Ali el-Kârî’nin Rafizî Safavîlere İlişkin Osmanlı Merkez Ulemasına Reddiyesi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 13 - 38, 30.06.2020

Hasan Hüseyin Güneş

https://doi.org/10.33201/iranian.715580

Öz

XVI. yüzyılın önemli düşünürlerinden Ebü’l-Hasen Nûruddin Ali b. Sultan Muhammed el-Kârî el-Herevî (ö. 1014/1605), Osmanlı ve Safavî devletlerinin mücadelelerinin yoğun olduğu bir dönemde yaşamış bir düşünürdür. Safavî siyasetinin neticesinde Osmanlı topraklarına iltica etmiş Hanefî ulemadan olmakla birlikte, Osmanlı merkez ulemasının çizmiş olduğu siyasal mezhep düsturlarının dışına çıkmıştı. Şiilerin tekfir edilmesi, öldürülmesi gibi fetvaları incelemiş ve fetvalardaki gerekçelerin İslam ahkâmı ile bağdaşmadığını, fetvaların İslam hukukuna uygun olmadığını belirtmiştir. O, söz konusu görüşlerini hem tertip ettiği ilim meclislerinde hem de eserlerinde ele almıştır. Bu çalışmanın amacı, Ali el-Kârî’nin zikredilen görüşlerini açıkladığı iki eserini incelemektir. Bunların ilki Şemmu’l-Avârız fî Zemmi’r-Revâfız adlı eseridir. Diğeri ise bu eserin özeti mahiyetindeki Sülâletü’r-Risâle adlı yazma eserdir. Bu çalışmada Ali el-Kârî’nin bu eseri yazma sebebi ve bu iki eserin benzer ve farklı yönleri üzerinde durulacak ve içerik analizi yapılacaktır. Çalışmanın bir diğer amacı, Osmanlı ulemasının Şiî Safavî devleti ile mücadele için öne sürdüğü gerekçelerin yaygın olmasına rağmen tüm Sünni Hanefi ulema tarafından kabul edilmediğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ali el-Karî, Osmanlı Uleması, Safavî, Rafızî, Yazma Eser

Ali al-Qari’s Objections to The Ottoman Central Scholars About Heretics Safavids

Öz

XVI. Ebu’l-Hasen Nuruddin Ali b. Sultan Muhammad al-Qari al-Herawi (d. 1014/1605) was a thinker who lived in a period when the struggles of the Ottoman and Safavid states were intense. As a result of Safavid politics, he was a Hanafi scholar who defected to Ottoman lands. However, he had gone beyond the political sectarian principles of the Ottoman central ulama. He examined the fatwas such as the repudiation and killing of the Shiites and stated that the reasons in the fatwas were incompatible with the Islamic court and that the fatwas were not in accordance with Islamic law. He discussed these views both in his scientific assemblies and in his works. The aim of this study is to examine two of Ali al-Qari‘s books in which he explained his views. The first of these is Şemmu’l-Avâriz fî Zemmi’r-Revâfiz and the other is Salâletü’r-Risâle, the summary of this book. In this study, we will focus on the reason of Ali al-Qari’s writing of this book and examine on the similar and different aspects of these two books and we will make a content analysis. Another aim of this study is to express that although the reasons that the Ottoman ulama give for the struggle against the Shiite Safavid state are fairly common, they are not accepted by all Sunni Hanafi scholars.

Anahtar Kelimeler

Ali al-Qari, Ottoman Ulema, Safavids, Rafidi, Manuscript

Kaynakça

• Arıkan, Adem, “Osmanlı Kadısı/Müderrisi Maruf b. Ahmed’in İmâmiye Şîasına Eleştirileri”, Marife, yıl 8, Sayı: 3, (Kış 2008): 331-348.
• Can, Ali. “Aliyyü’l-Kârî’nin Envâru’l-Kur’ân ve Esrâru’l-Furkân Adlı Tefsirinde Besmele Yorumu”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 14, Sayı: 2, (2012): 37-66.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”, DİA, C. 14, (1996): 349-352.
• Karataş, Ahmet. Aliyyul-Kārinin el-Mulemma’ Şerhu’n-Na’ti’l-Murassa’ Adlı Arapça Risalesinin Tercüme ve Şerhi. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı: 37, (2016): 147-197.
• el-Kârî, 004978 NUROSMANİYE, Arapça, Sülâletü’r-Risâle fi Zemmi’r-Revâfıd min Ehli’d-Dalâle. / Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali el-Kari. -- [y.y.] : Yazma, [t.y.] 1 c. (188-189 vr.)
• el-Kârî, Ali b. Sultan, Şemmu’l-Avârız fî Zemmi’r-Revâfız, Kahire: Merkezu Furkan li-Dirasat İslamiyye, 1425/2004.
• el-Karî, Ali b. Sultan, Selâletü’r-Risâle fî Zemmir-Revâfız min Ehli’d-Delâle, Amman: Daru Ammar, 1410/1990.
• el-Karî, Ali b. Sultan, Hâmişi Nesîmu’r-Riyâz fî Şerhi’ş-Şifâu’l-Kâdî Iyâz ve bi-Hâmişihî Şerhu’ş-Şifâ, Beyrut: Darulkutubul Arabi, 1327.
• Kohlberg, Etan. “İmâmiyye Şiası Geleneğinde “Râfizî” Terimi”, Kelam Araştırmaları, 2: 2 (2004): 117-124.
• Onat, Hasan, “Hattabiyye”, DİA, C. 16, XVI, İstanbul (1997): 492-493.
• Öz, Mustafa, “Rafıziler”, DİA, C. 34, İstanbul (2007): 396-397.
• Özel, Ahmet, “Ali el-Kari”, DİA, C. 2, İstanbul (1989): 403-405.
• Saklan, Bilal, “Ebû Tâlib el-Mekkî”, DİA, C. 10, İstanbul (1994): 239-240.
• es-Salimî, Ebu’ş-Şukur, et-Temhîd fî Beyâni’t-Tevhîd, (Tahkik: Ömer Türkmen), İstanbul: Diyanet Vakfı yay., 2017.
• et-Taftazanî, Sadeddin Mesud b. Ömer, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye, (Tahkik: Ali Kemal), Bayrut: Daru İhyaut Turasil Arabi, 1436/2014.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber-i Vâhid/Kelam”, DİA, C. 14, İstanbul: (1996): 352-355.