestic instability and international pressures during this period. In 1964, a normalization process began in Turkish-Soviet relations and the Soviet Union's stance on Cyprus was welcomed positively in Turkey. However, this was met with reactions in Greece and Southern Cyprus. In conclusion, the period of coalition governments between 1961 and 1965 paved the way for significant changes in Turkey's foreign policy and domestic political dynamics. This process profoundly affected Turkey's international position and domestic political structure, and the existence of coalition governments offered a new experience in Turkey's political history.

Anahtar Kelimeler

Coalition Governments , Foreign Policy , Cyprus Problem , Crises

Kaynakça

• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 14 Ocak 1964, Cilt 25, 32. Birleşim.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 2 Mart 1965, Cilt 37, 67. Birleşim.
• Cumhuriyet (Mart 1962, Eylül-Aralık 1963).
• AKÇAY, Ekrem Yaşar, “27 Mayıs Darbesinden 12 Mart Muhtırasına Kadar Türkiye-Topluluk İlişkileri”, II. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi, 19, 2018, ss. 274-287.
• AKSU, Fuat, “Türk Dış Politikası Krizlerinde Hükümetler, Cumhurbaşkanları ve Başbakanlar”, Uluslararası İlişkiler, 13/59, 2018, ss. 65-87.
• ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Kronik Kitap, İstanbul 2019.
• BAL, İdris, “Türk Dış Politikası (1960-1980)”, Türk Tarihi Araştırmaları, ss. 2-27. https://www.altayli.net/turk-dis-politikasi-1960-1980.html (Son Erişim Tarihi: 21.01.2023)
• DEMİRİZ, Merve, Askeri Darbeler ve Türk Dış Politikası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2011.
• DİKİCİ, Mert, Yön Dergisi ve Türk Dış Politikası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
• GAYTANCIOĞLU, Kaan, “Türk Siyasal Yaşamında IV. Koalisyon Hükümeti (20 Şubat 1965-20 Kasım 1965)”, Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, 2013, ss. 48-75.
• GÜLEN, Ahmet, “İnönü Hükümetleri’nin Kıbrıs Politikası (1961-1965)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 50, 2012, ss. 389-428.
• İLTER, Muhsin, Türk Dış Politikasının Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Kurulan Hükümetler Perspektifinde İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2012.
• KÖPRÜLÜ, Gülşah, “Cemal Gürsel Dönemi Türk Dış Politikasının Dinamikleri”, Bitlis Eren Üniversitesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 3/3, 2018, ss. 34-56.
• KURUOĞLU, Fehim, “27 Mayıs Darbesi Sonrası Türk Dış Politikasında Yeni Açılımlar: Ortadoğu ve Sovyetler Birliği ile İlişkiler (1960-1965)”, Karadeniz Araştırmaları, 14/54, 2017, ss. 189-206.
• NEZİROĞLU, İrfan, YILMAZ, Tuncer, Koalisyon Hükümetleri, Koalisyon Protokolleri, Hükümet Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri, Cilt 1, TBMM Basımevi, Ankara 2015.
• ORAN, Baskın, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1: 1919-1980, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• ÖNAL, Tekin, ÖZDAĞ, Abdullah, “İnönü Hükümetlerinin Kıbrıs Politikası (1961-1965)”, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, Antalya, 2017, s. 647.
• TAMÇELİK, Soyalp, “İsmet İnönü’nün Koalisyon Hükümetleri Döneminde Kıbrıs Meselesi ve Takip Edilen Uluslararası Politika (1961-1965)”, Ulusal Kahraman, Devlet Adamı: İsmet İnönü Sempozyumu – 25 Ekim 2018 Bildiri Kitabı, Editör: Prof. Dr. Engin Berber, İzmir, 2019, s. 167.
• TEKİN, Öykü, 1950-1965 Yılları Arası Türkiye-Mısır İlişkileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2018.
• VATANSEVER, Müge, “Kıbrıs Sorununun Tarihsel Gelişimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12/Özel Sayı, 2010, ss. 1487-1530.
• YALANSIZ, Nedim, Türk Siyasal Yaşamında Koalisyon Hükümetleri (1961-1980), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir 2002.
• YILMAZ, Gökhan, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri Programında Dış Politika (1920-1980), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli 2006.
• https://www.ab.gov.tr/turkiye-ab-iliskilerinin-tarihcesi_111.html (Son Erişim Tarihi: 21.01.2023)