Heykel Sanatında Kybele Temsilleri Bağlamında Kadın Bedeninin Dönüşümü

Yıl 2022, Sayı: 24, 13 - 29, 25.05.2022

Füsun Deniz Özden

https://doi.org/10.26650/iukad.2022.1000002

Öz

Kadın bedeninin temsilinin sanatta önemli bir yeri vardır; Güzellik kavramının kadın bedeninde kişileşmesinin göstergesi olan tanrıça Afrodit heykelleri yerine bu yazıda Ana tanrıça kültü bağlamında kadın bedeninin, heykel sanatında, Kybele’nin seçilmiş yapıtlarında nasıl evrildiği üzerinde durulacaktır. Kadının Kaostan-karanlıktan doğması bir metafordur. Kybele-Gaia’nın en büyük özelliği ise “Partenogenesis” (Döllenmeden, -kız oğlan-kız doğurabilmek) yeteneğidir. Bu yeteneği nedeniyle Toprak Ana-Kybele betimlerinde doğurgan öğelerin abartılarak kullanıldığı görülür. “Partenogenesis” özelliği daha sonra Meryem Ana için de geçerli olmuştur ve Meryem Ana’nın kutsal bakireliğini temsil eden zambak örneğinde olduğu gibi kadınlar sanatta çiçeklerle ve genellikle güzel, narin ve kırılgan varlıkların sembolü olan kuş türleriyle özdeş tutulmuştur. Sanatta, atribüsü olduğu tanrı ya da tanrıçanın tanınırlığını sağlayan, temsil görevi taşıyan hayvanlar içinde kuş, aynı zamanda kadın ve erkek arasındaki güç mücadelesini gösteren birçok metafordan biridir; ana tanrıçanın atribüsü olarak anaerkil dönemde şahin ve kartal gösterilebilirken, anaerkil düzenden ataerkilliğe geçildiğinde kartal gibi güçlü ve yırtıcı bir kuş, sadece Zeus-baş tanrı ile birlikte gösterilmektedir. Kybele’nin bir diğer önemli atribüsü ise aslandır. Kybele ile özdeş olarak kabul edilen, Apollon’un kardeşi Artemis ise “phoebe” ışıktır. Karanlığı aydınlığa dönüştüren Kybele-Gaia’nın, iri - doğurgan kadın görünümünden zarif, asil ve ciddi yüzlü bir tanrısal bakireye-Artemis- nasıl dönüştüğünü gösteren ana tanrıça betimleri yanında çağdaş Kybele yorumlarını da içeren bir seçki göstergebilim aracılığıyla sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Göstergebilim, Kybele, Artemis, Anaerkillik, Babaerkillik

The Transformation of the Female Body in Sculptural Representations of Cybele

Öz

Female body representation constitutes an important aspect of art. Rather than focusing on statues of Aphrodite—which represent beauty in the female form—this article examines the evolution of the female body in select sculptures of Cybele in the context of the mother goddess cult. The goddess’s birth from chaos and darkness is a metaphor for fertility, and the most important feature of Cybele-Gaia is “parthenogenesis” (the ability to reproduce without fertilization). Accordingly, depictions of Cybele-Gaia commonly represent fertility in an exaggerated manner, emphasizing Mother Earth Cybele’s fertility by depicting her as a goddess incorporating many beings. The notion of “parthenogenesis” also applies to Virgin Mary. In art, women are often identified with flowers and bird species. These symbols are typically employed to denote beautiful, delicate, and fragile beings, e.g., the lily representing the holiness of Virgin Mary. In art, the bird is one of the many metaphors used to depict the power struggle between men and women. Although a falcon or eagle could be depicted as an attribute of the mother goddess in the matriarchal period, a strong, predatory bird such as an eagle could only accompany Zeus when the matriarchal order gave way to patriarchy. Another important attribute of Cybele is the lion. Since Apollo is “phoibos” his sister Artemis, the sister of Apollo sometimes syncretized with Cybele, is the also “phoebe” or “light”. Cybele-Gaia also transforms darkness into light. Selected depictions, including contemporary interpretations of Cybele, will be presented semiotically to depict the goddess’s transformation from a large, fertile woman to an elegant, noble, serious-faced divine virgin.

Anahtar Kelimeler

Semiotics, Cybele, Artemis, Matriarchy, Patriarchy

Kaynakça

• Bakhtin, Mikhail (2001). Karnavaldan Romana. PDF-XChange EditorS. google scholar
• Bell, Julian (1998). What is Painting? Representation and Modern Art. Hongkong: Thames and Hudson Ltd. google scholar
• Boguska-Kawalek, Joanna (2014). “The Avangarde Self in the Manifestos of the Early Twentieth Century Discourse on Art and Human Creativity”, The Role of Humanities in Contemporary Society: Semiotics, Culture, Technologies, Selected Proceedings from the 1st International Congress of Numanities- Kaunas, 2-7 June, , 47-60 google scholar
• Carter,Jesse Benedict (1906) The Religion of Numa: And Other Essays On The Religion of Ancient Rome. London: Macmillan. 93-103 google scholar
• Çelgin, Güler (1986). Artemis. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Darga, Muhibbe (2018). Anadolu’da Kadın, On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe. İstanbul:YKY. google scholar
• Erdem, Zeynep Koçel (2018). “Propontis’te Ana Tanrıça Kültü - Yeni Bulgular” Uluslararası Propontis ve Çevre Kültürleri Sempozyumu, Bildiri Özetleri Kitabı. Biga- Çanakkale, google scholar
• Erhat, Azra (1978). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Greimas, Algirdas Julien (1993). Courtes. Semiotique Dictionnaire Raisonne du Langage, Paris: Hachette. 29-33. google scholar
• Hafız, Muharrem (2015). “Gramer Olarak Sanat: Wittgensteincı Estetik Üzerine Bir Araştırma”, Felsefe Dünyası, 62 (Kış), 150-174. google scholar
• İndirkaş, Z Zühre (2001). Ana Tanrıçalar, Kybele ve Çağdaş Türk Resmindeki İzdüşümleri, Ankara: Kültür Bakanlığı. google scholar
• İndirkaş, Zühre (2007). Türk Mitosları ve Anadolu Efsanelerinin İzsürümü, Ankara: İmge Kitabevi google scholar
• Mazis, G. A., “Merleau-Ponty’s Artist of Depth: Exploring “Eye and Mind” and the Works of Art Chosen by Merleau-Ponty as Preface” google scholar
• https://www.researchgate.net/publication/267263378 (Erişim: 24.03. 2022) google scholar
• Özgür, Seval Şahin (2013). Anadolu’da Gelişen Simge Belleğinin Heykel Sanatında Kullanımı. google scholar
• (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Heykel Bölümü, İstanbul. google scholar
• Posner, Roland (2001). “Kültür nedir? Antropolojideki temel kavramların göstergebilim açısından yorumu”. Göstergebilim Tartışmaları. İstanbul : Multilingual. google scholar
• Roller, Lynn E (2004). Ana Tanrıça’nın İzinde, İstanbul: Homer Yayınları. google scholar
• Sayın, Zeynep (2015). İmgenin Pornografisi, İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Stone, Merlin (2000). Tanrılar Kadınken, PDF-XChange Editor google scholar
• Şenyurt, Yücel ve Durugönül, Serra (2018). “Kurul (Ordu) Kalesi’nde Bir Kybele Heykeli (A Cybele Statue in the Fortress of Kurul (Ordu)”, Olba, XXVI, Mersin. 305-344. google scholar
• https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/763799 (Erişim: 24.03. 2022) google scholar