Öğretmenlerin Tükenmişlik Nedenlerine ve Tükenmişliğin Etkilerine Yönelik Nitel Bir Çalışma

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 1, 175 - 207, 13.05.2023

Ender Kazak , Güvenç Gündoğdu

https://doi.org/10.17679/inuefd.1161056

Öz

Bu çalışmanın amacı, öğretmenlerin tükenmişlik duygusu yaşamalarının nedenlerini belirlemek ve tükenmişliğe neden olan değişkenlerin ortadan kaldırılması/azaltılması için yapılabilecekleri tespit etmeye çalışmaktır. 2021-2022 eğitim öğretim yılında Düzce ilinde çalışan on iki öğretmen, amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan maksimum çeşitlilik örneklemesi yaklaşımı ile belirlenmiştir. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden olgu-bilim çalışması şeklinde planlanmıştır. Veriler, yarı-yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak ve yüz yüze görüşmeler yapılarak toplanmıştır. Elde edilen verilerin işlenmesinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Bulgular, öğretmenlerin tükenmişliklerine etki eden okul içi ve okul dışı faktörler, öğretmenlerin tükenmişlik duygularının bireysel ya da örgütsel etkileri ve öğretmenlerin tükenmişliklerine etki eden faktörleri ortadan kaldırmak ya da azaltmak içi yapılabilecekler olmak üzere üç tema altında gruplandırılmıştır. Öğrencilerin amaçsız oluşları, derse karşı ilgisizlikleri ve disiplinsiz davranışları öğretmenlerde tükenmişliğe neden olmaktadır. Öğretmenlerin çalışmakta oldukları okullardaki meslektaşları ile iletişim eksiklikleri, uyumsuzluk durumları ve işbirliğinden yoksun tutumlar sergilemeleri de tükenmişliğe neden olan durumlardır. Öğretmenlerin tükenmişliklerine etki eden okul dışındaki etkenlerden ailevi problemlere başat rol biçilmekle birlikte, ekonomik ve sağlık sorunlarının da oldukça baskın olarak katılımcılar tarafından dile getirildiği görülmüştür. Öğretmenler, tükenmişlik yaşamaları halinde çalışmalarında düşük verim sağlayacakları konusunda görüş birliği içerisindedirler. Tükenmişliğe etki eden faktörleri ortadan kaldırmak/azaltmak için eğitim yöneticilerinin yapabilecekleri, diğer meslektaşların yapabilecekleri ve politika yapıcıların yapabilecekleri olarak üç alt tema elde edilmiştir. Araştırma sonuçları bağlamında önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, Tükenmişlik, Okul

Kaynakça

• Aslan, S., Ertürk, A., Arutay, Ö., Ardıç, M. ve Sonkur, A. (2021). Öğretmenlerin tükenmişlik ve mental iyi oluş düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi: Kâhta ilçesi örneği. Millî Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 1(1), 99-126.
• Avcı, Ü., ve Seferoğlu, S. S. (2011). Bilgi toplumunda öğretmenin tükenmişliği: Teknoloji kullanımı ve tükenmişliği önlemeye yönelik alınabilecek önlemler. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9, 13-26.
• Akman, T. (2019). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri ve mesleki doyumlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Ardıç, K. ve Polatçı, S. (2009). Tükenmişlik sendromu ve madalyonun öbür yüzü: İşle bütünleşme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32, 21-46.
• Benli, A. ve Cerev, G. (2017). Örgütsel sessizlik ve tükenmişlik ilişkisi: Turizm çalışanları örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 15(30), 411-433.
• Bermejo-Toro L., Prieto-Ursúa, M. & Hernández, V. (2016). Towards a model of teacher well-being: personal and job resources involved in teacher burnout and engagement. Educational Psychology, 36(3), 481-501. DOI: 10.1080/01443410.2015.100500
• Creswell, J. W. (1998). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five traditions. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. Prentice Hall Upper Saddle River, NJ.
• Çağlar, Ç. (2012). An examination of teacher’s occupational burnout levels in terms of organizational confidence and some other variables. Educational Sciences: Theory and Practice 11(4): 1841–1847.
• Çetin, F., Basım, H. N., ve Aydoğan, O. (2011). Örgütsel bağlılığın tükenmişlik ile ilişkisi: Öğretmenler üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 61-70.
• Durak, H. Y., ve Seferoğlu, S. S. (2017). Öğretmenlerde tükenmişlik duygusunun çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 37(2), 759-788.
• El Helou, M., Nabhani, M., & Bahous, R. (2016). Teachers’ Views on Causes Leading to Their Burnout. School Leadership and Management, 36(5), 551-567.
• Erkutlu, H. (2012). Impact of psychological hardiness and self-monitoring on teacher burnout. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 186-197.
• Ghanizadeh, A., & Jahedizadeh, S. (2015). Teacher burnout: A review of sources and Ramifications. BJESBS, 6(1), 24-39.
• Girgin, G. (1995). İlkokul öğretmenlerinde meslekten tükenmişliğin gelişimini etkileyen değişkenlerin analizi ve bir model önerisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• González-Morales, G., Peiró, J. M., Rodríguez, I., & Bliese, P. D. (2012). Perceived collective burnout: A multilevel explanation of burnout. Anxiety, Stress & Coping, 25(1), 43-61. DOI: 10.1080/10615806.2010.542808
• Gündüz, B. (2005). İlköğretim öğretmenlerinde tükenmişlik. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 152-166.
• Richards, K. A. R., Hemphill, M. A., & Templin, T. J. (2018). Personal and contextual factors related to teachers’ experience with stress and burnout. Teachers and Teaching, 24(7), 768-787.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, 99-113.
• Maslach, C., & Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives. Applied and Preventive Psychology, 7, 63-74.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annu. Rev. Psyhol., 52, 397-422.
• Maslach, C., & Leiter, M. P. (1999). Teacher burnout: A Research Agenda. R. Vandenberghe, A. M. Huberman(Ed.), Understanding and Preventing Teacher Burnout. Cambridge: Cambridge University Press.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. New York: Sage Publications, Inc.
• Mutlu, İ. (2009). Okul yöneticilerinin liderlik stilleriyle öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Netemeyer, R. G., Boles, J. S., & McMurrian, R. (1996). Development and validation of work-family conflict and family-work conflict scales. Journal of Applied Psychology, 81, 400–410.
• Otacıoğlu, S. N. (2008). Müzik öğretmenlerinde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), 103-116.
• Patton, M. Q. (1990). Qualitative evaluation and research methods (2nd ed.). Newbury Park, CA: Sage.
• Pishghadam, R., Adamson B., Sadafian, S. S. & Kan, F. L. F. (2014). Conceptions of assessment and teacher burnout. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 21(1), 34-51. DOI: 10.1080/0969594X.2013.817382
• Pishghadam, R., & Sahebjam, S. (2012). Personality and emotional intelligence in teacher burnout. The Spanish Journal of Psychology, 15, 227–236.
• Seferoğlu, S., Yıldız H., Avcı Yücel, Ü., (2014). Teachers’ burnout: Indicators of burnout and investigation of the indicators in terms of different variables. Education And Science, 39(174), 343.
• Schwarzer, R., Schmitz G. S., & Tang, C. (2000). Teacher burnout in Hong Kong and Germany: A Cross-Cultural Validation of the Maslach Burnout Inventory. Anxiety, Stress, & Coping, 13(3), 309-326. DOI: 10.1080/10615800008549268
• Schaufeli, W. B., Leiter M. P. & Maslach, C. (2009). Burnout: 35 years of research and practice. Career Development International, 14(3), 204-220. https://doi.org/10.1108/13620430910966406
• Schaufeli, W. B., Salanova, M., González-Romá, V., & Bakker, A. B. (2002). The measurement of engagement and burnout: A two sample confirmatory factor analytic approach. Journal of Happiness Studies, 3, 71–92.
• Tsang, K. K. (2018). The structural causes of teacher burnout in Hong Kong. Chinese Education & Society, 51(6), 449-461. DOI: 10.1080/10611932.2018.1570797 Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yılmaz, A., ve Yılmaz, S. (2022). Veli yaklaşımlarının öğretmenlerin mesleki yeterlilik algısı ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. European Journal of Science and Technology, 34, 720-723. DOI: 10.31590/ejosat.1087696