Kur’ân-ı Kerîm ve Fasih Arapça'daki Farsça Kelimeler

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 109 - 133, 30.06.2024

Hasan Akreş

https://doi.org/10.33201/iranian.1474424

Öz

Halkların birbiriyle irtibat kurması ve kaynaşması yüce Allah’ın teşvik ettiği bir durumdur. Yüce Allah, Kur’ân-ı Kerîm'de "Ey insanlar! Şüphesiz sizi bir erkek ile bir dişiden yarattık, tanışasınız diye sizi kavim ve kabilelere ayırdık" diye buyurmuştur. Arap olmayan halklar özellikle dini saiklerden ötürü Arapça'yla ilgilenmişlerdir. Bu Arapça'nın tüm Müslümanlar tarafından yaygın bir şekilde kullanılmasına neden olmuştur. Böylece Arapça her ne kadar kökeni itibariyle Arapların dili olsa da Müslüman olan ve İslami kavramları ve kaynakları anlamak isteyen herkesin dili haline gelmiştir. Öyle ki Arap olmayan bazı dil bilimciler Arap dil bilimcileri geride bırakarak sarf, nahiv ve belagatte uzmanlaşmış ve birer merci haline gelmişlerdir. Bu dil bilimciler aynı zamanda Arapça gramerin temellerini atmış, kelimeleri derlemiş ve sözlükler telif etmişlerdir. Arapça dini ve coğrafik sebeplerle başka dilleri etkilemiş kendisi de diğer dillerden etkilenmiştir. Arapça'nın etkilendiği ve kendisinden birçok kelime aldığı dillerden biri de Farsçadır. Bu çalışmada Kur'an-ı Kerim ve fasih Arapça'da yaygın şekilde kullanılan ve Arapça olduğu düşünülen ancak sözlüklere başvurulduğunda kökenleri Farsça olan Arapça kelimeler incelenecek ve bunlar etimolojik açıdan nitel yöntemle ele alınacaktır. Bu, Arapça'nın zayıf ve yapay bir dil olduğu anlamına gelmez. Kültürel ve coğrafik yakınlıktan kaynaklı etkileşimin göstergesi olduğu sonucunu ortaya koyar.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Kur’ân, Farsça, Etki, Ödünç

Persian Words in The Quran and Fasih Arabic

Öz

The contact and fusion of peoples with each other is encouraged by Allah Almighty. Allah says in the Holy Qur'an: " O mankind, indeed, we have created you from male and female and made you peoples and tribes that you may know one another.” Non-Arab peoples have especially been interested in Arabic language due to religious reasons. This has led to the fact that Arabic language commonly used by all Muslims. So some non-Arab linguists have surpassed Arab linguists, and specialized in Arabic grammar, syntax and rhetoric, and become a reference. These linguists have also laid the foundations of Arabic grammar, compiled words and written dictionaries. Persian is one of the languages that has been affected by and has borrowed many word from Arabic. In this study, Arabic words that are widely used in the Holy Qur’an and fasih Arabic and are thought to be Arabic but have Persian origins when dictionaries are consulted will be examined and these words will be discussed etymologically with a qualitative method. This does not mean that Arabic is a weak and artificial language; but, it reveals that it is an indicator of interaction resulting from cultural and geographical proximity.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Qur’an, Persian language, Influence, Borrowing

Kaynakça

• Abdülbâkî, D. (1979). el-Mustalahâtü’l-ilmiyye kable’n-nahtati’l-hadîs. Âlimu’l-Kutub.
• Atiyyetullâh, A. (1968). el-Mu’cemu’s-siyâsiyye. Dâru’l-Nahdati’l-Arabiyye.
• Bekr, S.Y. (1970). Nusûs'un fi Fıkhi’l-lugati’l-Arabiyye. Dâru'n-Nahdati'l- Arabiyye.
• Bergstrasser, G. (Ed.). (1982). et-Tetavvürü’n-nahvi’l-lugati’l-Arabiyye. Mektebetü’l-Hancî.
• Bilâsî, M. (1369). el-Muarreb fî’l-Kur’âni’l-kerîm. Cem’iyyetü’d-Da’ve, İslâmiyyetü’l-İlmiyye.
• Bustânî, B. (1987). Muhîtu’l-muhît, Mektebetü’l-Arabiye.
• Câhiz, K. (Ed.). (1985). el-Beyân ve’t-tebyîn (5. bs.). Mektebetü’l-Hancî.
• Cevâlîkî, A. (Ed.). (1389). el-Mu’arreb mine’l-kelâmi’l-a’cemî alâ hurûfi’l-mu’cem (2. bs.). Dâru’l-Kutub.
• Cevherî, H. (Ed.). (1407). es-Sıhah tâcü’l-luğa (4. bs.). Dâru’l-İlmu’n-li’l-Melâyîn.
• Cevrî, A. (Ed.). (2006). Takvîmu’l-lisân (2. bs.). 2. Baskı, Dâru’l-Maârif.
• Ebû Heşîme,T. (2007). Mu’cemu’n tefsîru’l-elfâz ed-dâhiliyye fî’l-luğati’l-Arabiyye. Hele Yayınevi.
• Ebû Ubeyde, M. (Ed.). (1988). Mecâzü’l-Kur’ân. Mektebet'ul-Hanci.
• Ebü’l-Bekâ K. (Ed.). (1419). el-Külliyât: Mu’cem fi’l-mustalahât ve’l- furuk el-luğaviyye. Müessesetü’r-Risâle.
• El-Cevâlîkī, M. (1941). el-Muʿarreb. Ahmed Muhammed Şâkir.
• El-Enbârî, B. (Ed.). (1987). Kitâbü’l-Eżdâd. Mektebetü'l-Asriyye.
• El-Mağribî, A. (1908). el-İştikāk ve't-Ta‛rîb. Matbaʻatü’l-Hilâl yayınevi.
• El-Muneccid, S. (1978). el- Mufassal fi’l-Elfazi’l-Farisiyye el-Muʿarrebe fi’ş-Şiir’il-Cahili ve el-Kur’ân-ı Kerîm ve’l-Hadisi’n-Nebevi ve’ş-Şiiri’l-Emevi, Daru’l-Kütübi’l- Cedidi.
• Es-Seâlibî, M. (1327). Fıkhu'l-luga ve Esrâru'l-Arabiyye, el-Matbaat'u-ledebiyye.
• Es-Süyûtî, A. (Ed.). (1974). el-İtkan fî Ulûmi'l-Kur'an. el-Hey'etü'l-Mısriyye el-Amme li'l-Kitâb.
• Eş-Şâfiî, A. (1940). er-Risâle. Ahmed Muhammed Şâkir.
• Et-Taberî, İ. (t.y). Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, (Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir), Dâru’l-Maarif.
• Ezherî, A. (Ed.). (1967). Tezhîbü’l-luğa. Dâru’l-İhyâ’it-Turâsi’l-Arabî.
• Fârâbî, İ. (Ed.). (1424). Divânü’l-edeb. Müessesetü Dâru’ş-Şa’b.
• Ferrâ, Y. (Ed.). (t.y). Meâni’l-Kur’ân. Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme.
• Fethullâh, H. (Ed.). (t.y). el-Asl ve’l-beyân fî Mugrib’il-Kur’ân. Matba’atü’l-Mısır el-Hurra.
• Feyyûmî, A. (Ed.). (t.y). el-Misbâhu’l-münîr. Mektebetü’l-Asriyye.
• Gözübüyük, F. (Ed.). (2018). İslam ilimlerinde araştırma yöntem ve teknikleri. Kilitbahir Dergisi, 18(1), 187-190. https://doi.org/10.5281/zenodo.4625795
• Hafâcî, Ş. (Ed.). (1282). Şifâ’ül-ğalîl fîmâ fî kelâmi’l-‘Arab mine’d-dahîl. Matbaâtü’l-Vehbiyye.
• Harîrî, M. (Ed.). (1997). Dürretü’l-ğavvâş fî evhâmi’l-havâş, Dâru’l-Fikr.
• Hüseyn, M. (1402). Kamûsi’l-Fârisiyye. Dâru’n-Nahdati’l-Mısır.
• İbn Âdil, D. (Ed.). (1998). Tefsîrü’l-lübâb. Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye.
• İbn Berrî, A. (1997). fî’t-Ta’rîb ve’l-mu’arreb ve hüve’l-ma’rûf bi-Hâşiyeti İbn Berrî, Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Düreyd, E. (1987). Cemheretü’l-Luğa, nşr. Remzî Münîr el-Ba’lebekkî. Dâru’l-İlmu’n li’l-Melâyîn.
• İbn Fâris, A. (Ed.). (1963). eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luġa. Müessesetü Bedran.
• İbn Fâris, H. (Ed.). (1979). Mu’cemü mekâyîsi’l-luğa. Dâru’l-Fikr.
• İbn Kuteybe, D. (Ed.). (1398). Ğarîbü’l-Kur’ân. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Mâce, K. (Ed.). (1953). es-Sünen. Dâru’l-İhyâ’ Kutubu’l-Arabiyye.
• İbn Manzûr, M. (1414). Lisânü’l-‘Arab (3. bs.). Dâru’s-Sadr.
• İbn Sîde, İ. (Ed.). (1417) el-Muhassas. Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• İbn Sîde, M. (Ed.). (2000). el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a’zâm. Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Cevzî, B. (1984). Zâdü’l-mesîr fî‘ilmi’t- tefsîr, Mektebetü’l-İslâmî.
• İbrâhim, M. vd. (1960). el-Mu‘cemü’l-Vasît. Matbatu Misr.
• Jefferyr, E. (1966). The Foreign Vocabulary Of The Qur’an. İntişarati Tus.
• Kemalpaşazâde, K. (1330). Risâletün fî kelimâtü’l-muarrabe. Selim Efendî Buhârî.
• Kuhi, A. (1391). Maneşinasi tarihi ve tevsifi Firdevs der Kur'ani Kerim. Kur'ni Pejuhi Hesenen Dergisi, 13(1), 81–112. https://cssq.ir/files/site1/user_files_218fa2/godadmin-A-10-2-136-5c8b6bd.pdf
• Muhibbî, F. (1994). Kasdü (Sevâ’ü)’s-sebîl fîmâ fî’l-luğati’l-Arabiyye mine’d-dahîl. Mektebetü’t-Tevbe.
• Mutarrizî, A. (Ed.). (1979). el-Muğrib fî tertîbi’l-mu’rib. Mektebetü Üsâme İbn Ziyâd.
• Necâ, İ. (1975). Fıkhu’l-lugati’l-Arabiyye. Matbaâtü’s-Saâde.
• Râgıb el-İsfahânî, M. (Ed.). (1404). Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Dâru’l-Ma’rife, Lübnan.
• Seâlibî, A. (Ed.). (1422). Fıkhü’l-luğa ve sırrü’l-Arabiyye. İhyâ’it-Turâsi’l-Arabî.
• Subhân, A. (1397). el-Muarreb ve’d-dahîl fî’l-lugati’l-Arabiyye. Câmiatü’l-Ezher.
• Süyûtî, C. (1998). el-Müzhir fî ulûmi’l-luğa ve envâihâ. Dâru’l-Kutübi’l-Arabiyye.
• Süyûtî, C. (Ed.). (1996). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Saîd el-Mendûb, Dâru’l-Fikr.
• Süyûtî, C. (Ed.). (trs). el-Mühezzeb fî mâ vaka’a fi’l-Kur’ân mine’l-muarrab. Tehâmî er-Râcî el-Hâşimî. İhyâ’it-Turâsi’l-İslâmî.
• Şîr, E. (1988). Elfâzu’l-Fârisiyye el-muarrabe (2. bs.). Dâru’l-Arab.
• Şitevî, A. (2012). Eseru’n el-elfâzu’l-Fârîsiyye fî’l-lugati’l-Arabiyye-el-Elfâzu’l-fıkhiyye numûzecen. Havliyyet'u Külliyyet'i-Luğat'i-Larabiyye Dergisi, 4(16), 2799-2920. https://bfag.journals.ekb.eg/article_24807.html
• Uğur, H. (2016). Kur’ân-ı Kerîm'deki Arapçalaşmış kelimeler-Türkçe kökenli kelimeler örneği. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 139 -156. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuilah/issue/24360/258224
• Uneysî, T. (Ed.). (1932). Tefsîru’l-elfâz ed-dâhiliyye fî’l-lugati’l-Arabiyye (2. bs.). Mektebetü’l-Arab.
• Wâfî, A. (1957). Ilmu'l-luğa. Mektebet'u Nahdat'i Mısr.
• Zâzâ, H. (1990). es-Sâmiyyûn ve luğatuhum (2. bs.). Dâru’ş-Şâmiyye.
• Zebîdî, M. (t.y). Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Dâru’l- Hidâye.
• Zeccâc, B. (1408). Meâni’l-Kur’ân ve i’râbüh, Nşr. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Âlemu’l-Kutub.