Türkiye’de Bilimsel Okuryazarlık Alanında Yapılan Araştırmaların İçerik Analizi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 16, 16 - 43, 09.10.2021

Mehmet Akif Arduç , Sibel Kahraman

https://doi.org/10.29129/inujgse.934792

Cited By: 5

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı 2010-2019 yılları arasında bilimsel okuryazarlık alanında Türkiye’ de yayımlanan çalışmaların içerik analizini yapmak ve bu çalışmaların eğilimlerini belirlemektir. Bu amaçla bilimsel okuryazarlık kavramı ile ilgili araştırmalar türü, yılı, amacı, örneklem düzeyi, örneklem sayısı, örneklem seçim şekli, yöntem ve deseni, veri toplama araçları, verilerin analiz şekli, tezlerin yayımlandığı üniversiteler ve makalelerin yayımlandığı dergiler açısından değerlendirilmiştir.

Yöntem: Çalışma yöntemi nitel araştırma yöntem türlerinden doküman incelemesidir. Araştırmada toplam 55 yüksek lisans, 7 doktora tezi ve 28 makale analiz edilmiştir. Elde edilen çalışmalar yayın sınıflama formundan yararlanarak sınıflandırılmıştır.

Bulgular: Çalışma sonucunda bilimsel okuryazarlık çalışmalarının en fazla yüksek lisans tezi olduğu, en fazla çalışmanın 2019 yılında yayımlandığı, örneklem olarak daha çok ortaokul-lise öğrencileri üzerinde çalışıldığı ve örneklem şekli olarak daha çok kolay ulaşılabilir örneklem seçildiği görülmüştür. İncelenen çalışmalarda daha çok nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Çalışmalar amaçlarına göre sınıflandırıldığında, çoğunlukla bilimsel okuryazarlık ile çeşitli değişkenler arasındaki ilişkilerin belirlendiği çalışmalar tespit edilmiştir. Bilimsel okuryazarlık alanında Marmara Üniversitesi’nde diğer üniversitelere göre daha fazla tez çalışmasının yapıldığı sonucu elde edilmiştir.

Sonuçlar ve Öneriler: Çalışmanın sonuçlarına göre, araştırmacıların tezlerden yayın üretmeye teşvik edilmesi önerilebilir.Kolay örnekleme yöntemleri yerine tabakalı örnekleme, rastgele örnekleme, sistematik örnekleme vb. kullanılmalıdır;ortaokul-lise grupları dışındaki gruplarla da çalışılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Bilimsel Okuryazarlık, İçerik Analizi, Okuryazarlık

The Content Analysis of Studies Conducted in the Field of Scientific Literacy in Turkey

Öz

Purpose: The purpose of this study to examine the scientific publications published in the field of scientific literacy between the years of 2010 and 2019 in the Turkey and to reveal trends. For this purpose, publications related to scientific literacy were evaluated in terms of publication type, date, aims, type of sample, number of sample, selection of sample, methods, data collection tools, data analysis techniques, subject areas, the publishing journal and universities where thesis are published.

Design & Methodology: In this study, a qualitative research method, document review was used. A total of 55 Master’s theses, 7 PhD theses dissertations and 28 articles were analyzed. The obtained works have been classified by using the publication classification form.

Findings: As a result of the study, it was observed that scientific literacy studies were mostly master’s theses, the most studies were published in 2019, mostly secondary school-high school students were studied as a sample, and a more easily accessible sample was chosen as the sample. Quantitative research methods were mostly used in the studies. When the studies are classified according to their purposes, it has been determined that mostly the relationships between scientific literacy and various independent variables are determined. In addition, it was found that more thesis studies were done at Marmara University compared to other universities.

Implications & Suggestion: According to the results of the study, it can be suggested that researchers should be encouraged to produce publication from theses.Instead of easy sampling methods; stratified sampling, random sampling, systematic sampling etc. should be used; it should also be worked with groups other than the secondary school-high school group.

Anahtar Kelimeler

Scientific literacy, Content analysis, Literacy

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2011). Bilgi Okuryazarlığı Ölçeğinin Geliştirilmesi.Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (17), 15-28.
• Altunışık, R., Coşkun R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2012). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri(7. baskı). İstanbul: Sakarya Kitabevi.
• Anagün, Ş., & Duban, N., (2016). Fen Bilimleri Öğretimi, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Bacanak, A. (2002). Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen okuryazarlıkları ile Fen-Teknoloji-Toplum dersinin uygulanışını değerlendirmeye yönelik bir çalışma. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Baştürk, S., & Taştepe, M. (2013). Evren ve Örneklem. Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Vize Yayıncılık, 129-159.
• Baz, M. (2003). İlköğretim 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin bilimsel okuryazarlık seviyelerinin tespiti. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Benzer, E. (2020). Bilimsel Okuryazarlık Ve Medya Okuryazarlığı Arasındaki İlişki: Fen Bilgisi Öğretmen Adayları Örneği. Araştırma ve Deneyim Dergisi (Adeder).5(1), 10-23.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Caymaz, B. (2008). Fen ve Teknoloji ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen ve Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin Özyeterlilik Algıları. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Creswell, J. W. (2005). Educational research: Planning, conducting, and evaluatingquantitative and qualitative research (2nd ed.). UpperSaddleRiver, NJ: PearsonEducation, Inc.
• Çalık, M., & Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174), 33-38.
• Çelik, C. (2016). Evrensel Fen Okuryazarlık ÖlçeğininTürkçe’ ye Uyarlama Çalışması Ve Öğretmen Adaylarının Evrensel Fen Okuryazarlık Düzeyi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Çetinkaya, E., Turgut, H., & Duru, M. K. (2015). Bilim, Sözde-Bilim Ayrımı Bağlamının Ortaokul Öğrencilerinin Bilim Algılarına Etkisi: İridoloji Vakası. Eğitim ve Bilim, 40(181).
• Çepni, S. (2015). Fen ve Teknoloji Öğretimi, Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• Çolak, S. (2005). İlköğretim 8.Sınıf Öğrencilerinin Asit-Bazlar Konusundaki Başarılarına, Kavramsal Değişmelerine ve Fen’e Karşı Tutumlarına Yapılandırıcı Öğrenme Yöntemlerinin Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara. 74s.
• Demirbaş, M., & Yağbasan, R. (2012). TurkishPrimaryEducationStudents’ Evaluation Of TheInstructionalActivitiesBased On Social Learning Theory: Analysis Of An Experimental Study. International Journal of SocialInquiry, 5(1), 47-66.
• Duruk, Ü. (2012). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin fen ve teknoloji okuryazarlığı seviyesinin belirlenmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisan Tezi. Kocaeli üniversitesi, Fen Bilimleri Üniversitesi, Kocaeli.
• Fives, H., Huebner, W., Birnbaum, A. S., ve Nicolich, M. (2014). Developing a measure of scientificliteracy for middleschoolstudents. Science Education,98(4), 549-580. doi: 10.1002/sce.21115.
• Göktaş, Y., Küçük, S., Aydemir, M., Telli, E., Arpacık, Ö., Yıldırım, G., & Reisoğlu, İ. (2012). Türkiye’de eğitim teknolojileri araştırmalarındaki eğilimler: 2000-2009 dönemi makalelerinin içerik analizi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(1), 177-199.
• Göktepe, D. (2019). Fen Bilimleri Dersi Öğretmenlerinin Bilimsel Okuryazarlık Beceri Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi: Sakarya İli Örneği. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Gormally, K., Brickman, P., ve Lutz, M. (2012). Developing a test of scientificliteracyskills(TOSLS): Measuringundergraduates’ evaluation of scientificinformation and arguments. CBE–Life SciencesEducation, 1(4), 264-377.
• Kaltakçı Gürel, D., Ölmeztoprak, A., Durmaz, B., Abul, E., Özün, H., Irak, M., Subaşı, Ö., & Baydar, Z. (2017). 1990-2016 Yılları Arasında Türkiye’de Fizik Eğitimi Alanında Yapılmış Lisansüstü Tezlerin İçerik Analizi. GEFAD / GUJGEF,37(3): 1141 – 1172.
• Karaman, C. (2019). Sosyobilimsel Konulara Dayalı Argümantasyon Yönteminin Ortaokul Öğrencilerinin Bilimsel Okuryazarlık Seviyelerinin İncelenmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Keskin, H. (2008). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin fen ve teknoloji dersine ilişkin bilimsel okuryazarlık seviyeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Keskin, H., Tezel, Ö., & Acat, M. B. (2016). Ortaokul öğrencilerinin fen ve teknoloji dersine ilişkin bilimsel okuryazarlık seviyeleri. TheJournal of AcademicSocial Science Studies (JASSS), 47, 1-18.
• Kılıç, S. (2013). Örnekleme yöntemleri. Journal of MoodDisorders, 3(1), 44-6.
• Kılıç-Çakmak, E., Çebi, A., Mihçi, P., Günbatar, M. S.,&Akçayır, M. (2013). A contentanalysis of educationaltechnologyresearch in 2011. Procedia-Social and BehavioralSciences, 106, 74-83.
• Köseoğlu, F., Tümay, H., & Budak, E. (2008). Bilimin Doğası Hakkında Paradigma Değişimleri ve Öğretimi ile İlgili Yeni Anlayışlar. Gazi UniversityJournal of Gazi EducationalFaculty (GUJGEF), 28(2).
• Kütükçü, Y. (2016). Ortaokul Öğrencilerinin Canlılar ve Hayat Öğrenme Alanına İlişkin Bilimsel Okuryazarlıklarının Geliştirilen Ölçme Aracı ile İncelenmesi. Yayınlanmış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Laugksch, R. C. &Spargo, P. E. (1996). Construction of a paper-and-pencil test of basic scientific literacy based on selected literacy goals recommended by the American association for theadvancement of science. PublicUnderstanding of Science, 5(4), 331–359.
• Leech, N.L., & Onwuegbuzie, A.J. (2007). A typology of mixedmethods research designs. QualQuant.43, 265–275.
• MEB TALİM TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI, (2005). İlköğretim Fen Ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB TALİM TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI, (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi öğretim programı. Ankara: MEB.
• Memiş, E. K., Bozkurt, R., Cevizci, E., Avunç, F., &Öğretmen, B. (2016). Üniversite Öğrencilerinin Karar Verme Stratejisi ve Fen Okuryazarlık Düzeylerinin ÇeşitliDeğişkenlerAçısındanİncelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 5(4), 16.
• Miller, J. D. (2002). Civic Scientific Literacy: A Necessity in the 21st Century. Journal of theFederation of AmericanScientisits-PublicInterest Report, 55(1), 3-6.
• Mun, K., Shin, N., Lee, H., Kim, S. W., Choi, K., Choi, S. Y. ve Krajcik, J. S. (2015). KoreanSecondaryStudents’ Perception of Scientific Literacy as Global Citizens: Using Global Scientific LiteracyQuestionnaire. InternationalJournal of Science Education, 37( 11), 1739-1766.
• Moore, W. R, Foy, R. The Scientific Attitude Inventory: A Revision(SAI II) Journal of Research in Science Teaching, 1997: 34, 4, 327-336.
• Neuman, W. L. &Robson, K. (2014). Basics Of Social Research. Toronto: PearsonCanada.Education, 37 (11), 1739-1766.
• Organisation for EconomicCo-operation and Development (OECD). (2006). Database: PISA 2006.
• Özbay, H. E. (2011). Orta öğretim öğrencilerinin bilimsel okuryazarlık seviyeleri ile evrimi anlamaları arasındaki ilişki: Malatya ili örneği. Yayınlanmış Yüksek Lisan Tezi. İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Özen, Y., & Gül, A. (2007). Sosyal ve eğitim bilimleri araştırmalarında evren-örneklem sorunu. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (15), 394-422.
• Reichardt, C. S. &Rallis, S. F. (1994). TheQualitative-QuantitativeDebate: New Perspectives. New Directions For Program Evaluation, 61, 1-98.
• Saraç, H. (2017). Türkiye’de Okul Dışı Öğrenme Ortamlarına İlişkin Yapılan Araştırmalar: İçerik Analizi Çalışması. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi,3(2), 60-81.
• Saysal-Araz, Z. (2013). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencilerinin Fen Ve Teknoloji Okuryazarlık Düzeyleri İle Eleştirel Düşünme Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Sicimoğlu, B., (2020). 7. sınıf öğrencilerinin bilimsel okuryazarlık düzeylerinin sosyobilimsel konu temelli informal akıl yürütme düzeylerine göre incelenmesi: Bir karma yöntem araştırması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 52: 460-481.
• Sözbilir, M., Güler, G., & Çiltaş, A. (2012). Türkiye’de Matematik Eğitimi Araştırmaları: Bir içerik analizi çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12, 565-580.
• Sözbilir, M., Kutu, H., & Yasar, M. D. (2012). Science Education Research in Turkey: A Content Analysis of SelectedFeatures of PublishedPapers. In Science Education Research and Practice in Europe (pp. 341-374). Brill Sense.
• Şahin, F. (2018). Yedinci Sınıf Öğrencilerin Bilimsel Okuryazarlıkları ile Bilişsel Değişkenler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şahin, R., Sanalan, V., Bektaş, Ö., & Kaygısız, Y. (2010). Ebeveynlerin Fen Okuryazarlık Düzeylerinin İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerinin Fen Ve Teknoloji Dersi Başarılarına Etkisi. Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(1), 125-143.
• Tan M., & Temiz, B. K. (2003). Fen öğretiminde bilimsel süreç becerilerinin yeri ve önemi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(13), 89-101.
• Tashakkori, A., &Teddlie, C. (2010). Handbook Of Mixed Methods in Social&Behavioral Research (2nd Ed.). ThousandOaks, CA: Sage.
• Tekin, N., Aslan, O., & Yağız, D. (2016). Fen bilimleri öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 23-50.
• Tezgören, I., (2015). Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Bilimsel Okuryazarlık Düzeyleri İle Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Tunç-Sahin, C., & Say, O. (2010). İlköğretim Öğrencilerinin Bilimsel Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi [Investigation of Scientific literacylevels of elementarystudents]. ZKU Journal of SocialSciences, 6(11), 223-240.
• Turgut, H. (2005). Yapılandırmacı Tasarım Uygulamasının Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Bilimsel Okuryazarlık Yeterliliklerinden “Bilimin Doğası” ve “Bilim-Teknoloji-Toplum İlişkisi” Boyutlarının Gelişimine Etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tytler, R., & Osborne, J. (2011). Student Attitudes and AspirationsTowards Science. In B. J. Fraser, K. Tobin, & C. J. McRobbie, (Eds). Second International Handbook of Science Education, (pp.597-626). London, NewYork: Springer Dordrecht Heidelberg.
• Uludüz, Ş.M. (2017). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Okuryazarlık Düzeyleri ile Fen Öğretimi Öz Yeterlik İnançlarının Karşılaştırılması. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
• Yakar, A. (2010). Türkiye’nin Bazı Üniversitelerinin Eğitim Fakültelerinde Öğrenim Görmekte Olan Fen Bilgisi (Fen ve Teknoloji) Öğretmenliği 4. Sınıf Öğrencilerinin Fen Okuryazarlık Düzeylerinin İstatistiksel Olarak Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Muğla Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Muğla. 141s.
• Yetişir, M. İ. (2007). İlköğretim Fen Bilgisi Öğretmenliği ve Sınıf Öğretmenliği Birinci Sınıfında Okuyan Öğretmen Adaylarının Fen Ve Teknoloji Okuryazarlık Düzeyleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yılbaş, E. (2017). İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Fen ve Teknoloji Okuryazarlık Düzeyi: Şanlıurfa İli Örneği. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.