OSMANLI DEVLETİ’NDE KURULAN İLK ÖZEL TİCARET OKULU: HEYBELİADA RUM TİCARET MEKTEBİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 35 - 53, 28.06.2019

Ayşenur Erdoğan

Öz

Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslim tebaası sahip olduğu
haklar doğrultusunda devlet toprakları dâhilinde kendilerine ait eğitim ve
öğretim kurumları kurmuşlardır. Sadece gayrimüslimler değil Osmanlı Devleti
topraklarında ticaret yapma hakkına sahip olan yabancı devletler de özellikle
XIX. asırda devlet dâhilinde birçok mektep açmışlardır. Hem Gayrimüslim tebaa
hem de yabancılar tarafından açılan bu mektepler arasında ticaret okulları da
bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nin ilk resmi ticaret mektebi Hamidiye Ticaret
Mekteb-i Âlisi’nin 1883 yılındaki kuruluş tarihi kıstas olarak aldığında ondan
önce devlet sınırları dâhilinde açılan ticaret mekteplerinin olduğu
görülmektedir. Bunlar arasında ilk olma özelliğini taşıyan ise Heybeliada Rum
Ticaret Mektebidir. Bugüne kadar mektep ile ilgili yapılan çalışmalara ek
olarak Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivindeki belgeler de değerlendirilerek
hazırlanan bu makalede ilk özel ticaret okulu olan Heybeliada Rum Ticaret
Mektebi’nin kuruluşu, verdiği etiğim ve geçirdiği merhaleler üzerinde
durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gayrimüslim Okulları, Ticaret Eğitimi, Rum Cemaati, Heybeliada Rum Ticaret Okulu

The First Private School of Commerce Established in the Ottoman State: the Greek Trade School of Halki

Öz

The non-Muslim citizens of the Ottoman Empire established
their own educational and training institutions within the territory of the
state in accordance with their rights. Not only the non-Muslims but also the
foreign states who had the right of trade within the territory of the Ottoman
Empire, had established many institutions especially during the XIXth century.
A number of business schools could be found within these instititutions
established by both the non-muslim community and the aforementioned states.
When the establishment date in the year of 1883 of the first official trade
school of the Ottoman Empire “Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlisi” is set as a
benchmark, it is clear that there were pre-existing trade schools opened within
the borders of the state before it. Among these business schools, “The Greek
Trade School Of Halki” is considered to be the first one. In addition to the
studies that have been undertaken related to the school, by analysing documents
of the Ottoman and Republican Archives, this article focuses on the process of
the foundation of “The Greek Trade School Of Halki”, the courses offered within
the institution and the phases that it went through.

Anahtar Kelimeler

non-Muslim schools, Trade Training, Greek Community, The Greek Trade School Of Halki

Kaynakça

• BEO (Babıali Evrak Odası Evrakı), 4495/337084, 27.S.1336 ( 12 Aralık 1917)
• BEO, 4428/332068, 05.Za.1334 (3 Eylül 1916)
• BEO, 4430/332214, 15.Za.1334 (13 Eylül 1916)
• BEO 4495/337084, 27.S.1336 ( 12 Aralık 1917)
• BEO, 4546/340894, 10.Ra.1337 (14 Aralık 1918)
• BEO, 4566/342390, 12.B.1337 (13 Nisan 1919)
• BEO, 4567/342481, 24.C.1337 (27 Mart 1919)
• DH.EUM.6.ŞB.(Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube), 1/38, 05.Z.1332 (25 Eylül 1914)
• DH.İ.UM.EK.(Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı Ekleri), 4/26, 26.L.1332 (15 Eylül 1914)
• DH.UMVM (Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü Evrakı), 119/2, 02.Ş.1334 (4 Haziran 1916)
• HR.İM (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı), 236/43, 16.M.1342 (29 Ağustos 1923)
• HR.TO (Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı), 417/31, 12.B.1268 (02 Mayıs 1852)
• İ.AZN (İrade Adliye ve Mezahib), 5/44, 13.Ra.1311 (24 Eylül 1893)
• İ.AZN., 69/4, 25.Ca.1324 (17 Temmuz 1906)
• MF.MGM (Maarif Nezareti Mekatib-i Gayr-i Müslime Ve Ecnebiye Müfettişliği), 4/13, 16.Z.1310 (1 Temmuz 1893)
• MF.MKT (Maarif Nezareti Mektubi Kalemi), 878/2, 26.C.1323 (28 Ağustos 1905)
• MF.MKT., 971/61, 2.Ca.1323 (18 Aralık 1906)
• MF.MKT., 1012/45, 10.B.1325 (19 Ağustos 1907)
• MF.MKT., 1183/74, 24.S.1331 (2 Şubat 1913)
• MF.MKT., 1183/78, 25.S.1331 (3 Şubat 1913)
• MF.MKT.,1184/4, 29.Ra.1331(8 Mart 1913)
• ŞD (Şura-yı Devlet Evrakı), 2619/50, 14.N.1310 (1 Nisan1893)
• ŞD., 2756/40, 15.S.1323 (21 Nisan 1905)
• ŞD., 3148/61, 16.R.1336 (29 Ocak 1918) Cumhuriyet Arşivi 256/721/11, 8 Haziran 1937
• Abdullah Cevdet, “Rum Ticaret Mektebinde”, İctihad, no:109, 1905.
• BALCI, Sezai, Babıâli Tercüme Odası, Libra, Ankara 2013.
• ÇELİK Recep, “Karadeniz’de Casusluk Faaliyetleri (1914-1918)”, Karadeniz Araştırmaları, Yaz 2016, Sayı:50. s.125-138
• ERDOĞAN, Ayşenur, Osmanlı Devleti’nin ilk Ticaret Mektebinden Marmara Üniversitesine: Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlîsi, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018.
• ERGİN, Osman Nuri Türkiye Maarif Tarihi, Eser Neşriyat, İstanbul 1977.
• EYİCE, Semavi, Son Devir Bizans Mimarisi, İstanbul’da Palaiologos’lar Devri Anıtları, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul 1980.
• GÖKMAN, Halil, Heybeliada: Kartpostallarla Bir Ada Hikayesi, Denizler Kitabevi, İstanbul 2011.
• GÜLEN, Nejat, Heybeliada: Tarihi, Coğrafyası, Yaşamı, Murat Matbaacılık , İstanbul 1982.
• HULKİENDER, Murat, Bir Galata bankerinin portresi: George Zarifi (1806-1884), Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul, 2003.
• KAZGAN, Haydar, Galata Bankerleri, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2014.
• KEBEDGY, Michel-S., “La situation de l'hellénisme en Turquie”, Le Globe. Revue Genevoise de Géographie, n.46, 1907, s.97-112.
• OLGUN, Hakan, “Kilise Defterleri’ne Göre İstanbul’da Gayrimüslim Cemaatlerin Dini ve Sosyal Görünümü: Üç Numaralı Kilise Defteri Örneği”, Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Birarada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi, İstanbul 2010.
• ÖZEL Sabahattin -Önder Kocatürk, “II. Meşrutiyet’ten I. Dünya Savaşı’na Osmanlı Bahriyesine Dair Notlar”, Tarih Dergisi, Sayı 46(2007), İstanbul 2009.
• SCHLUMBERGERi Gustave, Prens Adaları; Blakerna Sarayı ve Kilisesi, Bizans’ın Büyük Suru, Çeviren ve Hazırlayan: Haluk Çağlayaner, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.
• TUĞLACI, Pars, Tarih Boyunca İstanbul Adaları, Say Yayınları, İstanbul 1992.
• TÜRKER, Orhan, Halki’den Heybeli’ye Bir Ada Hikayesi, Sel Yayıncılık, İstanbul 2003.