The Source, Cause, Naturality and Necessity of Human Sociality in Ancient Greek and Islamic Political Philosophy

Yıl 2025, Sayı: 62, 28 - 43, 30.06.2025

İlker Kömbe

https://doi.org/10.26650/arcp.1669312

Öz

The principle of ‘Man is a creature that lives in precity and city societies by nature’ is accepted as the starting point for explaining human sociality in Aristotle’s political philosophy and Islamic political philosophy. Focusing on the expression ‘by nature’ of this principle, the subject of this article is the problem of the source, cause, naturality and necessity of precity society and city society in terms of the political philosophy of Aristotle and Plato and the political philosophy of Islam. Sophists, Cynics and Ibn Khaldun were also included in the article in order to make comparisons. This problem is analyzed by following a method that quotes primary and modern studies directly where necessary, but rather adequately reflects the content of the relevant sources. The conclusions reached in the article are as follows: The expression ‘by nature’ is the source of human sociality; this source is human nature, which consists of the interaction of body and soul in the context of the theory of nature of Aristotle and Peripatetic Islamic philosophy. According to Ibn Khaldun, although social existence can be explained by human nature, types of societies and their lifestyles are determined by environmental conditions. For the Sophists, the city state is artificially established through convention. According to the Cynics, city state is not necessary or even unnecessary. From the perspective of Plato and Islamic political philosophy, the reason why people have to live in society is that human nature lacks the capacity to be an expert in more than one profession.

Anahtar Kelimeler

Society , city , human nature , naturality , necessity

Antik Yunan ve İslâm Siyaset Felsefesinde İnsanın Toplumsallığının Kaynağı, Nedeni, Doğallığı ve Zorunluluğu

Öz

“İnsan, doğası gereği şehir öncesi toplumda ve şehirli toplumda yaşayan canlıdır” ilkesi, Aristoteles’in siyaset felse fesi ve İslâm siyaset felsefesinde insanın toplumsallığını açıklamak için hareket noktası olarak kabul edilmektedir. Bu ilkenin “doğası gereği” ifadesini odağına alan bu makalenin konusu, Aristoteles’in ve Platon’un siyaset felsefesi ile İslâm siyaset felsefesi açısından, şehir öncesi toplum ve şehirli toplumun kaynağı, nedeni, doğallığı ve zorun luluğu problemidir. Sofistler ve Kinikler ile İbn Haldûn, problemle ilgili karşılaştırma yapabilme amacıyla makalenin kapsamına alınmıştır. Bu problem, gerekli durumlarda birincil ve modern çalışmalardan doğrudan alıntı yapılan daha ziyade ise ilgili kaynaklardaki muhtevayı yeterli şekilde yansıtan bir yöntem izlenerek analiz edilmektedir. Makalede ulaşılan ana sonuçlar şunlardır: “Doğası gereği” ifadesi, insanın toplumsallığının kaynağıdır; bu kaynak, Aristoteles ve Meşşâî İslâm felsefesinin doğa teorisi bağlamında beden ve nefsin etkileşiminden meydana gelen insan doğasıdır. İbn Haldûn’a göre, toplumsal varoluş insan doğasıyla açıklanabilse de toplum türleri ve bu toplum ların yaşam tarzları, çevresel koşullarla, yani dış doğayla belirlenmektedir. Sofistler için, şehir devleti, uzlaşmayla yapay olarak kurulmaktadır. Kinikler’e göre, şehir devleti toplumu, zorunlu değildir, hatta gereksizdir. Platon ve İslâm siyaset felsefesi açısından, insanların toplumda yaşamak zorunda olmalarının nedeni, insan doğasının birden fazla işte uzman olmayı mümkün kılacak yeterlilikten yoksun olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Toplum , şehir , insan doğası , doğallık , zorunluluk

Kaynakça

• Adıgüzel, Nuri. “Meşşai İslâm Filozoflarında “Tabiat” Kavramı”. Dinî Araştırmalar 5/13 (Mayıs-Ağustos 2002): 41-56. google scholar
• Agamben, Giorgio. Kutsal İnsan, Çeviren İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001. google scholar Anfinsen, Roar. “Nature and The Political Ideal of Aristotle.” Revista Internacional de Filosofia Suplemento 20 (2015): 145-161. google scholar
• Aristoteles. Nikomakhos’a Etik, Çeviren Saffet Babür. Ankara: BilgeSu Yayınları, 2007. google scholar
• Aristoteles. Politika, Çeviren Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2018. google scholar
• Aristoteles. Fizik, Çeviren Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2023. google scholar
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefesi Tarihi Sofistlerden Platon’a. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006. google scholar
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefesi Tarihi Aristoteles. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007. google scholar
• Barwicka-Tylek, Iwona. “Aristotle’s Concept of Zoon Politikon: on political benefits oh being not too perfect.” Horyzonty Polityki 15 (2024/50): 229-242. google scholar
• Câbirî, Muhammed Âbid. İbn Haldun’un Düşüncesi Asabiyet ve Devlet. Çeviren Muhammet Çelik. İstanbul: Mana Yayınları, 2018. google scholar
• Chappell, Timothy. “Naturalism in Aristotle’s Political Philosophy.” A Companion to Greek and Roman Political Thought. ed. Ryan K. Balot. 382-399. United Kingdom: Blackwell Publishing, 2009. google scholar
• Chen, Siyi. “Aristotle on The Senses of Nature and The Naturalness of The City.” Mnemosyne A Journal of Classical Studies (2017): 1-22. google scholar
• Cohen, Martin. Platon’dan Mao’ya Siyaset Felsefesi. Çeviren Hamdi Bravo. Ankara: Fol Kitap, 2020. google scholar
• Dale, Stephen Frederic. Marakeş’in Portakal Ağaçları İbn Haldun ve İnsan Bilimi. Çeviren Ayşecan Ay, Canan Coşkan. İstanbul: Say Yayınları, 2018. google scholar
• Devvânî, Celâleddîn. Ahlâk-ı Celâlî. Çeviren Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 2019. google scholar
• Fârâbî. el-Medînetü’l-Fâzıla. Hazırlayan ve Çeviren Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018. google scholar
• Gökdağ, Kamuran. İktidar Teleolojisi İbn Haldun’un Toplum ve Siyaset Düşüncesinde Asabiyet. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019. google scholar
• Gutas, Dimitri. (2004). “The meaning of madanî in al-Fârâbî’s “political” philosophy,” Mélanges de l’Université Saint-Joseph LVVI (2004): 259-282. google scholar
• Gutas, Dimitri. (2024). “Fârâbî’nin “Siyaset” Felsefesinde Medenî’nin Anlamı.” Çeviren Tanju Toka. Özne Pragmatizm 41 (2024): 519-543. google scholar
• İbn Bâcce, Ebû Bekr Muhammed. Şerhu’s-Sima‘ Aristoteles’in Fizik Şerhi. Çeviren Cahid Şenel. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2022. google scholar
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân. Mukaddime, 1, thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. Dımaşk: Dâru Ya‘rub, 2004. google scholar
• İbn Sînâ, Ebû Ali. Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik. Çeviren Ekrem Demirli, Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004. google scholar
• İbn Sînâ, Ebû Ali. Kitâbu’ş-Şifâ Fizik. Çeviren Muhittin Macit, Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014. google scholar
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. Siyasete Dair Temel Bilgiler (ed-Darûrî fi’s-Siyase: Muhtasaru fi’s-Siyase li-Eflatun). Çeviren Muharrem Hilmi Özev. İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2018. google scholar
• Kınalızâde, Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. Hazırlayan Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007. google scholar
• Kirk, Gregory. “Natural Tensions in Aristotle’s Polis and Their Contemporary Manifestations.” Springer Nature (2018): 1-11. google scholar
• Koca, Engin. “Aristotelesçi Sistemde Fizik ve Sanat İlişkisi.” Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 22/43 (2017/2): 1-23. google scholar
• Kocaman, Ayşe Çiğdem. “Aristoteles’te İnsan Doğası, Etik ve Siyaset İlişkisi.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39/1 (2022): 296-311. google scholar
• Korkut, Şenol. “İbn Haldun’un ‘es-Siyâsetü’l-medeniyye’ Teorisini Eleştirisi.” İslâm Araştırmaları Dergisi 15 (2006): 115-140. google scholar
• Köse, Hızır Murat. “Siyaset.” Diyanet İslâm Ansiklopedisi 37 (2009): 294-299. google scholar
• Lord, Carnes. “Aristoteles.” Siyaset Felsefesi Tarihi. ed. Leo Strauss, Joseph Cropsey, Çeviren Birdal Akar. İstanbul: Babil Kitap, 2022, 141-179. google scholar
• Luck, Georg. Köpeklerin Bilgeliği Antikçağ Kiniklerinden Metinler. Çeviren Oğuz Özügül. İstanbul: Say Yayınları, 2011. google scholar
• Macit, Muhittin. İbn Sînâ’da Doğa Felsefesi ve Meşşâî Gelenekteki Yeri. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013. google scholar
• Oraldi, Antonio. “Human and Non-Human Political Animals: Aristotle’s ‘Metaphysical Biology’ As The Basis Of Political Animality.” Naturaleza y Libertad Revista de Estudios İnterdisciplinares (2023): 141-161. google scholar
• Pekcan, Ali. “İhtiyaç Kavramı ve İbn Haldun’un Umran Teorisine Etkileri.” İslâmî Araştırmalar Dergisi 4.16 (2003): 524-532. google scholar
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. Hazırlayan ve Çeviren Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004. google scholar
• Platon. Devlet. Çeviren Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992. google scholar
• Rohde, Erwin. Psykhe. Yunanlarda Ruhlar Kültü ve Ölümsüzlük İnancı. Çeviren Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020. google scholar
• Ross, David. Aristoteles. Çeviren Ahmet Arslan, vd. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002. google scholar
• Sağsöz, Ozan. İbn Haldun’un Mukaddime’sinde Maişet Yolları. İstanbul: Vakıfbank Yayınları, 2019. google scholar
• Strauss, Leo. Klasik Siyaset Felsefesinde Şehir ve İnsan. Çeviren Birdal Akar. İstanbul: Babil Kitap, 2024. google scholar
• Şar, Güvenç. Sofistik Düşüncenin Arka Planı Dissoi Logoi Üzerine Yorumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017. google scholar
• Şenel, Alâeddin. Siyasal Düşünceler Tarihi. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1995. google scholar
• Şirvânî, Mehmet Emin. el-Fevâidü’l-Hâkâniyye. Editör Ahmet Kâmil Cihan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019. google scholar
• Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. Şerhu’l-Ahlâki’l-Adudiyye. Çeviren Mustakim Arıcı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014. google scholar
• Taylor, Alfred Edward. Platon, Bilgi, Ruh ve Devlet. Çeviren Cengiz İskender Özkan. Ankara: Fol Kitap, 2021. google scholar
• Tiryaki, Mehmet Zahit. “İbn Sînâ’nın Kitâbü’n-Nefs’inde Beden ve Bedensellik”. İnsan Nedir? İslam Düşüncesinde İnsan Tasavvurları. Editör Ömer Türker, İbrahim Halil Üçer. İstanbul: İlem Yayınları, 2019, 371-431. google scholar
• Toksöz, Hatice. İslâm Düşüncesinde Sevgi Teorileri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2016. google scholar
• Topdemir, Hüseyin Gazi. “Aristoteles’in-Doğa-Fizik Felsefesi”. Felsefe Dünyası 39 (2004/1): 3-19. google scholar
• Tûsî, Nasîruddin. Ahlâk-ı Nâsırî. Çeviren Anar Gafarov, Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007. google scholar
• Türker, Ömer. “İbn Haldun’un Mülk Teorisi: Toplumbilimini Yeniden Düşünmenin İmkânı”. Kavram Geliştirme Sosyal Bilimlerde Yeni İmkanlar, ed. Kübra Bilgin Tiryaki, Lütfi Sunar. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2016, 173-199. google scholar
• Üçer, İbrahim Halil. “İbn Sînâcı İnsan Tasavvurunu Yeniden Düşünmek: Madde, Doğa ve İnsanî Haller.” İnsan Nedir? İslam Düşüncesinde İnsan Tasavvurları. ed. Ömer Türker, İbrahim Halil Üçer. İstanbul: İlem Yayınları, 2019, 335-371. google scholar
• Welnak, Shawn C. “Priority, Nature, And Political Animals In Aristotle’s Politics.” Cygnifiliana: Essays in Classics, Comparative Literature, and Philosophy Presented to Professor Roy Arthur Swanson on the Occasion of his Seventy-Fifth Birthday. New York: Peter Lang Publishing, 2005, 190-213. google scholar