Özel Gereksinimli Bireylerin Cinsel Problem Davranışları Konulu Makalelerin Sistematik Derlemesi

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 3, 1529 - 1551, 31.12.2024

Aslıhan Sezik , Zekai Alper Alp , Veysel Aksoy

https://doi.org/10.17679/inuefd.1507590

Öz

Cinsellik konusu özel eğitim alanında araştırmacıların son yıllarda daha fazla üzerinde durduğu ve özel gereksinimli bireylerin en çok ihtiyaç duyduğu konulardan birisidir. Cinsellik fizyolojik ve psikoljik gelişime ek olarak bu süreçle ilgili olumlu ya da olumsuz davranış değişikliklerini kapsamaktadır. Bu yönüyle toplumun da en çok dikkatini çeken konulardan biri olmasına karşın konuşulmaya çekinilen bir tabudur. Özel eğitim alanı için geniş bir araştırma alanı sayılan cinsellik içeren davranışlar kişilerin bilişsel atıflarından ve yaşadığı kültürden doğrudan etkilenmesi bu davranışların hangilerinin problem hangilerinin uygun görüleceği konusunda karmaşa yaratmaktadır. Bu nedenle mevcut sistematik derleme çalışmasında 2013/2023 yılları arasında ulusal alanyazında özel gereksinimli bireylerin cinsel problem davranışlarına yönelik yayınlanmış makaleler betimsel ve yöntemsel açıdan incelenmesi ve bu davranışlara ilişkin kavramsal bir çerçeve sunmak amaçlanmıştır. Bu bağlamda dokuz makale betimsel ve yöntemsel açıdan makalenin amacı, yöntem, veri toplama kaynağı, katılımcıları, hakkında çalışma yapılan özel gereksinimli bireylerin özel gereksinim türü, yaşı, cinsiyeti, cinsel problem davranışların türü ve cinsel problem davranışların biçimlerine göre risk türleri bakımından incelenmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular özel gereksinimli bireylerin mastürbasyon yapma, menstrüel bakım becerilerini edinememe, başkalarına karşı yoğun ilgi artışı, yoğun düzeyde evlenme ve çocuk sahibi olma arzusu, cinsiyet rolleri ile özdeşim kuramama, dürtüsellik, başkalarının yanında çıplak dolaşmak, pornografik görüntüler izlemek gibi cinsel problem davranışları olduğunu göstermektedir. İncelemeye dahil edilen makalelerin bulguları alanyazında diğer cinsel problem davranışları içeren araştırmaların bulguları ile tartışılmış ve gelecekteki araştırmalara yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cinsel Problem Davranış, Özel Gereksinimli Birey, Cinsel Gelişim, Özel Eğitim

Etik Beyan

Araştırmanın tüm sürecinde Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi'nde belirtilen kurallara uyulmuştur. Yayınlanmış olan makalelerin incelenmesine içerdiğinden etik kurul izni alınmamıştır. Yazarlar arasında herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Kaynakça

• Akrami, L., & Davudi, M. (2014). Comparison of behavioral and sexual problems between intellectually disabled and normal adolescent boys during puberty in Yazd, Iran. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, 8(2), 68–74. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4105606/
• *Alptekin, A., & Tepeli, K. (2019). Farklı yetersizliği olan 48-72 ay çocuklarda cinsel gelişimin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(4), 737-762. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.526557
• Alzahrani, S. (2024). The reality of common sexual problems for students with Down’s syndrome in Saudi Arabia. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, Advance Online Publication. 1-16. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1299960
• Arslan, G., & Balkıs, M. (2014). Ergenlikte görülen problem davranışlar ve aile sorunları arasındaki ilişkinin incelenmesi. SDU International Journal of Educational Studies, 1(1), 11-23. https://doi.org/10.33710/sduijes.22840
• Arslan, G., & Balkıs, M. (2016). Ergenlerde duygusal istismar, problem davranışlar, özyeterlik ve psikolojik sağlamlık arasındaki ilişki. Sakarya University Journal of Education, 6(1), 8-22. https://doi.org/10.19126/suje.35977
• Ayan, Ş. (2024). Okul öncesi dönemde davranış problemleri. International Journal of Original Educational Research, 2(1), 301-313. Retrieved from https://www.ijoedu.com/index.php/pub/article/view/60
• Bowring, D.L., Painter, J. & Hastings, R.P. (2019). Prevalence of challenging behaviour in adults with ıntellectual disabilities, correlates, and association with mental health. Curr Dev Disord Rep, 4(6), 173–181. https://doi.org/10.1007/s40474-019-00175-9
• *Boyacıoğlu, N. E., Karaçam, Z. D., Özcan, N. K., & Sert, O. (2021). Zihinsel yetersizliği olan ergene sahip ebeveynlerin çocuklarının cinselliği hakkındaki görüşleri: Niteliksel bir çalışma. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 12(3), 216-226. https://doi.org/10.14744/phd.2021.60251
• Brown, M., & McCann, E. (2018). Sexuality issues and the voices of adults with intellectual disabilities: A systematic review of the literature. Research in Developmental Disabilities, 74, 124-138. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2018.01.009
• Browning, A., & Caulfield, L. (2011). The prevalence and treatment of people with Asperger’s Syndrome in the criminal justice system. Criminology & Criminal Justice, 11(2), 165-180. https://doi.org/10.1177/1748895811398455
• *Bülbül, İ., & Karataş, K. (2023). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin cinsel yaşamları: Ebeveynlerin bakış açısından bir değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (58), 2577-2614. https://doi.org/10.53444/deubefd.1291527
• Byrne, G. (2018). Prevalence and psychological sequelae of sexual abuse among individuals with an intellectual disability: A review of the recent literature. Journal of Intellectual Disabilities, 22(3), 294-310. https://doi.org/10.1177/1744629517698844
• Correa, A. B., Castro, Á., & Barrada, J. R. (2022). Attitudes towards the sexuality of adults with intellectual disabilities: A systematic review. Sexuality and Disability, 40(2), 261-297. https://doi.org/10.1007/s11195-021-09719-7
• Couwenhoven,T. (2007). Teaching children with down syndrome about their bodies boundaries and sexuality. MD: Woodbine House.
• Cumurcu, B. E., Karlıdağ, R., & Almış, B. H. (2012). Fiziksel engellilerde cinsellik. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(1), 84-98. https://doi.org/10.5455/cap.20120406
• Çalışandemir, F., Bencik, S. & Artan, İ., (2008). Çocukların cinsel eğitimi: Geçmişten günümüze bir bakış. Eğitim ve Bilim, 33(150), 14-27. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/627
• Çay, M., & Kırlıoğlu, H. İ. K. (2021). Cinsel Sağlık Ölçeği’nin sosyal hizmet öğrencileri örnekleminde psikometrik özelliklerinin incelenmesi: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 0(18), 1-14. https://doi.org/10.46218/tshd.985524
• *Çelik, Ö. (2017). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin cinselliği ile ilgili çalışmalar yapan uzman görüşleri. Electronic Turkish Studies, 12(17), 113-132. http://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12106
• Çınar, N. (2021). İyi bir sistematik derleme nasıl yazılmalı? Online Turkish Journal of Health Sciences, 6(2), 310-314. https://doi.org/10.26453/otjhs.888569
• Dewinter, J., Vermeiren, R. Vanwesenbeeck, I., Lobbestaeil, J. & Van Nieuwenhuizen, C. (2015). Sexuality in adolecent boys with autism spectrum disorder: Self reportes behaviors and attitudes. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(3), 731-741. https://doi.org/10.1007/s10803-0142226-3
• Doenyas, C., Ekici, B., Unay, Ö. S., Gönen, İ., & Tatlı, B. (2021). Autism in Turkey: Demographics, behavior problems, and accompanying medical conditions in a sample of Turkish youth with autism spectrum disorder. International Journal of Developmental Disabilities, 69(2), 179-189. https://doi.org/10.1080/20473869.2021.1937001
• Emerson, E., Blacher, J., Einfeld, S., Hatton, C., Robertson, J., & Stancliffe, R. J. (2014). Environmental risk factors associated with the persistence of conduct difficulties in children with intellectual disabilities and autistic spectrum disorders. Research in Developmental Disabilities, 35(12), 3508–3517. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2014.08.039
• Erbaş, D. (2005). Olumlu davranışsal destek. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 6(01), 1-25. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000087
• Gil‐Llario, M. D., Morell‐Mengual, V., Díaz‐Rodríguez, I., & Ballester‐Arnal, R. (2019). Prevalence and sequelae of self‐reported and other‐reported sexual abuse in adults with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 63(2), 138-148. https://doi.org/10.1111/jir.12555
• Goli, S., Noroozi, M., & Salehi, M. (2020). Parental experiences about the sexual and reproductive health of adolescent girls with intellectual disability: A qualitative study. Iranian Journal of Nursing and Mid Wifery Research, 25(3), 254-259. https://doi.org/10.4103/ijnmr.ijnmr_258_19
• Gürbüz, S., & Eratay, E. (2020). Ergenlik dönemindeki zihin yetersizliği olan çocukların cinsel gelişim özellikleri ölçeğinin geliştirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 1206-1221. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020..-656106
• Gürol, A., Polat, S., & Oran, T. (2014). Views of mothers having children with intellectual disability regarding sexual education: A qualitative study. Sexuality and Disability, 32(2),123-133. https://doi.org/10.1007/s11195-014-9338-8
• Güven, D. (2021). Kapsamlı cinsellik eğitimi ve otizm spektrum bozukluğu olan bireyler. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8(66), 284-300. https://doi.org/10.26450/jshsr.2299
• Hartini, S., Chamidah, A. N., & Herini, E. S. (2021). Sexual behavior problems in adolescents with intellectual disabilities: A systematic review. Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences, 9(F), 163-170. https://doi.org/10.3889/oamjms.2021.6016
• Higgs, T., & Carter, A. J. (2015). Autism spectrum disorder and sexual offending: Responsivity in forensic interventions. Aggression and Violent Behavior, (22), 112-119. https://doi.org/10.1016/j.avb.2015.04.003
• Holden, B., & Gitlesen, J. P. (2006). A total population study of challenging behaviour in the county of Hedmark, Norway: Prevalence, and risk markers. Research in Developmental Disabilities, 27(4), 456–465. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2005.06.001
• Hong, E., & Matson, J. L. (2020). An evaluation of the functions of challenging behavior in toddlers with and without autism spectrum disorder. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 33(1), 85-97. https://doi.org/10.1007/s10882-020-09734-0
• House, A. W., House, B. G., & Campbell, M. B. (1981). Measures of inter observer agreement: Calculation Formula and distribution effect. Journal of Behavioral Assessment, 4(3), 37-57. https://doi.org/10.1007/BF01321270
• Joyal C.C., Carpentier J, McKinnon S., Normand CL & Poulin M.H. (2021) Sexual knowledge, desires, and experience of adolescents and young adults with an autism spectrum disorder: An exploratory study. Front. Psychiatry, 12, 685256. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.685256
• Kann L, McManus T, Harris W.A., Shanklin S.L., Flint, K.H., Hawkins, J., …& Zaza, S. (2016) Youth risk behavior surveillance-United States. MMWR Surveilliance Summaries, 65(6), 1-174. https://doi.org/10.15585/mmwr.ss6506a1 PMid:27280474
• Karaca, S. N., & Çiçek, A. U. (2022). Zihinsel engelliliği olan ergenlerde cinsel davranışların değerlendirilmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 14(3), 166-180. Retrieved From. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gutfd/issue/75116/1231699
• Kasari, C., & Smith, T. (2013). Interventions in schools for children with autism spectrum disorder: Methods and recommendations. Autism: The International Journal of Research and Practice, 17(3), 254–267. https://doi.org/10.1177/1362361312470496
• Kijak R. (2013). The sexuality of adults with intellectual disability in Poland. Sexuality and Disability, 31(2), 109–123. https://doi.org/10.1007/s11195-013-9294-8
• *Kök, G., & Akyuz, A. (2015). Evaluation of effectiveness of parent health education about the sexual developments of adolescents with intellectual disabilities. Sexuality and Disability, 2(33), 157-174. https://doi.org/10.1007/s11195-015-9400-1
• Küçük S. (2012). Hafif zihinsel engelli çocuklar ve ebeveynlerinde cinsel istismardan korunma konusunda farkındalık yaratma. (Yayın No: 331361) [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Lai, M. C., Lombardo, M. V., Auyeung, B., Chakrabarti, B., & Baron-Cohen, S. (2015). Sex/gender differences and autism: Setting the scene for future research. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 54(1), 11-24. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2014.10.003
• McKenzie, J. E., Brennan, S. E., Ryan, R. E., Thomson, H. J., Johnson, R. V., & Thomas, J. (2019). Defining the criteria for including studies and how they will be grouped for the synthesis. In J. P. T. Higgins, J. Thomas, J. Chandler, M. Cumpston, T. Li, V. A. Welch, & M. J. Page (Eds.), Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions (pp. 33-65). UK: Wiley-Blackwell. https://doi.org/10.1002/9781119536604.ch3
• McLay, L., Carnett, A., Tyler-Merrick, G., & Van Der Meer, L. (2015). A systematic review of interventions for inappropriate sexual behavior of children and adolescents with developmental disabilities. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 2(4), 357-373. https://doi.org/10.1007/s40489-015-0058-5
• Michielsen, K., & Brockschmidt, L. (2012). Barriers to sexuality education for children and young people with disabilities in the WHO European region: A scoping review. Sex Education, 21(6), 674-692. https://doi.org/10.1080/14681811.2020.1851181
• Mouridsen, S. E. (2012). Current status of research on autism spectrum disorders and offending. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(1), 79-86. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2011.09.003
• *Öncü, E., Aktaş, G., Vayısoğlu, S. K., & Karakuş, E. (2019). Zihinsel engelli ergenlerin cinsel gelişim özellikleri ve ailelerin yaşadığı güçlükler: Tanımlayıcı çalışma. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(3), 413-425. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.553739
• Page, M. J., McKenzie, J. E., Bossuyt, P. M., Boutron, I., Hoffmann, T. C., Mulrow, C. D., ... & Moher, D. (2021). The PRISMA 2020 statement: An updated guideline for reporting systematic reviews. Journal of Clinical Epidemiology, 18(3), 178-189. https://doi.org/10.1016/.ijsu.2021.105906
• Parchomiuk, M. (2013). Model of intellectual disability and the relationship of attitudes towards the sexuality of persons with an ıntellectual disability. Journal of Sexuality and Disability, 31(2), 125-139. https://doi.org/10.1007/s11195-012-9285-1
• Pueschel, S. M., & Scola, P. S. (1988). Parents' perception of social and sexual functions in adolescents with Down's syndrome. Journal of Mental Deficiency Research, 32(3), 215–220. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.1988.tb01407.x
• Robson, D. A., Allen, M. S., & Howard, S. J. (2020). Self-regulation in childhood as a predictor of future outcomes: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 146(4), 324–354. https://doi.org/10.1037/bul0000227
• Rushbrooke, E., Murray, C. D., & Townsend, S. (2014). What difficulties are experienced by caregivers in relation to the sexuality of people with intellectual disabilities? A qualitative meta-synthesis. Research in Developmental Disabilities, 35(4), 871-886. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2014.01.012
• Schaafsma, D., Kök, G., Stoffelen, J. M. T., & Curfs, L. M. G. (2017). People with intellectual disabilities talk about sexuality: implications for the development of sex education. Sexuality and disability, 35(1), 21-38. https://doi.org/10.1007/s11195-016-9466-4
• Siyez, D. M., & Aysan, F. (2007). Ergenlerde görülen problem davranışların psiko-sosyal risk faktörleri ve koruyucu faktörler açısından yordanması. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 145-171. https://dergipark.org.tr/en/pub/uefad/issue/16685/173388
• Steenfeldt-Kristensen, C., Jones, C. A., & Richards, C. (2020). The prevalence of self-injurious behaviour in autism: A meta-analytic study. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50(11), 3857–3873. https://doi.org/10.1007/s10803-020-04443-1
• Sürücü, S. M. (2009). 11-17 yaş orta düzeyde zihin engelli kız ergenlerin temel cinsel bilgi ve cinsel istismarı algılamalarının belirlenmesi. (Yayın No: 250806) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Tandoğan, Ö., & Oskay, Ü. (2019). İnternet ve cinsellik. Androloji Bülteni, 21 (3), 119–122. https://www.doi.org/10.24898/tandro.2019.54154
• Teke, H., & Melekoğlu, M. (2022). Erken çocukluk dönemi cinsel eğitim çalışmalarının incelenmesi: Sistematik bir derleme. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 144-160. https://doi.org/10.53629/sakaefd.1106519
• *Tekinarslan, İ. Ç., & Eratay, E. (2013). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin ergenlik dönemine uyum sürecinde ebeveyn davranışlarının incelenmesi. Education Sciences, 8(3), 363-374. https://doi.org/10.12739/NWSA.2013.3.1C0592
• Travers, J. & Tincani, M. (2010). Sexuality education for individuals with autism spectrum disorders: Ciritical issues and decision making guidelines. Education and Traning in Autism and Developmental Disabilities, 45(2), 284-293. https://www.researchgate.net
• Walsh, A. (2000). Improve and Care: Responding to inappropriate masturbation in people severe intellectual disabilities. Sexuality and Disability, 18(1), 27-39. https://doi.org/10.1023/A:1005473611224
• Yıldız, G. & Cavkaytar, A. (2017). Effectiveness of a sexual education program for mothers of young adults with ıntellectual disabilities on mothers attitudes toward sexual education and the perception of social support. Sexuality and Disability, 35(1), 3-19. https://doi.org/10.1007/s11195-016-9465-5