“Muhassil al-Masa’il al-Kalamiyya” by Nawʿī Efendī Study

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 51 - 82, 30.06.2025

Abdulrhaman Soylu

Öz

Many scholars received their education during the Ottoman Empire, and they gained influence and prominence due to their scholarly standing and valuable contributions. Among these distinguished scholars who authored works in various fields is Naw’ī Effendī, who lived in the reigns of Sultan Sulayeiman the Magnificent (1522-1566), Sultan Saleem II (1566-1574), Sultan Murad III (1574-1595), and Sultan Muhammed III (1595-1603). This study focuses on a critical edition of the theological manuscript titled “Muhassil al-Masa’il al-Kalamiyya” by Yaḥya bin Pīr Alī bin Naṣūḥ, known as Nawʿī Efendī (D. 940 AH/1533 AD – D.1007 AH/1599 AD), The manuscript discusses various theological issues, Starting with the definition, subject matter, and purpose of kalām (Islamic theology), followed by a comparison between the Ashʿarī and Māturīdī schools. The manuscript also deals with other topics such as what is called existent and non-existent, the essence, the eternity, the occurrence, the cause and the effect and the division of beings in the book of possibilities and the proof of "Sifāt" (attributes) and self "Sifāt" of Allah Almighty. The last volume of the manuscript shows the prophecies and what is related to this matters. Four copies of the manuscript were relied on in the researcher’s redaction. the first copy is the one in Laleli Library in Istanbul, the second copy lies in the Martyr Ali Pasha Library while the third one in the Hagia Sophia Library and the final one is from the Hussein Chelebi Library. The four copies can be also found in the Suleymaniye Library in Istanbul. The study begins with an overview of the author and his historical context, followed by a detailed examination of the manuscript, including its content, the validity of its title, and its attribution to the author. In this redaction, the researcher managed to reveal several results: the most important of which is that the manuscript of “Muhassil al-Masa’il al-Kalamiyya” is written by Yaḥya bin Pīr Alī bin Naṣūḥ, known as Nawʿī Efendī, Moreover, the author systematically addresses the major themes of Islamic theology, articulating the creed of Ahl al-Sunnah wa’l-Jamāʿah while comparing it with the views of other sects and philosophers. It was concluded that the primary aim of the author was to refute the philosophers’ doctrines.

Anahtar Kelimeler

Kalam; , Nawʿi Effendi; , Muhassil al-Masa’il al-Kalamiyya , Ash’arite , Maturidite

Nevî Efendi’nin “Muhassılü’l-Mesâ’ili’l-Kelâmiyye” İsimli Eserinin İncelenmesi

Öz

Osmanlı Devleti’nde ilmî birikimi, icraatları ve nüfuzuyla etki etmiş birçok âlim yetişmiştir. Bahse konu ulemadan birisi de Kanunî Sultan Süleyman (1522-1566), II. Selim (1566-1574), III. Murat (1574-1595) ve III. Mehmet (1595-1603) döneminde birçok alanda eserler kaleme almış Nevʿî Efendi’dir. Çalışmamızın konusu, Nevʿî Efendi (D.940/1533-Ö.1007/1599) olarak bilinen Yahyâ b. Ali b. Nasûh’un “Muḥaṣṣılü’l-Mesâili’l-Kelâmiyye” adlı eserinin incelenmesidir. Kelam ilmiyle ilgili olan bu eserde Nevʿî Efendi, kelâmın tanımı, konusu, faydası ve bölümlerinden bahsetmekle birlikte Eşʿarîler ile Mâtürîdîler arasındaki farkları da belirtmiştir. Nevʿî Efendi, eserini üç bölüme ayırmıştır. Birinci bölüm mümkün varlıkla ilgilidir. Varlık, yokluk, mahiyet, zorunluluk, imkân, kıdem, hudûs, illet ve malul gibi konulardan ve bunun yanı sıra kelamcılara ve filozoflara göre varlıkların taksimi konularını işlemiştir. İkinci bölümde yaratıcının varlığının ispatı, zâtın hükümleri, tenzih, sıfat ve tevhit gibi ilahiyatla ilgili konulardan, üçüncü bölümde ise nübüvvet, imamet ve kıyamet konularından bahsetmiştir. Çalışmamızda, yazma eserin tahkikinde dört nüshadan istifade edilmiştir. İlk nüsha İstanbul Lâleli Kütüphanesi, ikincisi Şehit Ali Paşa Kütüphanesi, üçüncüsü Ayasofya Kütüphanesi ve dördüncüsü de Hüseyin Çelebi Kütüphanesi'ndeki nüshalardır. Bu dört nüsha da İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. İlk olarak eserin yazarını ve eserin yazıldığı dönem tespit edilerek detaylı açıklamalarda bulunulmuştur. Ardından eseri tanıtılıp eserin yazara atfedilmesinin doğruluğu ispatlanmıştır. Çalışmamızda ulaşılan temel sonuçlar şunlardır: Öncelikle “Muḥaṣṣılü’l-Mesâili’l-Kelâmiyye” adlı eserin Nevʿî Efendi olarak bilinen Yahyâ b. Ali b. Nasûh'a ait olduğudur. İkincisi müellif, bu eserinde kelamî konuların çoğunu ele almış, Ehl-i Sünnet akidesini açıklamış, bu görüşleri diğer fırkaların ve filozofların görüşleriyle mukayese etmiştir. Müellif, eserini öncelikle filozoflara cevap vermek için yazmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelam; , Nevʿî Efendi; , Muḥaṣṣılü’l-Mesâili’l-Kelâmiyye; , Eşʿarîler; , Mâtürîdîler.

دراسة مخطوط "مُحَصِّلُ المسائلِ الكلاميةِ" لنَوعي أفندي

Öz

تلقى العديد من العلماء تعليمهم في عهد الدولة العثمانية، وكان لهم نفوذ وتأثير لمكانتهم العلمية وأعمالهم القيمة، ومن هؤلاء العلماء الأجِلَّاء الذين ألَّفوا في كثير من المجالات هو نوعي أفندي، والذي عاصر السلطان سليمان القانوني (1522-1566)، والسلطان سليم الثاني (1566-1574)، والسلطان مراد الثالث (1574-1595)، والسلطان محمد الثالث (1595-1603). وموضوع هذه المقالة هو مخطوط مُحَصِّلُ المسائلِ الكلاميةِ ليحيى بن علي بن نصوح المعروف بـــ (نوعي أفندي) (ت 940هـ/1533م - ت1007هـ/ 1599م)، مخطوط في علم الكلام، وقد احتوى على مسائل كلامية مختلفة، بدءاً من تعريف علم الكلام وموضوعه وفائدته، ثم الفرق بين مذهب الأشاعرة والماتُريدية، وموضوعات الموجود والمعدوم والماهية والقدم والحدوث والعلة والمعلول، وتقسيم الموجودات في كتاب الممكنات، وإثبات الذات والصفات في الإلهيات، والكتاب الأخير في النبوات وما يتعلق بها. ووجدنا لمحصل المسائل الكلامية أربع نسخ، النسخة الأولى في مكتبة لالالي في إسطنبول، والثانية في مكتبة الشهيد علي باشا، والثالثة في مكتبة آيا صوفيا، أمَّا الرابعة فهي في مكتبة حسين جلبي، والنسخ الأربعة موجودة في مكتبة السليمانية في إسطنبول. بدأنا بتعريف مؤلف المخطوط وعصره، ثم دراسة المخطوط والتعريف به وصحة عنوانه وصحة نسبته إلى مؤلفهِ. وتوصلنا في هذا التحقيق إلى عدة نتائج أهمها: أوَّلاً: صحة نسبة المخطوط لنَوعي أفندي، ثانياً: إنَّ المؤلِّف تناول جُلَّ أبواب علم الكلام في مخطوطه، ومُظهراً فيها عقيدة أهل السنَّة والجماعة ويقارنها مع الفِرَق العقائدية الأُخرى وآراء الفلاسفة، وتوصلنا إلى أنَّ غاية المؤلف من هذا المخطوط هو الرد على الفلاسفة في المقام الأول..

Anahtar Kelimeler

علم الكلام، , نوعي أفندي، , محصل المسائل الكلامية، , أشعري، , ماتريدي