Türkiye’de kurulan ilk şeker fabrikalarının yaygın eğitim kurumu olarak işlevi: Sözlü tarih araştırması

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 32 - 74, 30.06.2021

Ali Dilek , Adil Adnan Öztürk , Sultan Baysan

https://doi.org/10.47615/issej.870388

Cited By: 1

Öz

Bu araştırma Cumhuriyet Dönemi’nin ilk üç şeker fabrikası olan Uşak, Alpullu ve Eskişehir fabrikalarındaki yaygın eğitimin değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden sözlü tarih ve literatür taraması yöntemleri kullanılmış; üç fabrika, Türkiye’de sektöründe ilk olmaları nedeniyle seçilmiştir. Uşak, Alpullu ve Eskişehir şeker fabrikaları ziyaret edilmiştir. Beş kişiyle görüşmeler gerçekleştirilmiş; çalışan, müdürler ve fabrikalardan emekli kişilerden konuyla ilgili olarak anı, hatırat ve kişisel fotoğraf arşivlerine ulaşılmıştır. Ayrıca şehirlerin halk ve fabrika kütüphaneleri taranmıştır. Araştırmanın amacı, Cumhuriyet’in ilk on yılında kurulan şeker fabrikalarının, şeker ve yan ürünleri üretimi yanında toplumsal yapının gelişmesindeki rolü, sosyo-kültürel yaşamdaki değişiklikler, fabrikalarda verilen eğitimler ile modern Türkiye’nin kuruluşunda şeker fabrikalarının izlerini ortaya çıkarmaktır. Fabrikalar, çalışanlarının, çalışan ailelerinin ve yerel halkın hem ekonomik anlamda refaha ulaşmalarını sağlamış, hem de sosyal hayatlarında sanata, spora ve müziğe bakış açılarını değiştirmiş; kentlilik algısının gelişmesine de katkıda bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Şeker Fabrikaları,, Yaygın Eğitim,, , Halk Eğitimi,, Sözlü Tarih Araştırması

Destekleyen Kurum

ADÜ BAP

Proje Numarası

EĞF-18004

Teşekkür

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında desteği olan başta ADÜ BAP Birimi olmak üzere, çalışmaya katılan sözlü tarih bilgilerini vermekten memnuniyet duyan katılımcılara sonsuz teşekkürü borç biliriz.

Non-formal education function of first sugar factories established in Turkey: Oral History Inqury

Öz

This research aims to find the effects on informal public education of Uşak, Alpullu and Eskişehir sugar factories. As qualitative research, oral history method, literature and archive reviews were undertaken. Five in-depth interviews were taken and the archives of the personal photos, memoirs related to the topic were attained from the people who work/ed as the factory managers, employees and retired workers in these factories. Also, the factory and provincial public libraries of these cities were investigated elaborately. This research is to reveal the traces of the sugar factories in the foundation of modern Turkey and their informal educational effect on locals, changes in the socio-cultural life by the development of social structure and the role of sugar factories that were established in the first decade of the rebuplic. As a result it was founded that the sugar factories both changed the perspective of the cities for the music, sports and art on the social life and helped to give prosperity achieved in terms of economy for their workers, families and the locals since the day the factories had been established. Moreover, they helped to develop the sense of urbanity in their cities.

Anahtar Kelimeler

Sugar Factory, Non-formal Education, Public Education, Oral History Inquiry

Proje Numarası

EĞF-18004

Kaynakça

• Abidin, İ. (1934). Şeker Yitirmeden Bitirmeye Kadar. y.y.: Akşam Matbaası.
• Akın, V. (2001). Uşak Şeker Fabrikası Kuruluşu ve Sosyo Ekonomik Yönü (Atatürk Dönemi) 1926-1938. Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2, 842-860.
• Asiliskender, B. (2018). Güncel: Kırsal Kalkınmanın Arayüzleri Olarak Şeker Fabrikaları. Mimarlık 401, Mimarlar Odası, 9-11. http://www.mo.org.tr/mimarlikDergisiDocs/pdf/MIMARLIK401.pdf adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Avcı, S. (1996). Türk Şeker Sanayinin Kuruluş ve Gelişmesinde Devletin Etkisi. Coğrafya Dergisi, 4, 291-302.
• Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1961). Memur İstatistikleri 1939-1960. Ankara.
• Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1949). 1949 İstatistik Yıllığı. İstanbul.
• Başbakanlık Umumi Murakabe Heyeti (1942). Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Hakkındaki Rapor. Ankara.
• Baysan, S. ve Öztürk, A.A. (2001) Uşak Şeker Fabrikası: Tarihi ve Coğrafi Yönden Bir İnceleme. Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2, 681-875.
• Bozok, O., Şendökmen, N. ve Saray, Y. (t.y.). Melasın Sanayi Ham Maddesi Olarak Değerlendirilmesi ve Endüstriyel Mikrobiyolojinin Önemi. ss. 31-32. http://www.kmo.org.tr/resimler/ekler/41fb14254a79875_ek.pdf?dergi=47 adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Çelikkanat, F. (1963). Eskişehir. Eskişehir: Bozkurt Matbaası.
• Damlıbağ, F. (2017). Pancar Şekeri Sanayilerinin Dünyadaki Gelişimi ve Alpullu Şeker Fabrikası Örneği. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 34, 133-157.
• Demiraco, S. (2011). Babaeski Alpullu Beldesinin Eski Günleri Çok Güzeldi. 6 Haziran 2018 tarihinde www.gazetetrakya.com adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Dinçer, M. (1968). Türkiye’de İlk Defa yapılan Uluslararası Pancar Kongresi. Pancar Dergisi, 50. Yıl Özel Sayısı, 193, 17.
• Durukan Kopuz, A. (2018). Alpullu Şeker Fabrikası ve İşçi Konutları. METU Journal of the Faculty of Architecture, 35(2), 29-54.
• Eldem, V. (1952). Devlet Hizmetinde Çalışanların Refah Seviyesinde Husule Gelen Değişiklikler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 13(1-4), 229-238.
• Erdi̇nç, Y. (2017). Türkiye’de Şeker Sanayinin Gelişimi ve Şeker Sanayinde İzlenen Politikalar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 9-26.
• Gediz, A. (1958). Eskişehir Şeker Fabrikası’nda Sosyal Hayat. Pancar Dergisi, 80, 5-20.
• Gücenmez, T. (2018). Türkiye'de 1920-1960 Döneminde Şeker Sanayi'nde İşgücü Sorunu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gümüşçü, O. (2016). Tarihi Coğrafya, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Günay, R. (1968). Uşak Şeker Fabrikası. Pancar Dergisi, 12, 40-45.
• Güray, P. (t.y.). Ekmek Sanayii’inde Şeker. 37-38. http://www.kmo.org.tr/resimler/ekler/41fb14254a79875_ek.pdf?dergi=47 adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Güven, E. (1967). Türkiye Şeker Sanayinde İşgücünün Sosyal Politikası. Ankara: Sevinç Matbaası.
• İpek, K. (2020). Ah Benim Şeker Fabrikalarım (Şekerin Çocukları). İstanbul: Su Yayınevi.
• Kalaycı, İ. (2009). Atatürk’ün Kalkınma Modeli (AKM): Günümüz Sanayisi İçin Kazanımlar. Maliye Dergisi, 156: 152-176.
• Kaprol, T. ve Minez, B. (2009). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Endüstriyel Mirası: Alpullu Şeker Fabrikası. Mimarist Dergisi, 2(32), 19-27.
• Karaçam, N. (2007). Cumhuriyet’in İlk Sanayi ve Şeker Üretim Merkezi Alpullu. 6 Haziran 2018 tarihinde www.gazetetrakya.com adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Karayaman, M. (2010a). Osmanlı Devleti’nde Şeker Fabrikası Kurma Teşebbüsleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 25(1), 297-318. https://dergipark.org.tr/en/pub/egetid/issue/5060/69017 adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Karayaman, M. (2010b). Nuri Şeker ve Uşak Şeker Fabrikasının Kuruluşu. Uşak: Uşak Akademi Kitabevi.
• Karayaman, M. (2012). Atatürk Döneminde Şeker Sanayi ve İzlenen Politikalar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 82, 53-96.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2012). Şeker İlkokulu. 6 Temmuz 2018 tarihinde http://eskisehirsekerilkokulu.meb.k12.tr/icerikler/okulumuzuntarihcesi_223238.html adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Milliyet (1971). Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Genel Müdürlüğü’nden Doktor Alınacaktır. 09.06.1971, s. 5.
• Mülayim, A. (2014). Alpullu Şeker Fabrikası Yerleşkesi-Ergene Köşkü Örneğinde İç Mekân Donatılarının Toplumsal Yapı Yöntemi İle Analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Mülayim, A. ve Kaprol, T. (2016). İşçi Sınıfı için Modern Yaşamın Kodları: Alpullu Şeker Fabrikası. Electronic Journal of Vocational Colleges, 6(1), 25-32.
• Oğur, N. (2015). Eskişehir Şeker Fabrikası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Önder, S. ve Oğur, N. (2019) Eskişehir Şeker Fabrikası. ESOGÜ Tarih Dergisi, 2(2), 26-54.
• Özel, S. (2007). Türkiye Şeker Sanayi Dünü, Bugünü, Yarını. Ankara: Pankobirlik Yayınları.
• Sarı, İ. (2007). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Sözlü Tarih Etkinliklerinin Öğrenci Başarı, Beceri ve Tutumlarına Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, ss. 100-113.
• Seçkin, R. (2013). Bir Öküzle Göz Göze. Edirne: Ceren Yayınevi.
• Seçkin, R. (2019). Belgelerle T.C.’nin İlk 15 Yılı ve Alpullu Şeker Fabrikası. Edirne: Ceren Yayınevi.
• Suvla, R.Ş. (1941). Bugünkü Harp Karşısında Dünyada ve Türkiye’de Şeker Meselesi. İstanbul.
• Şencan, H. (2018a). İlkokul. 24 Ocak 2919 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/gazino.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018b). Alpullu Dergisi. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/alpulludergisi.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018c). Hastane. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/hastane.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018d). Şehir Planlaması. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/sehirplani.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018e). Teliçi ve Teliçi Mahallesi. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/telici.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018f). Pavyonlar. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/Pavyonlar.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018g). Sinema. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/sinemalar.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018h). Kantin. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/kantin.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018i). Orkestra. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/orkestra.html adresinden alınmıştır.
• Şencan, H. (2018j). Gazino. 24 Ocak 2019 tarihinde http://www.ders.es/alpullu/gazino.html adresinden alınmıştır.
• Tarus, İ. (2018). Cumhuriyetin Şeker Fabrikaları: Uzun Atlama. İstanbul: h2O Yayınevi.
• Taygun, N. (1993). Türkşeker’in Öyküsü. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Yayınları, No: 217.
• Taygun, N. (2010). İnsan Hayatında Şeker ve Şeker Sanayi. Ankara: Mars Matbaası.
• Tekeşin, H. (2012). Alpullu Şeker Fabrikası Tarihi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi Sözlü Tarih. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tuksavul, M. (1981). Doğudan Batıya ve Sonrası. İstanbul: Tifiduruk Yayınları.
• Turgut Gülteki̇n, N. (2016). Kültürel ve Endüstriyel Miras Olarak Ankara Şeker Fabrikası. İdealkent, 7(20), 906-935. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36856/420059 adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Tutsak, S. (1998). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Uşak (1923-1938). Uşak: Uşak Belediyesi Kültür Yayınları, 2, 140-152.
• Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi. (1976). Türkiye Şeker Sanayi Yurt Hizmetinde 50. Yıl. Ankara: Mars Matbaası.
• Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi. (2003). Cumhuriyeti’mizin 80. Yılında Türkiye Şeker Sanayi. Ankara: Türkiye Şeker Fabrikaları Yayınları.
• Türkoğlu, A. (2011). Türkiye'de Şeker Politikası. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 12(3-4), 109-133.
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/823/8988 adlı internet sitesinden alınmıştır.
• URL1: Eskişehirşekerspor, Amatör Futbol, Erişim: 7 Aralık 2020, http://www.amatorfutbol.org/takim/eskisehirsekerspor-470.html adlı internet sitesinden alınmıştır.
• Üner, Ş. (1935). Alpullu. Alpullu Dergisi, 1, 3.
• Yücel, F.T. (2015). Cumhuriyet Türkiye’sinin Sanayileşme Öyküsü. Ankara: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Yayınları.