AYAZ İSHAKİ’NİN “ZÜLEYHA” ADLI TİYATRO ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 147 - 178, 30.12.2023

Kübra Şeyma Aydın

https://doi.org/10.47089/iuad.1324305

Öz

Kazan Tatar halkı, Osmanlı Devleti’nden ayrıldıktan sonra Sovyet Rusya’nın asimilasyon politikalarına dâhil olmuştur. Dini ve milli değerlerinin ellerinden zorla alınmaya çalışılmasına karşılık Kazan Tatar halkı mücadelesini hiçbir zaman bırakmamıştır. Ayaz İshaki bu mücadelenin aydınlarından biridir. Kazan Tatar halkı için kaleme aldığı yazılarla halkını aydınlatmada öncü olmuştur. Ayaz İshaki’nin Tatar kadınlarına verdiği değeri açıklamakta yetkin olan eseri Züleyha piyesidir. Ayaz İshaki, Züleyha piyesinde kadın üzerinden verilen mücadeleleri ele almış, halkın kendi içinde yaşadığı kimlik karmaşalarını temsile dökmüştür. Tatar halkının ve kadınlarının bağlı bulunduğu değerlerden olan ve direnişinin en önemli sebeplerinden biri olan dinsel yaşama genişçe yer verilmiştir. Din ve milli kimlik algısının birbiriyle iç içe geçtiği süreçlerde yazar Tatar halkına yapılan din ve milli kimlik baskısını nesillerin üretilmesinde mihenk taşı görevi gören kadın üzerinden vermiş ve Ruslaştırma süreçlerini de bu şekilde yansıtmıştır.
Piyes olarak ele alınmasından dolayı eser, tiyatro terimleriyle açıklanmıştır. Sanatsal açıdan tiyatroya Türk dünyası içerisinde Kazan-Tatar halkı da kıymet vermiş ve tiyatroya yönelim içerisinde olmuştur. Bu sebeple piyesin teorik olarak tiyatro kavramlarıyla ele alınması eserin sanatsal açıdan kalitesini de ortaya koyması bakımından önemlidir. Esere, tiyatral açıdan bakıldığında drama oluşu aşikâr niteliktedir. Buna göre eserde diyalog, özdeşleşme, arınma, çatışma, ritim, sergileme, düğüm ve çözüm başlıkları bulunmuş ve bu terimler açıklanmıştır.
Çalışmanın amacı, eserdeki kadın ve din izleklerini ortaya koymak, eserin tiyatral özelliklerini kuramsal olarak incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Ayaz İshaki, Züleyha, yapısal unsurlar, kadın, din.

Kaynakça

• Akdağ, S. (2009). “Klasik Türk Edebiyatında Adına Mesneviler Yazılan Kadın: Züleyha”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 40 (1), 59-74.
• Alp, A. (2010). Kazan Tatarları’nın Siyasi Konum ve Yönelişleri(1905-1916). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara:Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aslanyürek, S. (2011). Senaryo Kuramı. İstanbul: Pan Yayınları.
• Aydemir, B. (2010). Egzistansiyalist (Varoluşçu) Tiyatro. Sanat Dergisi, 5, 13-30. http://dergipark.org.tr erişim tarihi: 11.06.2019.
• Baker, U. (2009). “Kimlik Politikaları Dönemine Girdik”, Psikeart Dergisi, 2, 36-41.
• Brocch, H. (2006). Edebiyat ve Felsefe (Çev. Ahmet Sarı). Ankara: Salkımsöğüt Yayınları.
• Buğra, F. (1979). “Bir Doğu Türkistanlının Ayaz İshaki Bey Hakkındaki Duyguları”, Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyetleri (100. Doğum Yılı Dolayısıyla), Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Cevizci, A. (2016). Metafiziğe Giriş. İstanbul: Say Yayınları.
• Çağatay, S. (1979). “Ayaz İshaki’nin Tiyatro Eserlerinden Züleyha”, Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyetleri (100. Doğum Yılı Dolayısıyla), Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Çağatay, T. (1979). “Büyük Türklük Mücahidi Ayaz İshaki”, Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyetleri (100. Doğum Yılı Dolayısıyla), Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Çalışlar, A. (1992). Tiyatro Kavramları Sözlüğü. İstanbul: Boyut Yayınları.
• Çalışlar, A. (2009). Tiyatronun ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Eğrilmez, A. (2014). “Ey Özgürlük”, Psikeart Dergisi, 32, 6-7.
• Erasmus, (2015). Deliliğe Övgü (Çev. Nusret Hızır). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2006). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Fromm, E. (2003). Sevme Sanatı (Çev. Özden Saatçi). İzmir: İlya Yayınları.
• Gürgün, H. (2021). “Mimêsis Kavramı, Üç Yansıtma Kuramı Ve Bu Kavramın Temel Sanat Akımları Üzerine Etkisi”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 51, 349-366.
• İshaki, A. (1925). Şimal Türklerinde Tiyatro. Türk Yurdu, 9 (173), 303-307.
• İshaki, A. (1925). Zeliha (1.Perde). Türk Yurdu, 16 (173), 290-298.
• İshaki, A. (1925). Zeliha (2.Perde). Türk Yurdu, 17 (174), 44-51.
• İshaki, A. (1925). Zeliha (3.Perde). Türk Yurdu, 17 (175), 100-105.
• İshaki, A. (1926). Türk Kadını. Türk Yurdu, 10 (176), 156-159.
• Jung, C. G. (2017). Keşfedilmemiş Benlik (Çev. M. Hüseyin Ergül). İstanbul: Erasmus Yayınları.
• Kamalieva, A. (2008). “Başlangıçtan 1917’ye Kadar Kazan Tatar Tiyatrosu”. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (14), 117-129.
• Kamalieva, A. (2009a). “Ayaz İshaki’nin Eserlerinde Ruslaştırma ve Hristiyanlaştırma”. Erdem, 55, 79-92.
• Kamalieva, A. (2009b). Romantik Milliyetçi Ayaz İshaki. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kanlıdere, A. (2000). “Rusya Müslümanlarının Kongrelerinde Kadın Sorunu (1905-1917)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2,139-148.
• Korkin, V. (2019). “Tercih/Robot veya İnsan Olmak: Cengiz Aytmatov” (Çev. Orhan Söylemez). Kardeş Kalemler, 145, 22-27.
• Marx, K. ve Engels F.(2009). Komünist Parti Manifestosu(Çev. Yılmaz Onay). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Mihail M. Bahtin, (2005). Sanat ve Sorumluluk, (Çev: Cem Soydemir).İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Mihail M. Bahtin, Dostoyevski Poetikasının Sorunları, (Çeviren: Cem Soydemir). İlk Basım, Metis Yayınları, İstanbul, 2004.
• Musabay, B. (1979). “Tatar Sovyet Basınında Ayaz İshaki”, Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyetleri (100. Doğum Yılı Dolayısıyla), Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• N, Z. (1917). Türk Aleminde Kadınlar Hukuku. Türk Yurdu, 6 (149), 290-292.
• Nietzsche, F. (2015). Putların Alacakaranlığı (Çev. Murat Demir). Ankara: Nilüfer Yayınları.
• Nietzsche, F. (2016). İyinin ve Kötünün Ötesinde (Çev. Enver Gürsel). Ankara: Tutku Yayınevi.
• Nutku, Ö. (2001). Dram Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Osho. (2013). Olgunluk (Çev. Suzan Mıhladız). İstanbul: Ovvo Yayınları.
• Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özakman, T. (2007). Oyun ve Senaryo Yazma Tekniği. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Özel Özcan, M.S. ve Kaya Erden E. “Türk Toplumsal Hayatında Kadının Varlığının Tarihsel Eksende Sorgulanması”. Turkish Studies, 12, 175-188.
• Sigmund, F. (2018). Psikanaliz Üzerine (Çev. Mert Hüseyin Ergül). İstanbul: Erasmus Yayınları.
• Somay, B. (2017). Çok Bilmiş Özne. İstanbul: Metis Yayınları.
• Sökmensüer, Y. (2009). “Yaftayı Yapıştırıp Bana İsim Koyma”. Psikeart Dergisi, 2, 100-102.
• Şener, S. (1972). Çağdaş Türk Tiyatrosunda İnsan, (1923-1972). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Taner, H. And, M. ve Nutku, Ö. (1966). Tiyatro Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Timuçin, A. (2008). Estetik. İstanbul: Bulut Yayınları.
• Toksoy Çeber, D. (2011). “Dramatik Yapıda Çatışma”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (0) 24, 147-163.
• Yarullina Yıldırım, R. (2023). Ayaz İshaki’nin İlk Dönem Edebȋ Yaratıcılığı Üzerine Genel Bir Bakış. İdil Ural Araştırmaları Dergisi, 5(1), 75-91. https://doi.org/10.47089/iuad.1291849.