John Locke'un Hoşgörü Anlayışının Eleştirisi

Yıl 2022, , 564 - 579, 31.03.2022

Ferhat Kutluay

https://doi.org/10.15869/itobiad.1053904

Öz

Eşitlik ve bireysel özgürlükler bağlamında gerek kendisinden önce ve gerek kendisinden sonraki birçok düşünürden birkaç adım önde olduğu kabul edilen John Locke, bilhassa insanların Tanrı tarafından doğuştan bahşedilmiş birtakım hakları olduğunun altını çizer. Bunlar; yaşam, özgürlük, eşitlik ve özel mülkiyet haklarıdır. Locke’un ısrarla üzerinde durduğu bu hakların en dikkat çekici tarafı, onların bir yaratıcı tarafından insana doğuştan verilmiş olmasıdır. Bu nedenle Locke’a göre Putperest olsun, Müslüman olsun veya Yahudi olsun ya da başka herhangi bir inançtan olsun hiç kimse dini inancı nedeniyle doğuştan sahip olduğu bu haklarından mahrum edilemez. Ancak söz edilen bu doğuştan haklar, herhangi bir inanca sahip olmayan ateistler söz konusu olunca Locke’un tutumunun tümüyle değiştiği söylenebilir. Çünkü tüm inançlara hoşgörü ile yaklaşan Locke, insanlar arası ilişkilere anlam veren iyi-kötü ya da doğru-yanlış gibi ahlâkî ilkelere, ateistlerin sahip olmadığını iddia ederek onları hoşgörünün kapsamı dışında bırakmaktadır. Böylelikle hoşgörü kapsamının dışında kalan ateistler, Locke’un sözünü ettiği doğuştan haklardan da yararlanmaları söz konusu değildir. Ancak Locke’un ateistlerin ahlâkî ilkelere sahip olmadığı şeklinde ortaya koyduğu iddia, ampirik verilere dayanmamasından dolayı bir gerçekliğe tekabül etmemektedir. O hâlde Locke’un hoşgörü anlayışı, inanan ve inanmayan arasında bir fark gözetmekte ve dolayısıyla bir ayrımcılığa yol açmaktadır. Bu nedenle Locke’un hoşgörü anlayışı evrensel bir nitelik taşımaktan da uzak kalmaktadır. Bu durumda Locke’un hoşgörü anlayışını, Hıristiyan inancının savunuculuğunu yapmak ve buradan yola çıkarak içinde yaşadığı coğrafyanın içinde bulunduğu iç savaşlar ve özellikle din merkezli savaşlar yüzünden meydana gelen sosyal-siyasi bunalım koşullarından kurtulmasına bir nebze de olsa katkıda bulunmak için ortaya attığı şeklinde okumak gerekir.

Anahtar Kelimeler

Tanrı, İnanç, Hak, Hoşgörü, Ateizm, John Locke

Teşekkür

Zaman ayıracağınız için teşekkürler.

Criticism of John Locke's Understanding of Tolerance

Öz

John Locke, who is considered to be a few steps ahead of many thinkers before and after him in terms of equality and individual freedoms, especially underlines that people have certain rights that are given from birth by God. These rights are the rights to life, freedom, equality and private property. The most striking aspect of these rights, which Locke insisted upon, is that they were given to man by a creator from birth. Therefore, according to Locke, no one, whether he is a pagan, a Muslim, a Jew, or of any other faith, cannot be deprived of these birthrights because of her/his religious belief. However, it can be said that Locke's attitude has completely changed when it comes to these birthrights and atheists who do not have any belief. Because Locke, who tolerates all beliefs, Locke claims that atheists do not have moral principles such as good bad or right-wrong that give meaning to relationships between people, leaving them outside the scope of tolerance. Thus, atheists who fall outside the scope of tolerance cannot enjoy the rights mentioned by Locke. However, Locke's claim that atheists do not have moral principles does not correspond to a reality because it is not based on empirical data. Therefore, Locke's understanding of tolerance distinguishes between believers and non-believers, and thus leads to discrimination. For this reason, Locke's understanding of tolerance is far from having a universal character. In this case, it should be read that Locke's understanding of tolerance was put forward to defend the Christian faith and to contribute to the relief of the socio-political crisis caused by the civil wars and especially the religion-centered wars in the geography he lived in.

Anahtar Kelimeler

John Locke, God, Belief, Right, Tolerance, Atheism

Kaynakça

• Aristoteles. (1997). Nikomakhos’a Etik. Babür, S. (Çev.). Ankara: Ayraç Yayınları.
• Armitage, D. (2008). The Declaratıon Of Independence. Cambridge, Massachusetts: Harvard Unıversıty Press.
• Armstrong, W. S. (2012). Tanrısız Ahlak? Tuygan, A. (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. (2010). Erişim: https://www.yargitay.gov.tr/documents/AIHM.pdf.
• Cevizci, A. (2013). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Çotuksöken, B. (2005). Betül Çotuksöken’le Ortaçağ Üstüne. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 8 (33), 177-199.
• Dunn, J. (2008). Locke. Dilber, F. (Çev.). Altın Kitapları Yayınları.
• Güler, İ. (2003). İman Ahlak İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Güriz, A. (2018). Hukuk Felsefesi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Hökelekli, H. "İntihar", TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim: https://islamansiklopedisi.org.tr/intihar.
• Jefferson, T. (2005). The Declaratıon Of Independence Of The Unıted States Of Amerıca. Erişim: https://www.gutenberg.org/files/16780/16780-pdf.pdf.
• Kant, İ. (2002). Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi. Kuçuradi, İ. (Çev.). Anakara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kitabı Mukaddes Şirketi. (2017). İncil. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Libera, Alain de. (2005). Ortaçağ Felsefesi. Meral, A. (Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Locke, J. (2003). Two Treatises of Government and A Letter Concerning Toleration. New Haven and London: Yale University Press
• Locke, J. (2012). Hoşgörü Üzerine Bir Mektup. Yürüşen, M. (Çev.). Ankara: Liberte Yayınları.
• Locke, J. (1963). Two Treatises of Government. London: The New English Library.
• Locke, J. (1999). Tabiat Kanunu Üzerine Denemeler. Çetin, İ. (Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Locke, J. (2000). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme. Topçu, M. D. (Çev.). Ankara: Öteki Yayınları.
• Mill, J. S. (2012). Özgürlük Üzerine. Türk, T. (Çev.). İstanbul: Oda Yayınları.
• Monk, I. H. (2004). Modern Siyasal Düşünce Tarihi. Çelik, Ö. (Ed.) İstanbul: Say Yayınları.
• Nietzsche, F. (2002). Güç İstenci. Umran, S. (Çev.). İstanbul: Birey Yayınları.
• Nietzsche, F. (2005). Putların Batışı Ya Da Çekiçle Nasıl Felsefe Yapılır. Tüzel, M. (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Nietzsche, F. (2003). Şen Bilim. Özşar, L. (Çev.). Bursa: Asa Yayınları.
• Nuttall, J. (1997). Ahlak Üzerine Tartışmalar. Yılmaz, A. (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Peterson, M., Hasker, W., Reichenbach, B. ve Basinger, D. (Ed.). (2013). Din Felsefesi Seçme Metinleri. (Rahim Acar, Nebi Mehdiyev, Hümeyra Özturan ve Osman Baş (Çev.) İstanbul: Küre Yayınları.
• Proudhon, P. J. (2019). Mülkiyet Nedir? Çetinkasap, D. (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları
• Raynaud, P. ve Rials, S. (Yay.). (2011). Siyaset Felsefesi Sözlüğü, (İsmail Yerguz vd. (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rousseau, J. J. (2013). Toplum Sözleşmesi. Günyol, V. (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Sartre, J. P. (2009). Varlık ve Hiçlik. Ilgaz, T. ve Çankaya, G. (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Strauss, L. (2011). Doğal Hak ve Tarih. Erşen, M. ve Onur, P. (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Tevrat. (2018). İstanbul: Dorlion Yayınevi.
• Voltaire. (2013). Ateizm. Engindeniz, İ. (Çev.). İstanbul: Kafekültür.
• Warburton, N. (2020). Felsefenin Kısa Tarihi. Güçlüoğlu, A. (Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.