Evde Ölmek Güzeldir: ‘Evcilleştirilmiş Ölüm’ ve Ölüm Eğitimi Pratiği Olarak Ölüm Döşeği

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 1671 - 1689, 30.09.2022

Yunus Bucuka

https://doi.org/10.15869/itobiad.1118103

Öz

Ölüm döşeği, farklı rolde ve statüde olan kişilerin dâhil olduğu bir toplumsal süreçtir. Bu sürece; aile bireyleri, akrabalar, ziyarette bulunanlar, din görevlileri gibi birçok kişi aktif bir şekilde dâhildir. Zira bu süreç birçok toplumsal değerin ve dinsel faaliyetin ortaya çıktığı bir toplumsal alan da üretmektedir.
Modern öncesi toplumlarda ölüm, hayatın doğal bir parçası olarak kabul edilmekte iken modern toplumda ise ölüme meydan okunmakta ve hayattan uzaklaştırılmaktadır. Hastaneler, şifa bulunulan yerler değil ölümle mücadele edilen merkezler haline gelmektedir. Modern toplumda ölüm inkâr edilmekte, tabu olarak değerlendirilmekte ve tıbbileştirilmektedir. Dolayısıyla ölüm teknik bir olgu olarak değerlendirilmektedir.
Her insan kendi ölümünün iyi bir şekilde gerçekleşmesini istemektedir. İyi bir ölüm; huzur içinde, uzun bir hayatın ardından, borçların ödendiği ve yükümlülüklerin yerine getirildiği, tartışmaların ve anlaşmazlıkların çözüldüğü, manevi ve ruhsal bakımdan güçlü bir atmosferde, kişinin sevdiklerinin yanında, kendi yatağında gerçekleşen ölümdür.
Bu araştırma nitel bir çalışmadır. Bingöl ilinde, kırsal alanda görev yapmış ya da yapmakta olan on beş din görevlisinin (imam-hatip) ölüm döşeği sürecine dair gözlemlerinden ve deneyimlerinden hareketle, ölüm döşeği sürecini anlamak amacıyla yürütülmüştür. Araştırma sonucunda; evde kendi yatağında ölmenin iyi bir ölüm olduğu, ölüm döşeğinde vefatı beklenen kişilerin huzurlu bir şekilde ölmek istedikleri, bu nedenle ölmeden önce geride kalanlara çözülmemiş sorunlar bırakmamak için birçok kişi ile helalleşmek istedikleri belirlenmiştir. Araştırma alanında birçok insanın ölmek ve yakınlarıyla bir arada gömülmek için gurbetten kendi memleketlerine dönmek istedikleri, ölüm döşeğinde olanlara yapılan ziyaretlerin aileler için sosyal destek anlamı ve ölüm döşeğinde olan için ise yaşadığı hayatın kıymet gördüğü anlamı taşıdığı tespit edilmiştir. Ayrıca, ölüm döşeği sürecinin deneyimini yaşayanlar için bu durumun enformel bir eğitim niteliğine sahip olduğu ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, Evcilleştirilmiş Ölüm, Ölüm Döşeği, Ölümün İnkârı, Ölüm Eğitimi

It's Good to Die at Home: The Deathbed as ‘Tamed Death’ and a Death Education Practice

Öz

This is a social process in which people with different roles and status are involved. In this process, many people such as family members, relatives, visitors, religious officials are actively involved. Because this process produces a social space where many social values and religious activities emerge.
In pre-modern societies, death was accepted as a natural part of life, whereas in modern society, death was challenged and removed from life. Hospitals became a center of struggle against death, away from being a place of healing. Now people go to the hospital not to be healed, but to die. In modern society, death is denied, considered taboo and medicalized. Therefore, death is considered as a technical phenomenon.
Death is a process that strengthens collective bonds within the framework of many social practices. Everyone wants their death to come true good way. A good death is to die in peace. A good death is to die in one's own bed with loved ones, after a long life, in a spiritually strong atmosphere where debts and obligations are fulfilled, arguments and disputes are resolved.
The study is a qualitative research. This study was conducted to understand the deathbed process based on the observations and experiences of fifteen religious officials working in rural areas in Bingöl province. As a result of the research; it is a good death to die at home in their own bed, people who are expected to die on their deathbed want to die peacefully, therefore they want to say goodbye to many people in order not to leave unresolved problems to those who are left behind before they die, many people want to return to their hometowns to die and be buried together with their relatives. It has been determined that the visits made mean that social support and the life lived are valued, and that the death process has an informal education quality for those who witnessed the experience.

Anahtar Kelimeler

Death, Tamed Death, Deathbed, Denial of Death, Death Education

Kaynakça

• Aksakal, E. (2019). Evcilleştirilmişten yasaklanmışa ölüm ve ölüm sosyolojisine dair. Researcher, 7(2), 77-93.
• Aries, P. (1976). Western attitudes toward death: From the Middle Ages to the present. Translated by: Patricia M. Ranum, London: Marion Boyars.
• Aries, P. (2004). Ölüm döşeğinden mezara. Çev.: Bülent O. Doğan. Cogito, 40, 213-242.
• Bal, H. (2013). Nitel Araştırma Yöntemi. Isparta: Fakülte Kitapevi.
• Bar-Levav , A. (2018). Death in Jewish life. In, Burial and mourning customs among jews of europe and nearby communities, Edited by Stefan C. Reif, Andreas Lehnardt and Avriel Bar-Levav DOI 10.1515/9783110339185.3
• Barry, M. M. & Margaret M. (2000). Death education: Knowledge, attitudes, and perspectives of Irish parents and teachers. Death studies, 24(4), 325-333.
• Başok Diş, S. (2018). Modern bir teşebbüs: Ölümü inkâr ve ölümle mücadele. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy, 8(1), 377-393.
• Creswell, J. W. (2003). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Demir, S. T. (2017). Modernite ve ölüm: Açık erişimli ölüm döşeğinden izole yoğun bakım ünitelerine bedenin ve ölmenin değişen yüzü. Global Media Journal TR Edition, 7(14), 190-202. DOI:10.1080/13576275.2010.482769
• Erbuğ, E. (20219. Ölüm sosyolojisi: Geleneksel ve modern toplumda ölümün toplumsal anlamları. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 8, 46-61. DOI:10.48131/jscs.1005591
• Güç, A. ve Sharafullina, A. (2016). Tibet Budizm'inde inanç esasları ve ölüm ötesi. International Journal of Social Inquiry, 9.2 57-88.
• Higgins, S. (1999). Death education in the primary school [1]. International Journal of Children's spirituality, 4(1), 77-90.
• Illich, I. (2004). Ölüme karşı ölüm. Cogito, 40, 107-120.
• Kellehear, A. & Terry, L. (1989). Farewells by the dying: A sociological study. OMEGA-Journal of Death and Dying, 19(4), 275-292.
• Kellehear, A. (2007). A social history of dying. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kızılabdullah, Ş. (2019). Pre and post-death rituals in Christianity: A phenomenological analysis. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 3(1), 117-135.
• Ko, E., Cho, S., Perez, R. L., Yeo, Y., & Palomino, H. (2013). Good and bad death: Exploring the perspectives of older Mexican Americans. Journal of gerontological social work, 56(1), 6-25.
• Levinas, E. (2021). Tanrı, ölüm ve zaman. Çev.: Işık Ergüden. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• McNeil, J. N. (1985). Death education in the home parents talk with their children. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 8(6), 293-313.
• Nerse, S. (2020). Kırsal alandaki yaşlıların ölüm yeri ve ölüm deneyimi arasındaki ilişki. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 6(13), 133-156.
• Payne, S. A., Langley-Evans, A. & Hillier, R. (1996). Perceptions of a 'good' death: A comparative study of the views of hospice staff and patients. Palliative medicine, 10(4), 307-312.
• Sağır, A. ve Aktaş, Z. (2020). Ölü beden yönetiminde dini mesleki bir form: Gassal. Journal of Economy Culture and Society, Özel Sayı (1), 269-289.
• Smith, R. (2000). A good death: An important aim for health services and for us all." Bmj, 320(7228), 129-130.
• Spronk, K. (2004). Good death and bad death in ancient Israel according to biblical lore. Social Science and Medicine, 58, 987-995.
• Strange, J.-M. (2015). Ölmeye Tarihsel Yaklaşımlar. İçinde, Ölme üzerine bir inceleme: Bireysel bütünlük, bedensel çöküş ve ruhsal dönüşüm. Ed.: Allan Kellehear. Çev.: Barış Zeren, 179-211. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Van der Geest, S. (2004). Dying peacefully: Considering good death and bad death in Kwahu-Tafo, Ghana. Social science & medicine, 58(5), 899-911.
• Wass, H. (2004). A perspective on the current state of death education. Death Studies, 28(4), 289-308. DOI: 10.1080/07481180490432315
• Yiğit, F. (2020). İslam filozoflarına göre ölümün mahiyeti. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 717-741.
• Zimmermann, C. & Gary R. (2004). The denial of death thesis: Sociological critique and implications for palliative care. Palliative medicine, 18(2), 121-128.
• Zygmunt, B. (2000). Ölümlülük, ölümsüzlük ve diğer hayat stratejileri. Çev.: Nurgül Demirdöven. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.