Öğretmen Adaylarının Etkili Vatandaşlık Yeterlik Düzeylerinin ve Demokrasi Anlayışlarına ilişkin Algılarının İncelenmesi

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 3, 25 - 36, 31.12.2017

Ceren Çevik Kansu

https://doi.org/10.17679/inuefd.354167

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, öğretmen adaylarının etkili vatandaşlık
yeterlik düzeyleri ve demokrasi anlayışlarına ilişkin algılarının belirlenmesi
amaçlanmıştır. Araştırmada betimsel türde ilişkisel tarama modeli
kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini, 2014-2015 eğitim öğretim yılı bahar
döneminde Bayburt Eğitim Fakültesi’nde öğrenim gören toplam 177 öğretmen adayı
oluşturmaktadır. Veriler Sağlam (2011) tarafından geliştirilen “Etkili
Vatandaşlık Yeterlikleri Ölçeği” ve Doğanay, Çuhadar ve Sarı (2004) tarafından
geliştirilen “Demokrasi Anlayışları Ölçeği” kullanılarak elde edilmiştir.
Araştırmada öğretmen adayları okumakta oldukları program açısından etkili
vatandaşlık yeterlikleri ve demokrasi anlayışları puan ortalamaları yönünden
karşılaştırıldığında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Öğretmen adaylarının
ileriye dönük yaşamları dikkate alındığında etkili vatandaşlık yeterlik
düzeyleri kadar demokrasi anlayışlarına ilişkin algılarının da ne kadar gerekli
iki faktör olduğu bu çalışmada görülmüştür. Vatandaşlık bilgi, beceri ve
değerlerini kapsayan etkili vatandaşlık yeterlikleri, bireylerin demokrasi
anlayışlarına ilişkin algılarını etkileyebilir. Bu yüzden farklı alanlarda
öğrenim görmekte olan öğretmen adaylarında farklı değişkenler kullanılarak
benzer çalışmalar ve uygulamalar yapılabilir.

Anahtar Kelimeler

Etkili vatandaşlık, demokrasi anlayışı, vatandaşlık eğitimi, sosyal bilgiler

Determination of Proficiency Levels of Effective Citizenship and Perceptions of Concerning Democracy Consciousness of Prospective Teachers

Öz

In this study,
proficiency levels of effective citizenship and their perceptions of concerning
democracy consciousness of prospective teachers are aimed to define. The study
is a descriptive research designed as a relational survey method. The sample of
the study consists of 177 prospective teachers at Primary Education Department
of Bayburt University Educational Faculty at 2014-2015 spring term of academic
year. The data were obtained from ‘Proficiency of Effective Citizenship Scale’
which is improved by Sağlam (2011) and ‘Consciousness of Democracy Scale’ which
is improved by Doğanay, Çuhadar and Sarı (2004). Proficiency levels of
effective citizenship of prospective teachers can be considered as a
determinant in terms of democracy consciousness. These properties are expected
to have affected the quality of education in their future life. Consequently,
studying on directed getting these properties for prospective teachers at the
level of bachelor degree is very important in terms of career development and teacher
training.

Anahtar Kelimeler

Effective citizenship, perception of democracy, citizenship education, social studies

Kaynakça

• Adalbjarnardottir, S. (2002). Citizenship education and teacher’s professional awareness. Scott, D. Westport (Ed.), inside Citizenship Education and the Curriculum. Ct, USA: Greenwood Publishing Group, 131-150.
• Adeyemi, M. B., Boikhutso, K. and Moffat, P. (2003). Teaching and learning of citizenship education at junior secondary level in Botswana. Pastoral Care Education, 21 (2), 35-41.
• Arıkan, F. (2002). Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Dersi Eğitim Programının öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Aycan, N. ve Çalık, D. (2003). İlköğretim okullarında demokrasi eğitimi: Manisa ili örneği. C.B.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 19–29.
• Aydemir, H. ve Aksoy, N.D. (2010). Eğitim Fakültesi öğrencilerinin demokratik tutumlarının bazı değişkenlerle ilişkisi: Malatya örneği. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 265-279.
• Aydoğan, İ. ve Kukul, F. (2002). Öğretmenler ile öğretim üyelerinin demokratik davranışlarının analizi. Eğitim Araştırmaları, 3(11), 23-32.
• Blake, S., Brady, T. ve Sanchez, S. (2004). Enculturation of democratic principles in the young: A vision of equity education in public schools. Educational Research Quarterly, 28(1), 48-59.
• Büyükkaragöz, S. (1990). Demokrasi eğitimi. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.
• Büyükkaragöz, S. ve Kesici Ş. (1998). Demokrasi ve insan hakları eğitimi. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları Demokrasi ve İnsan Hakları Serisi.
• Çelikten, L. (2015). Sınıf öğretmenlerinin küresel vatandaşlık düzeyleri ile öğrencilere aktarmak istedikleri değerlere ilişkin görüşleri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Niğde Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Niğde.
• Çermik, F. (2015). Sosyal girişimcilik, küresel vatandaşlık ve çevre davranışı arasındaki ilişki: Yapısal eşitlik modellemesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Çuhadar, A. (2006). Üniversite öğretim elemanı ve öğrencilerinin demokrasi anlayışlarının siyasal toplumsallaşma bağlamında cinsiyet, bilim alanı, akademik aşama ve siyasal katılımcılık değişkenleri açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Doğanay, A. (1993). Factors that predict political knowledge and attitudes of young children. (Yayınlanmamış doktora tezi). University of Pittsburgh.
• Doğanay, A., Çuhadar, A. ve Sarı, M. (2004). Sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenlerinin demokrasi anlayışlarına ilişkin algılarının değerlendirilmesi. Uluslararası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu, 20-21.
• Doğanay, A. & Sarı, M. (2003). Öğrencilerin üniversitedeki yaşam kalitesine ilişkin algılarının demokratik yaşam kültürü çerçevesinde değerlendirilmesi: Çukurova Üniversitesi örneği. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde 20– 21.Mayıs.2004 tarihlerinde yapılan Uluslararası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu’na sunulan bildiri.
• Doğanay, A. ve Sarı, M. (2004). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerine temel demokratik değerlerin kazandırılma düzeyi ve bu değerlerin kazandırılması sürecinde açık ve örtük programın etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 39, 356-383.
• Dolanbay, H. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının insan hakları ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 33, 135-154.
• Duman, B. (2004). Öğrenme-öğretme sürecindeki entelektüel şizofrenizm. Uluslararası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu içinde, 94-108, 20-21 Mayıs 2004. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Dunkin, M. J., Welch, A., Merritt, A., Phillips, R. ve Cranen, R. (1998). Teachers’ explanations of classroom events: Knowledge and beliefs about teaching civic and citizenship. Teaching and Teacher Education, 14(2), 141-151.
• Ektem, I. S. ve Sünbül, A. M. (2011). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları üzerine bir çalışma. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 159, 168.
• Elkatmış, M. (2007). İnsan hakları eğitimi. Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, Ankara.
• Erdem. A. R. ve Sarıtaş, E. (2006). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları (PAÜ Örneği). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16.
• Ersoy, F. (2007). Sosyal Bilgiler dersinde öğretmenlerin etkili vatandaşlık eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri. (Yayınlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Ersoy, A. F. (2014). Active and democratic citizenship education and its challenges in social studies classroom. Eurasian Journal of Educational Research, 55, 1-20. http://dx.doi.org/10.14689/ejer.2014.55.1
• Ertürk, S. (1970). On yıl öncesine kıyasla öğretmen davranışları. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Evans, M. (2006). Educating for citizenship: What teacher say and what teacher do?. Canadian Journal of Education, 29(2), 410-435.
• Feldmann, D. (2007). Citizenship education: current perspectives from teachers in three states. Educational Research Quarterly, 30(4), 3-15.
• Finkel, S.E. & Ernst, H.R. (2005). Civic education in post-apartheid South Africa: Alternative paths to the development of political knowledge and democratic values. Political Psychology, 26(3).
• Genç, S, Z. (2006). Demokratik kazanımların gerçekleştirilmesinde ilköğretim öğretmenlerinin etkililiğinin değerlendirilmesi. Milli Eğitim 171, 43-54.
• Gömleksiz, M. N. ve Kan A. Ü. (2008). Eğitim fakültesi ve tezsiz yüksek lisans programlarına kayıtlı öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının değerlendirilmesi (Fırat Üniversitesi Örneği), Milli Eğitim, 178, 44-63.
• Gömleksiz, M. N. ve Çetintaş, S. (2011). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları (Fırat, Dicle, 7 Aralık, Cumhuriyet ve Erzincan Üniversiteleri Örneği). Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 1-14.
• Göz, N. L. (2010). İlköğretimde demokrasi ve vatandaşlık eğitimi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Gündoğdu, K. (2001). Bir durum çalışması: ABD’de demokrasi kavram ve kültürünün ilköğretim düzeyinde öğretilmesine ilişkin öğretmen görüşleri. X. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi 2. Cilt içinde, 1223-1232, 7-9 Haziran. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Güven, S. (2002). İlköğretim 7. ve 8. Sınıflarda okutulmakta olan Vatandaşlık ve İnsan Hakları dersini veren öğretmenlerin nitelikleri ve derste karşılaştıkları problemler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Güven, İ. (2004). Sosyal Bilgiler alan öğretmen adaylarının okul uygulamalarına yönelik görüşleri üzerine nitel bir araştırma. Kuramdan Uygulamaya Eğitim Bilimleri, 4(2), 270-299.
• Güven, S. Tertemiz, N. ve Bulut, P. (2009). Vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimine yönelik sınıf öğretmen görüşleri. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi,1, 149.
• Hablemitoğlu, Ş. ve Özmete, E. (2012). Etkili vatandaşlık eğitimi için bir öneri. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 39-54.
• Hakyemez, Y. Ş. (2000). Militan demokrasi anlayışı ve 1982 anayasası. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Karasar, N. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın.
• Karatekin, K.; Merey, Z.; Sönmez, Ö. F.; Kuş, Z. (2012). Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının insan hakları eğitimine yönelik tutumları. Turkish Studies-Intenational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. ISSN:1308-2140. Volume 7/4-II. Summer 2012. www.turkishstudies.net. Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3957.s: 2193-2207. Kasapoğlu, H. (2001). İlköğretim okulu öğretmenlerinin okullarında insan haklarına uygun davranma düzeyleri konusunda öğretmen ve öğrenci görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kaya, B. (2015). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının vatandaşlık algıları ile politik ilgi ve katılımları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Keleş, H. ve Tonga, D. (2014). Öğrencilerin vatandaşlık bilincini etkileyen faktörlere ilişkin öğretmen görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 61-85.
• Kember, D. and McKay, J. (1996). Action research into the quality of student learning: a paradigm for faculty development. Journal of Higher Education, 67(5), 528-554.
• Kıncal, R. Y. (2000). İlköğretim öğrencilerinin davranışlarının demokratiklik düzeyi. II. Ulusal Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu içinde, 426-431, 10-12 Mayıs 2000. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Koçoğlu, E. (2013). Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının okul yöneticilerinde olması gereken demokratik tutum ve davranışlara ilişkin algıları. Turkish Studies-Intenational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.ISSN:1308-2140 Volume 8/6, Spring 2013.www.turkishstudied.net. Doi Number: http:// dx.doi.org//10.7827/TurkishStudies.4632. p:413-430.
• Leenders, H., Veugelers, W., & De Kat, E. (2008). Teachers' views on citizenship education in secondary education in the Netherlands. Cambridge journal of education, 38(2), 155-170.
• Logan, H. H. (2006). Conceptions of citizenship education in preservice elementary social studies education. (Unpublished Phd Thesis). University of Kansas, Kansas. MEB, (2008). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. http://otmg.meb.gov.tr/belgeler/ogretmen_yeterlikleri_kitabi/Öğretmen_Yeterlikleri_Kitabı_genel_yeterlikler_parça_2.pdf. Son erişim tarihi: 28.03.2014.
• Memişoğlu, H. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerine göre vatandaşlık eğitimi. Electronic Turkish Studies, 9(5), 1565-1584.
• Metin, M. (2002). Vatandaşlık ve insan hakları dersinde demokratik tutum geliştirme ve insan hakları öğretiminin önemi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• NCSS. (2012). National council for the social studies. Retrieved from www.socialstudies.org: http://www.socialstudies.org/positions/effectivecitizens/
• Öksüz, Y. and Çevik-Kansu, C. (2015). According to the opinions of teachers and students active citizenship education in elementary school. Mevlana International Journal of Education (MIJE), 5(1): 10-25.
• Ömerustaoğlu, A. (2004). Felsefe grubu öğretmenliği ve diğer anabilim dallarında öğrenim gören öğrencilerin demokratik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 216-226.
• Özdemir Özden, D. (2011). İlköğretim okullarında çevresel vatandaşlık eğitimi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Roach, P. S. (2003). Civic education and engagement as goals of social studies: Knowledge, attitudes, and perceptions of pre-service teachers. (Unpublished Dissertation). University of Georgia.
• Sağlam, H. İ. (2000). Sosyal bilgiler dersinin demokratik tutum geliştirmedeki rolü. Milli Eğitim, Eğitim-Sanat-Kültür Dergisi, 146, Ankara: MEB Yayınları.
• Sağlam, H. İ. (2011). Öğretmen adaylarının etkili vatandaşlık yeterlik düzeyleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(1), 39-50.
• Sağlam, H. İ. (2012). İlköğretim öğretmenlerinin etkili vatandaşlık yeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Journal of Social Studies Education Research, 3(2), 71-85.
• Saracaloğlu, A. S., Evin, İ. ve Varol, S. R. (2004). İzmir ilinde çeşitli kurumlarda görev yapan öğretmenlerle öğretmen adaylarının demokratik tutumları üzerine bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(2), 335-364.
• Saracaloğlu, A. S., Uça, S., Başara Baydilek, N. ve Coşkun, N. (2013). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları ile değer algılarının incelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(1), 45-59.
• Şimşek, N. (2011). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin demokratik kazanımlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Milli Eğitim, 190, 188-202.
• Tonga, D. (2013). 8. Sınıf öğrencilerinin vatandaşlık bilinci düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Torney-purta, J., Lehmann, R., Oswald, H. and Schulz, W. (2001). Citizenship and education in twenty-eight countries: civic knowledge and engagement at age fourteen. Amsterdam: International Association for the Evaluation of Educational Achievement. ED 452 116.
• Torney-Purta, J., Richardson, W. K. and Barber, C. H. (2005). Teachers’ educational experience and confidence in relation to students’ civic knowledge across countries. International Journal of Citizenship and Teacher Education, 1(1), 32-52.
• Ulusoy, K. (2007). Lise tarih programımda yer alan geleneksel ve demokratik değerlere yönelik öğrenci tutumlarının ve görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Utku, M. (2015). Üniversite öğrencilerinin vatandaşlık ve sosyal medya (sosyal ağ) vatandaşlık algısının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzincan Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Üste, B. (2007). İnsan hakları eğitiminin ilköğretimde önemi. Ege Akademik Bakış, 7(1), 295-310.
• Wilkins, C. (2003). Teachers and young citizens: Teacher talk about their role as social educators. Westminster Studies in Education, 26(1),63-75.
• Yağcı, E. (1997). Sınıf içi demokratik öğretimin öğrenci erişisi ve akademik benlik kavramına etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 171-179.
• Yanardağ, A. (2000). Üniversite gençliğinin demokratik tutum ve davranışları üzerine bir araştırma (Selçuk Üniversitesi Örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya
• Yıldırım, L. (1994). İlköğretim birici kademe öğretmenlerinin demokratik tutum ve davranışları ile öğrencilerin demokratik davranışları arasındaki ilişkilerin saptanması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yurtseven, R. (2003). Ortaöğretim kurumlarında çalışan öğretmenlerin demokratik tutumları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.