Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Tarih Şeritleri

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 3, 1571 - 1603, 31.12.2023

Kibar Aktın , Hülya Karaçalı Taze

https://doi.org/10.17679/inuefd.1351627

Öz

Bu araştırmanın amacı 2012 ve 2021 basımlı sosyal bilgiler ders (SBD) kitaplarında tarih şeritlerinin kullanım durumunu belirlemektir. Bu çalışmada nitel araştırma yaklaşımlarından doküman incelemesi yöntemi tercih edilmiştir. Araştırmanın dokümanları orijinal olup 2012 ve 2021 basımlı 4, 5, 6 ve 7. sınıf SBD kitaplarından oluşmuştur. Araştırmanın verileri betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre 2012 basımlı SBD kitaplarında, 2021 basımlı SBD kitaplarına göre daha fazla sayıda öğrenme alanında tarih şeritlerine yer verildiği tespit edilmiştir. Fakat her iki dönem SBD kitaplarında tarih şeritlerinin öğrenme alanlarına ve sınıf düzeylerine göre dengeli dağılım göstermediği belirlenmiştir. Aynı zamanda tarih şeritlerinin çeşitlilik göstermediği görülmüştür. Ancak 2021 yılı SBD kitaplarında 2012 yılına göre tarih şeritlerinin sınırlı sayıda olmasına rağmen şeritlere yönelik etkinlik/soru sayısının daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak SBD kitaplarında daha farklı tür ve içerikte ve etkinlik temelli tarih şeritlerine yer verilmesi öğrencilerin zaman, tarih şeritleri, zaman ve kronolojiyi algılama, değişim ve sürekliliği algılama becerilerinin gelişimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Zaman, tarih şeritleri, zaman ve kronolojiyi algılama, değişim ve sürekliliği algılama.

Kaynakça

• Akbaba, B., Keçe, M., & Erdem, M. (2012). Sosyal bilgiler dersinde çoklu ortam kullanımının öğrencilerin zaman-kronoloji ve değişim-sürekliliği algılama becerilerine etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 237-257. https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/146477/
• Akbaba, B. (2020). Ortaöğretim öğrencilerinin kronolojik düşünme becerileri ve bu becerilerin sınıf düzeyine göre gelişiminin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 45(203), 215-229. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2020.8631
• Aktaş, Ö., & Durak, S, E. (2021). A Study on time and chronology perceptions of seventh grade students. International Journal of Eurasian Education and Culture, 6(12), 517-565. http://dx.doi.org/10.35826/ijoecc.293
• Aktın, K., & Dilek, D. (2016). Okul öncesi dönemde kronolojik düşünme: bir durum çalışması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Dergisi, 6(3), 129-145 http://dx.doi.org 10.19126/suje.281329
• Alleman, J., & Brophy, J. (2003). History is alive: Teaching young children about changes over time. The Social Studies, 94(3), 107-110. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00377990309600191?journalCode=vtss20.
• Altay, N. (2020). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının beceriler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 276-297. http://dx.doi.org 10.33418/ataunikkefd.805054
• Altun, A., & Kaymakçı, S. (2016). Zaman ve kronolojinin öğretiminde bir materyal: Tarih şeritleri. Turkish History Education Journal, 5(1), 157-192. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tuhed/issue/26593/279917
• Ata, B. (2008). 1943’teki İkinci millî eğitim şurasının tarih eğitimi kararlarından birinin uygulanması: Bir histomapın yapım öyküsü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 8(2), s.335-353.
• Aydemir, M. (2017). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının ortaokul sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan beceriler açısından incelenmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 1-17. http://dx.doi.org 10.33418/ataunikkefd.805054
• Aydemir, M., & Adamaz, K. (2017). Sosyal bilgiler öğrenci çalışma kitaplarının sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki beceriler açısından incelenmesi. Uluslararası Alan Eğitimi Dergisi, 3(1), 106-119. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijofe/issue/30889/334334
• Aydoğan, O., & Karabağ, G. (2020). Eğitsel bilgisayar oyunu ile desteklenmiş tarih öğretiminin öğrencilerin mekânı algılama ve kronolojik düşünme becerilerine etkisi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 4(1), 106-130. http://dx.doi.org 10.38015/sbyy.734552
• Barton, K. C., & Levstik L.S. (1996). ‘Back when God was around and everything’: Elementary children’s understanding of historical time. American Educational Research Journal, 33(2), 419–454. https://doi.org/10.3102/00028312033002419
• Barton, K. C. (1998). That's a tricky piece!: Children's understanding of historical time in Northern Ireland. https://eric.ed.gov/?id=ED426915.
• Barton, K. C., & Levstik, L. S. (2004). Teaching history for the common good. Mahwah, NJ, US: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Blyth, J. E. (1978) .Young children and their past. Teaching History, 21, 15–19.
• Brophy, J., VanSledright, B., & Bredin, N. (1993) What do entering fifth graders know about U. S. history? Journal of Social Studies Research, 16(17), 2–19. https://eric.ed.gov/?id=ED340649
• Brown, R.A., & Brown, M. R. (1954). Time and chronology in the social studies. The School Review, 62(6), 341-345.URL: https://www.jstor.org/stable/1083158
• Bozdoğan, K., & Güven, C. (2021). 8. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler öğretim programında yer alan “kronoloji” kavramına ilişkin algıları. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(32), 476-515. https://doi.org 10.35675/befdergi.715013
• Carr, D. (2005). Phenomenology of historical time. https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:217457/FULLTEXT01.pdf
• Cooper, H. (2012). History 5-11: A guide for teachers. London: Routledge
• Cooper, H. (2011) What understanding of chronology can we expect of older primary school children? Primary History, 59, 13–15
• Çelikkaya, T., & Kürümlüoğlu, M. (2019). Ortaokul öğrencilerinin kronoloji becerilerinin saptanmasına yönelik bir çalışma. Turkish History Education Journal, 8(1), 150-173. https://doi.org.10.17497/tuhed.510394
• Çulha-Özbaş, B., & Aslan, E. (2008). Çocuklarla birlikte tarihsel düşünme: 12-14 yaş grubu öğrencilerinin tarihsel kanıta yönelik görüşlerinin belirlenmesinde "Kaynak Çalışması" geliştirme etkinliklerinin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 105-112. https://dergipark.org.tr/en/pub/deubefd/issue/25427/268235
• Çurku, R. (2020). Kronolojik düşünme ile değişim ve sürekliliği algılama becerilerini kazandırmada sözlü tarihin rolü: Van düğünleri örneği (Yayınlanmamış doktora tezi). Erzurum Üniversitesi, Erzurum, Türkiye.
• De Groot Reuvekamp, M., Ros, A., Van Boxtel, C. & Oort, F. (2017). Primary school pupils’ performances in understanding historical time. Education 3-13, 45(2), 227-242. https://doi.org/10.1080/03004279.2015.1075053.
• Demircioğlu, İ. H. (2005). Sekizinci sınıf öğrencilerinin tarih öğretiminde kullanılan zaman ve kronolojiyle ilgili bazı kavramları anlama düzeyi. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 19, 155-163.
• Demircioğlu, İ. H., & Akengin, H. (2007). Zaman ve mekâna ilişkin becerilerin öğretimi. C. Öztürk (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi (5. bs.), (s. 219-254). Ankara: Pegem.
• Fillpot, E. (2018). Teaching with Timelines. Erişim Tarihi 11.08.2022 https://teachinghistory.org/teaching-materials/teaching-guides/24347.
• Gómez Galán, J. (2016). Learning historical and chronological time: Practical applications. European Journal of Science and Theology, 12(1), 5-16 https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1803/1803.01680.pdf
• Harnett, P. (1993) Identifying progression in children’s understanding: The use of visual materials to assess primary school children’s learning in history. Cambridge Journal of Education, 23(2), 137–54. https://doi.org 10.1080/0305764930230203
• Heyking, E. V. (2004). Historical thinking in the elementary years: A review of current research. Canadıan Socıal Studıes Volume, 39(1) https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1073974.pdf.
• Hines, A. (2006). Using timelines to enhance comprehension. Erişim tarihi: 11.08.2022 https://www.readingrockets.org/article/using-timelines-enhance-comprehension
• Hodkinson, A. J. (2002) Children’s concepts of historical time (Unpublished PhD thesis) Edge Hill University of Lancaster.
• Hoodless, P. A. (2002) An investigation into children's developing awareness of time and chronology in story, Journal of Curriculum Studies, 34(2), 173-200, https://doi. 10.1080/00220270110080962.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Kızıl, Ö., & Dönmez, C. (2020). Tarih konularının öğretiminde senkronik yaklaşım modeli ve ölçekli senkronik tarih şeritleri. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 4(2), 285-308. https://doi.10.38015/sbyy.829592
• Kuran, M. Ş., Tozoğlu, A. E. & Tavernari, C. (2018). History-themed games in history education: experiences on a blended world history course. Erişim tarihi: 13.11.2022 https://arxiv.org/abs/1805.00463
• Levstik, L. S., & Barton, K. C. (1994). They still use some of their past’: historical salience in elementary children's chronological thinking. https://files. eric. ed.gov/fulltext/ED382492.pdf.
• Levstik, L. S. & Pappas, C. C. (1987) Exploring the development of historical understanding. Journal of Research and Development in Education, 21(1), 1–15. https://eric.ed.gov/?id=EJ362977
• Lorenc, J., Mrozowskık, K., M., Oniszczuk, A., Staniszewski, J. & Starczynowsk, K. (2013). How is chronological thinking tested, Edukacja An interdisciplinary approach, 1(119), 46-62. https://www.academia.edu/8683662/How_is_chronological_thinking_tested
• Marancı, Ş. (2017). Fotoğraflarla 7. sınıf öğrencilerinin tarihsel zaman algısı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kafkas Üniversitesi, Kars, Türkiye.
• MEB (2005a). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (4-5. sınıflar) öğretim programı. Milli Eğitim Basımevi. MEB (2005b). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (6-7. sınıflar) öğretim programı. Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı. (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (2016). Genişletilmiş bir kaynak kitap: Nitel veri analizi, S. Akbaba Altun ve A. Ersoy (Çev. Ed.). Pegem Akademi.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri nitel ve nicel yaklaşımlar I, S. Özge (Çev.). Yayın Odası. Işık, H. (2014). İlköğretim 6. sınıf ve ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş ve kronoloji bilgilerinin karşılaştırılması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(30), 111-121. http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi30pdf/ISIK_HASAN.pdf
• Oymak, İ. (2007). Ortaöğretim kurumlarında tarih öğretiminde zaman kavramının öğretilmesinde karşılaşılan sorunlar ve bu konuda tarih öğretmenlerinin görüşleri (Aksaray ili örneği) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Pala, F., & Şimşek, A. (2016). Sosyal bilgiler derslerinde tarihlerin (dates) öğretimi. Turkish History Education Journal, 5(1), 136-156. http://dergipark.gov.tr/download/articlefile/261310
• Pala, Ş. M. (2021). The place of change and continuity perception, time and chronology perception skills in the curriculum of the social studies course. Review of International Geographical Education (RIGEO), 11(1), 134-150. https://doi.org 10.33403rigeo.841493
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (3. Baskı), (M. Bütün, S. B. Demir, Çev.). Pegem Akademi.
• Safran, M., & Şimşek, A. (2006). İlköğretim öğrencilerinde tarihsel zaman kavramının gelişimi. İlköğretim Online, 5(2), 87-109. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/91046
• Seefeldt, C., Castle, S., & Falconer, R. C. (2015). Okul öncesi/ilkokul çocukları için sosyal bilgiler öğretimi. S. Çoskun-Keskin (Çev. Ed.). Ankara: Nobel.
• Seixas, P. (2006) Theorizing historical consciousness. Toronto: University Of Toronto Press, Scholarly Publishing Division.
• Sel, B., & Sözer, M. A. (2020). Change and continuity perception skills in social studies curriculum in Turkey and America within the scope of teaching historical time. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 1-19. https://doi.org/10.29065/usakead.649688
• Solé, G. (2019). Children’s understanding of time: A study in a primary history classroom. History Education Research Journal, 16(1): 158–73. https://doi.org/10.18546/HERJ.16.1.13.
• Stow, W., & Haydn, T. (2000). İssues in the teaching of chronology. In J. Artur & R. Philips (Eds.), İssues İn History Teaching. (pp: 83-97). London: Routledge
• Şimşek, A. (2006). İlköğretim öğrencilerinde tarihsel zaman kavramının gelişimi ve öğretimi. (Yayınlanmamış doktora tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye
• Şimşek, A. (2007). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin kronolojik algılarının geliştirilmesine yönelik yarı deneysel bir çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 7(1), 589-615. https://openaccess.ahievran.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12513/189.
• Şimşek, A., & Bal, M. S. (2010). Tarih şeridi aracılığıyla öğretmen adaylarının tarihsel zaman algılarının incelenmesi. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 124-151. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/179008
• Şimşek, A. & Kolbasar, S. (2020). 4. sınıf sosyal bilgiler kitabındaki “Milli Mücadele” konusunun kronoloji bilgi ve becerilerini kazandırması açısından öğretmen ve öğrenci görüşleri ile İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 4(2), 335-356. https://doi.org/10.38015/sbyy.842634.
• Thornton, S. J., & Vukelich, R. (1988) Effects of children’s understanding of time concepts on historical understanding. Theory & Research in Social Education, 16, 69–82. https://doi.org/10.1080/00933104.1988.10505556
• Turan, R. (2016). Tarih öğretmenlerinin öğrencilere temel ve tarihsel düşünme becerilerinin kazandırılma düzeyine ilişkin görüşleri. Turkish Studies, 11(14), 705-730. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9706
• Ulutaş, B. (2017). Doküman analizi. F. N., Seggie ve Y. Bayyurt (Ed.), Nitel araştırma yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları (s. 279-297). Ankara: Anı.
• Vygotsky, L. S. (1985) Düşünce ve Dil, (Çev. Semih Koray), İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Yıldırım, A. (2015). Ortaöğretim kurumlarında 10. sınıf öğrencilerinde tarihsel zaman kavram yanılgıları (Samsun ili örneği) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, Türkiye.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.