Skopos Kuramı Bağlamında Bir Çeviri Eleştirisi Örneği: W. Shakespeare’in A Midsummer Night’s Dream oyununun Bir Yaz Masalı çocuk oyununa dönüşümü

Yıl 2024, Sayı: 20, 106 - 121, 19.07.2024

Yeşim Pirpir Avan , Lale Özcan

https://doi.org/10.26650/iujts.2024.1461322

Öz

Çocuk tiyatrosu çevirisi, çocuklar ya da yetişkinler için yazılan tiyatro oyunlarının çocuk okur veya seyirci için erek dile çevrilmesi anlamına gelmektedir. Çocuk tiyatrosu çevirisinin ayrı bir çeviri türü olarak ele alınması, bu çeviri türünün gerekliliklerinin belirlenmesi alana katkı sağlanması açısından önemlidir. Çalışmamızın bütüncesini Shakespeare’in A Midsummer Night’s Dream adlı oyunundan uyarlanan Bir Yaz Masalı (2008) adlı çocuk oyunu, çevirmenin bu oyunun kitap versiyonuna (2021) yazdığı önsöz ve çevirmenle yapılan çevrimiçi görüşme oluşturmaktadır. Söz konusu çocuk oyunu Hans J. Vermeer’in skopos kuramı kapsamında oluşturulan ve Tellioğlu’nun (1996) yüksek lisans tezinde uyguladığı çeviri eleştirisi basamakları doğrultusunda incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, tiyatrocu-çevirmen Emel Bala’nın oyunda kısa ve yalın cümlelere başvururken didaktik bir dilden kaçındığı, atasözleriyle, deyimlerle, kafiyeli söylemlerle ve şarkılarla şiirsel ve estetik kaygısı yüksek bir dil kullandığı, dilde ve içerikte “çocuk gerçekliği” ve “çocuğa görelik” ilkelerine uyumlu bir eser yarattığı tespit edilmiştir. Yetişkinler için yazılan klasik bir oyunun çocuk oyununa dönüşümünde skoposun da değiştiği, erek kitle olan çocukların gelişimsel özellikleri, ruhsal dünyası ve beklentileri doğrultusunda bir çeviri/uyarlama yapmanın önemi ortaya çıkarılmıştır. Bu alanda yabancı literatürde çok az çalışma bulunduğu tespit edilmiş, yerli literatürde ise herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Makalemizin çocuk tiyatrosu çevirisi alanına katkıda bulunacağına, daha sonra yapılacak çalışmalara öncü olabileceğine inanmaktayız.

Anahtar Kelimeler

Çeviri eleştirisi, çocuk tiyatrosu, çocuk tiyatrosu çevirisi, skopos, uyarlama

An Example of Translation Criticism considering Skopos Theory: Adaptation of W. Shakespeare’s A Midsummer Night’s Dream into a Children’s Theatre Play Bir Yaz Masalı

Öz

Children’s theatre translation can be defined as the translation/adaptation of theatre plays written for adults or children in the source language for children in the target language. This study includes Bir Yaz Masalı, a children’s theatre play, adapted from A Midsummer Night’s Dream by Shakespeare, the preface written by the translator to the book of the play (2021), and an online translator interview. The play is analysed in accordance with the steps of translation criticism built considering Skopos theory by Hans J. Vermeer and applied by Tellioğlu in her master’s thesis. (Tellioğlu, 1996). As a result of the analysis, it is concluded that a theatre practitioner and translator, Emel Bala, establishes relatively short and plain sentences in a nondidactic way and creates musical and poetic language via Turkish proverbs, idioms, rhymes, and lyrics, paying attention to the principles “suitability for children” and “children’s reality” (Şirin, 2016, p. 24). It is significant that translators translate or adapt a theatre play for children in light of children’s developmental features, language development, inner world and expectations. We put forward that this article will contribute to the field of children’s theatre translation, which is unexplored, and inspire further research in the field.

Anahtar Kelimeler

Adaptation, children’s theatre, children’s theatre translation, scopos, translation criticism

Kaynakça

• Aaltonen, S. (1997). Translation as Intercultural Communication: Selected papers from the EST Congress, Prague 1995, M. Snell-Hornby, Z. Jettmarova, K. Kaindl (Der.) içinde “Translating Plays or Baking Apple Pies: A Functional Approach to the Study of Drama Translation”, s. 89-98. google scholar
• Aaltonen, S. (2000). Time-sharing on Stage: Drama Translation in Theatre and Society. Great Britain: Multilingual Matters. google scholar
• Akyüz, M. (2019). “Sanatsal Bir Uyaran Olarak Çocuk Tiyatroları”. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1164-1178. https://doi.org/10.16916/aded.615773 google scholar
• Ayvaz, Ü. (2014). “Çocuklar için Dramatik Edebiyat/Çocuk Tiyatrosu”. Türk Dili, (756), 705-708. google scholar
• Bala, E. (2021). Bir Yaz Masalı. İzmir: Pagos Yayınları. google scholar
• Bassnett-McGuire, S. (1989). “Labirentin İçinde: Tiyatro Metinleri Çevirisi için Yöntemler ve Stratejiler”. (Günal, F. Çev.). Metis Çeviri, sayı 9, 33-39. google scholar
• Bassnett, S.; Lefevere, A. (1998). Constructing Cultures: Essays on Literary Translation. England: Multilingual Matters. google scholar
• Bastin, G. L. (2020). Routledge Encyclopedia of Translation Studies. M. Baker & G. Saldanha (Der.) içinde, “Adaptation”. London & New York: Routledge, 10-14. google scholar
• Çer, E. (2023). Çocuk ve Kitap III: Çeviri Çocuk Edebiyatı. Erkan Çer, Özge Çetin ve Oktay Eser (Der.) içinde, “Çeviri Çocuk Edebiyatında Çocuk Gerçekliği”. s. 23-41, Ankara: Eğiten Kitap. google scholar
• Ergil, B. (2021). Söylem, Anlam ve Çeviri üzerine Disiplinlerarası Tartışmalar - Interdisciplinary Debates on Discourse, Meaning and Trans-lation. D. Tuna ve M. Kuleli (Der.) içinde, “Song Translation as Creative Mediation and Translational Recanonization: A Genealogical Odyssey from Plutarch through Cavafy to Müslüm Gürses”. Ankara: Anı Yayıncılık, 2021. google scholar
• Erkek, H. (2016). Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu. İstanbul: Opus Yayınları. google scholar
• Eritenel, N. (2010). “Çocuk Tiyatrosunda Hareket”. Sanat Dergisi, (2), 139-144. google scholar
• Espasa, E. (2000). Moving Target. Theatre Translation and Cultural Relocation. Carole-Anne Upton (Der.) içinde, “Performability in Translation: Speakability? Playability? Or just Saleability?”, s. 49-62, New York: St. Jerome Publishing. google scholar
• Halio, Jay L. (2003). A Midsummer Night’s Dream: A Guide to Play. Greenwood Press. google scholar
• Johnston, D. (2009) “Historical Theatre: The Task of the Translator”. Trans: Revista de Traductologia. (13), 57-70. google scholar
• Kuyumcu, N. (2011). “Eğitimde Tiyatro ve Gençlik Tiyatrosu”. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, (16), 84-98. google scholar
• Morini, M. (2022). Theatre Translation: Theory and Practice. London: Bloomsbury Publishing. google scholar
• Nikolarea, E. (2002). “Performability versus Readability: A Historial Overview of a Theoretical Polarization in Theater Translation”. Translation Journal, 6(4). Erişim adresi: http://www.translationjournal.net/journal/22theater.htm (çevrimiçi, 10.03.2024) google scholar
• Nord, C. (1991). “Scopos, Loyalty and Translational Conventions”. Target, 3(1), 91-109. https://doi.org/10.1075/target.3.1.06nor google scholar
• Nutku, Ö. (2010). “Oyun Çevirisi ve Sahne Dili: Shakespeare’in İngilizcesi Üzerine Bazı İpuçları”. Yedi (3), 39-42. google scholar
• Nutku, Ö. (2020). Dram Sanatı: Tiyatroya Giriş. 2. bs. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. google scholar
• Özertem, T. (1979). Türkiye’de Çocuk Tiyatrosu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Paloposki, O; Koskinen, K. (2010). “Reprocessing Texts. The Fine Line between Retranslating and Revising”. Across Languages and Cultures, 11 (1), 29-49. google scholar
• Raffel, B. (2005). A Midsummer Night’s Dream (The Annotated Shakespeare). New Haven & London: Yale University Press. google scholar
• Şirin, M. R. (2016). “Edebiyat ve Çocuk Edebiyatı, Edebiyatın Amacı ve İşlevi”. Türk Dili Dergisi. (780), 12-31. google scholar
• Şirin, M. R. (2019). Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, Çocuk Edebiyatı Nedir Ne Değildir? 2. bs. İstanbul: Uçan At Yayınları. google scholar
• Şirin, M. R. (2022). Çocuk, Çocukluk ve Çocuk Edebiyatı. 3. bs. İstanbul: Uçan At Yayınları. google scholar
• Tellioğlu, B. (1998). Reflections of Gideon Toury’s Target-oriented Theory and Hans J. Vermeer’s Skopos Theory on Translation Criticism: A Meta-critique. (Unpublished master’s thesis). Boğaziçi University, Institute of Social Sciences. google scholar
• Urgan, M. (1996). Shakespeare ve Hamlet. İstanbul: Cem Yayınevi. google scholar
• Vermeer, H. J. (2008). Çeviride Skopos Kuramı. (K. Ayşe Handan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Vermeer, H. J. (1998). “Starting to Unask What Translatology Is About”. Target, 10(1), 41-68. google scholar
• Vivis, A. (1996). Stages of Translation, D. Johnston (Der.) içinde, “Stages of Translation”, s. 35-44, England: Absolute Classics. google scholar
• Zuber-Skerrit, O. (1988). “Towards a Topology of Literary Translation: Drama Translation Science”. Meta, 33(4), 485-490. https://doi.org/10.7202/004168ar google scholar
• Aaltonen, S. (2013). “Theatre Translation as Performance. Target, 25(3), 385-406. google scholar
• Brodie, G. (2016). “Theatre Translation in Performance”. Perspectives, 24(3), 519-522. google scholar
• Dinçel, B. İ. (2019). Translating the Tragic: Mimetic Transformation of Attic Tragedies on the Contemporary Stage. (Unpublished PhD disserta-tion). Trinity College Dublin, School of Creative Arts. google scholar
• Erarslan, Ş. (2005). Critical Analysis of Translation of Salman Rushdie’s “Midnight’s Children” in the framework of Hans J. Vermeer’s Skopos Theory. (Unpublished master’s thesis). Dokuz Eylül University, Institute of Social Sciences. google scholar
• Fillmore, C. J. (1976). “Frame Semantics and the Nature of Language”. Annals of the New York Academy of Sciences, 280(1), 2-32. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.1976.tb25467.x google scholar
• Güneş, Z. A. (2009). In the Footsteps of A Translator: A Translation Criticism of Manga Shakespeare. (Unpublished master’s thesis). Doğuş University, Institute of Social Sciences. google scholar
• Jakobson, R. (1959). The Translation Studies Reader. L. Venuti (Der.) içinde, “On Linguistic Aspects of Translation”. London: Routledge, 113-118. http://dx.doi.org/10.4159/harvard.9780674731615.c18 google scholar
• Kent, A. (1991). “Quiet revolution: Feminist Considerations in Adapting Literature for Children’s Theatre”. Theatre Topics. John Hopkins University Press. 1(1), 35-42. https://doi.org/10.1353/tt.2010.0000 google scholar
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame. London & New York: Routledge. google scholar
• Lundberg, A. (2016). “Beyond the Gaze. Translations as a Norm-critical Praxis in Theatre for Children and Youth”. Nordic Theatre Studies, 28(1), 94-104. http://dx.doi.org/10.7146/nts.v28i1.23976 google scholar
• Marinetti, C.; Rose, M. (2013). “Process, Practice and Landscapes of Reception: An Ethnographic Study of Theatre Translation”. Translation Studies, 6(2), 166-182. google scholar
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. google scholar
• Yıldırım, İ. (2008). “Türk Tiyatrosunda Uyarlama ve Yeniden Yazım Örneklerine Bakış.” Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, (12), 1-17. google scholar