Batanay’ın Nikriz Mevlevî Âyini’nde Makamsal Sembolizm

Year 2019, Issue: 12, 243 - 268, 31.07.2019

İsmet Karadeniz

Abstract

Bu çalışmada, geleneksel
Türk sanatının birden fazla alanında eser vermiş olan Kemal Batanay’ın
(1893-1981), hâfız, hattat ve şair kimliklerinden ileri gelen edebî
yetkinliğinin, besteciliği üzerindeki etkisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Sanat
yaşamı boyunca şiir ve müziği, ortak bir anlatıma işaret eder nitelikte
kullanmış olan Batanay’ın, müzik eserlerini müzik dışı öğelerle desteklemiş
olması düşüncesi, çalışmanın temel dayanaklarından biri olmuştur. Sembolist
sanatın ön planda tuttuğu çağrışım ve
söz ile müziğin birlikteliği
kavramlarından hareketle, bestecinin; geleneksel Türk müziğinin, ifade biçimi
olarak semboller üzerinden anlatımın yoğun olduğu Mevlevî âyini türündeki eseri
ele alınmıştır. Bestecinin Nikriz Mevlevî Âyini’nde yer alan gazel, rubai ve beyitlerde
geçen konu, karakter ve âyinin sembolik kurgusuna ilişkin detayların, eserin
makamsal yapısıyla ne şekilde desteklendiği incelenmiştir. Eserin, notada
Birinci, İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Selâm olarak geçen bölümlerinde yer alan makamların
tespit edildiği “Analiz” kısmında, sözlerin anlamsal içeriği ile âyinin
sembolik kurgusunun tercih edilen makamsal yapılarla ilişkisi metin halinde
açıklanmış, bestecinin âyin türündeki tek eserinin, sembolik vurgular meydana
getirerek eserin anlamsal yapısını güçlendiren çeşitli detaylar vasıtasıyla şiir
ve müzik bakımından soyut bir bütünlük arz ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Kemal Batanay, Mevlevî âyini, Makam, Sembolizm, Dinî müzik

Makam-Oriented Symbolism In Batanay’s Nikriz Mevlevi Ayini

Abstract

This
study seeks to identify the effect of the literary competence of Kemal Batanay
(1893-1981), who created pieces in several traditional Turkish arts and whose
competence rests on his identities of Quran recitation, calligraphy and poetry,
on his composition. The idea that Batanay, who utilized poetry and music
towards a common narrative, supported his musical compositions with
extra-musical elements forms the basis of this study. Departing from the
concepts of connotation and togetherness of music and
lyrics which were prominent in symbolism, the Mevlevi ayini
composition of Batanay, which as a genre in traditional Turkish music comprises
of intensive narration upon symbols, is taken into account. It is questioned
how the themes, subjects and details related to the symbolic fiction of the
ritual appearing in the ghazals, rubais and distiches
in the Mevlevi ayini in makam Nikriz are connoted and to what extent supported
by the makam structure of the composition. The Analysis section, where the
makam structures in the movements named Selam in the score are identified,
explains the relation between the makam structures preferred by the composer,
and the semantic content of the lyrics and the symbolic fiction of the ritual.
It is concluded that the only work of the composer in this genre shows an
abstract integrity in terms of poetry and music through the details
strengthening the semantic structure by symbolic emphases.

Keywords

Kemal Batanay, Mevlevi ayini composition, Makam, Symbolism, Religious music

References

• AHMET HÂŞİM, Piyâle, İstanbul 2010.
• ALKAN, Erdoğan, Sembolizm / Antoloji, İstanbul 2007.
• ALKAN, Erdoğan, Şiir Sanatı / Dünya’da ve Türkiye’de Şiir Akımları Şiirin Temel Sorunları-Kavramları, İstanbul 2005.
• CASSOU, Jean, Sembolizm Sanat Ansiklopedisi, İstanbul 2006.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2007.
• EBÛ SAÎD EBU’L-HAYR, Rubailer, İstanbul 2013.
• EVHADÜDDÎN-İ KİRMÂNÎ. Rubaîler, İstanbul 1999.
• GÖKTÜRK, Hakkı, “Batanay (Hâfız Kemal)”, İstanbul Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1960, s. 2209-2210.
• GÖLPINARLI, Abdûlbâki, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İstanbul 1963.
• GÜRAY, Cenk, “Semâ’dan Semah’a Bir Sonsuz Devir”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 56, Güz 2010, s. 119-152.
• HEPER, Sadettin, Mevlevî Âyinleri, Konya 1979.
• HOLAT, Mehmet Emin, Nikriz Âyin-i Şerîf - Hafız Kemal Batanay, 2011, http://www.mutriban.com/mevlevi/ayin-i-serifler/nikriz-ayin-i-serif/ Erişim Tarihi: 17.12.2017.
• KANTEMİROĞLU, Dimitri, Kitâbu ‘İlmi’l-Mûsîkî ‘alâ vechi’l-Hurûfât (Mûsikîyi Haflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı) I. Cilt / İnceleme-Edvâr, İstanbul 2001.
• KARADENİZ, M. Ekrem, Türk Musikîsinin Nazariye ve Esasları, Ankara 1983.
• MALLARMÉ, Stephan, Şairler Prensi, İstanbul 1998.
• McCOMBIE, Elizabeth, Mallarmé and Debussy: Unheard Music, Unseen Text, Oxford 2003.
• MEVLÂNÂ, Dîvân-ı Kebîr, C. 3, İstanbul 2007.
• MEVLÂNÂ, Dîvân-ı Kebîr, C. 4, İstanbul 2007.
• MEVLÂNÂ, Dîvân-ı Kebîr, C. 7-2, İstanbul 2007.
• MEVLÂNÂ CELÂLEDDİN, Rubâîler, İstanbul 2009.
• NÂSIR ABDÜLBÂKÎ DEDE, Tedkîk ü Tahkîk / İnceleme ve Gerçeği Araştırma, İstanbul 2006.
• ÖZALP, Mehmet Nazmi, Türk Mûsikîsi Tarihi, C. 2, İstanbul 2000.
• SERİN, Muhittin, Kemal Batanay / Bestekâr, Tanbûrî, Hattat, Hâfız, İstanbul 2010.
• UZLUK, Feridun Nafiz, Ahmet Eflâkî Dede, Ankara 1962.
• YALÇIN, Gökhan, Hâşim Bey Mecmuası / Birinci Bölüm - Edvâr, Ankara 2016.
• YÖNDEMLİ, Fuat, Mevlevîlikte Semâ ve Musıkî, İstanbul 2007.
• Ek: Kemal Batanay’ın Nikriz Mevlevî Âyini [sözlü bölümler] (S. Heper, a.g.e., s. 509-518)