Sociological Links of Healthy Eating Obsession

Yıl 2020, Cilt: 40 Sayı: 1, 279 - 308, 23.07.2020

Emine Aşık Canbaz , Cihad Özsöz

Öz

By taking the freedom of thinking and knowing of those who have completely surrendered to the symbols imposed by consumer culture, the perfect bodies that they idealize, and the super-foods that they classify, individuals have been left vulnerable. This study aims to reveal in which way healthy life practices affect individuals who develop a healthy obsession with nutrition (orthorectic) and the social consequences of the perception that these individuals possess based on the fact that a strong society should consist of both mentally and physically healthy individuals. These individuals who transform healthy living into obsessions under the titles of healthy eating and sports are constructing new identities through their bodies with the concerns of being admired, accepted, and approved in society under the guidance of consumption culture. At the same time, individuals who move away from the soil and food production processes become alienated from their bodies and the food that transforms their bodies and get sociological diseases.

Anahtar Kelimeler

Orthorexia nervosa, Consumer culture, Social identity construction

Sağlıklı Beslenme Takıntısının Sosyolojik Bağlantıları

Öz

Tüketim kültürünün dayattığı semboller, idealize ettiği kusursuz bedenler ve sınıflaştırdığı süper besinlerin karşısında tam bir teslimiyeti söz konusu olan bireyler, düşünme ve bilme özgürlüğü elinden alınarak savunmasız bırakılmaktadır. Güçlü bir toplumun hem zihinsel hem de fiziksel olarak sağlıklı bireylerden oluşması gerektiği gerçeğine dayanan bu çalışmada da sağlıklı beslenme takıntısı olan (ortorektik) bireylerin geliştirdikleri sağlıklı yaşam pratiklerinin hangi kanallardan ne şekilde etkilendiğini ve bu bireylerin sahip olduğu algının toplumsal sonuçlarını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Sağlıklı yaşamı, sağlıklı beslenme ve spor yapma başlıkları altında takıntıya dönüştüren bu bireyler, tüketim kültürü rehberliğinde, toplum içinde beğenilme, kabul edilme ve onaylanma kaygılarıyla, kendilerine bedenleri üzerinden yeni kimlikler inşa etmektedir. Aynı zamanda topraktan ve gıda üretim süreçlerinden uzaklaşan bireyler kendi bedenlerine ve bedenlerine dönüşen gıdalara yabancılaşmakta, adeta sosyolojik bir hastalığa yakalanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sağlıklı beslenme takıntısı, Tüketim kültürü, Sosyal kimlik inşası

Kaynakça

• dorno, T. W. (2006). Eleştiri toplum üzerine yazılar (M.Y. Öner, Tran.). İstanbul: Belge Yayınları
• Adorno, T.W. (2012). Kültür endüstrisi kültür yönetimi (M. Tüzel, N. Ülner, & E. Gen, Çev.). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın diyalektiği: Felsefi fragmanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Aka, A. (2010). Kimliğe teorik yaklaşımlar. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(1), 17–24.
• Akarçay, E. (2016). Beslencenin sosyolojisi. Orta sınıf(lar)ın yeme içme ve eğlence örüntüleri. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Alpman, P. S. (2018). Sosyal teorinin konusu olarak kimlik: Sosyal inşacı yaklaşım. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 21(2), 1–28.
• Arusoğlu, G. (2006). Sağlıklı beslenme takıntısı (ortoreksiya) belirtilerinin incelenmesi, Orto-15 Ölçeğinin uyarlanması (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Aslan-Yılmaz, H. (2016). Bir derleme: Benlik kavramına ilişkin bazı yakalşımlar ve tanımlamalar. Sosyal Bilimler Dergisi, 48, 79–89.
• Atak, H. (2011). Kimlik gelişimi ve kimlik biçimlenmesi: Kuramsal bir değerlendirme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(1), 162–213.
• Ayan, G. (2016). Tüketim kültürü bağlamında kimlik inşasının sosyal medyada kullanımı: Instagram örneği (Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi, Soyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aydın Eryılmaz, G., Demiryürek, K. & Emir, M. (2015). Avrupa Birliği ve Türkiye’de organik tarım ve gıda ürünlerine karşı tüketici davranışları. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 30, 199–206.
• Bakıroğlu, C. T. (2013, January). Sosyalleşme ve kimlik inşası ekseninde sosyal paylaşım ağları. Report presented at Akademik Bilişim Konferansı, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Balcı, H. (2015). Kapitalizm, herkesi yönetenlerle herkes için üretenlerin hikayesi. F. Otay-Demir (Ed.), Sade/ce içinde (s. 19–39). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Balıkçıoğlu, B. (2016). Benlik-imajı uyumunun retoriği: Bana ne tükettiğini söyle sana kim olduğunu söyleyeyim. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(3), 537–553.
• Basmacı, P. (2018). Küresel ürünlerin yerel reklamlarında erkeğin temsili. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 19(43), 165–184.
• Başer, D. & Hülür, H. (2015). Akışkan modernitede yabancının durumu: Hiçkimseleşme süreci. International Journal of Social Science, 35, 399–410.
• Baudrillard, J. (2017). Tüketim toplumu (H. Deliceçaylı & F. Keskin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (1999). Küreselleşme toplumsal sonuçları (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2005). Bireyselleşmiş toplum (Y. Alagon, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2012). Akışkan modern Dünyadan 44 mektup (P. Siral, Çev.). İstanbul: Habitus Yayıncılık.
• Bayad, A. (2016). Erving Goffman’ın benlik kavramı ve insan doğası varsayımı. Psikoloji Çalışmaları, 36(1), 81–93.
• Baysal, A. (2013). Genel beslenme. Ankara: Hatipoğlu Basım. Bocock, R. (2005). Tüketim (İ. Kutluk, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi (D. Fırat Şannan & A.G. Berkkut, Çev.). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Bratman, S. (1997). Health food junkie. Yoga Journal, 136, 42–50.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün, O. Birgin, & S. B. Demir, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çabuklu, Y. (2004). Toplumsalın sınırında beden. İstanbul: Pusula Yayıncılık.
• Çağırkan, B. (2018). Kimlik ögesi olarak erkeklik kavramı ve postmodern toplumlarda farklı erkeklik algıları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(5), 93–105.
• Çelik, S. (2009), Hazsal ve faydacı tüketim. İstanbul: Derin Yayınları.
• Dalbay, R. S. & Avcı, N. (2018). Kimlik inşasına ilişkin temel yaklaşımlar ve bu yaklaşımların Türkiye’ye yansımaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 17–39.
• Dalmaz, M. & Tekdemir-Yurtdaş, G. (2015). Spor salonlarında spor yapanlarda ortoreksiya nervoza belirtilerinin incelenmesi [Prevalence of orthorexia nervosa symptoms among people who exercise in gyms]. Ortopedi Travmatoloji ve Spor Hekimliği Dergisi, 4, 23–39. http://dx.doi.org/10.17372/ OTSHD.2015412556
• Dede, E. (2015). 1960 sonrası tüketim kültürünün sanata yansımaları. Döküz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergesi, 3(4), 17–45.
• Demirtaş, H. A. (2003). Sosyal kimlik kuramı, temel kavram ve varsayımlar. İletişim Araştırmaları, 1(1), 123–144.
• Divitçi, Ş. (2004). Moda pazarlama. Ankara: Asil Yayınları. Ercan, A. (2015). Sağlıklı yeme takıntısından sağlıksız beslenme davranışına: Ortereksiya nervoza. M. Tayfur & N. Yabancı Ayhan (Ed.), Beslenme ve diyetetik güncel konular-2 içinde (s. 251–263). Ankara: Hatiboğlu Basım.
• Erdoğan, İ. (2013). Erkek dergilerinde (Men’s Health-FHM-Esquire-GQ Türkiye örneğinde) ideal(leştirilen) erkek(lik) imajının içerik çözümlemesi. Akdeniz İletişim Dergisi, 20, 164–188. Eriksson, L., Baigi, A., Marklund, B., & Lindgren, E. C. (2008). Social physique anxiety and sociocultural attitudes toward appearance impact on ortorexia test in fitness participants. Scand J Med Sci Sports, 18, 389–394.
• Eryılmaz, Ç. (2017). Bilim paradigmaları çerçevesinde çevre sosyolojisi’nin kuramları ve kavramları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(1), 159–174.
• Featherstone, M. (2005). Postmodernizm ve tüketim kültürü (M. Küçük, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Forester, D. S. (2014). Examining the relationship between orthorexia nervosa and personality traits (Master’s Thesis). University of California, Stanislaus, CA. https://www2.calstate.edu/
• Foucault, M. (2000). Hapishanenin doğuşu: Gözetim altında tutmak ve cezalandırmak (M. A. Kılıçbay, Çev.). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Foucault, M. (2011). Seçme yazılar (I. Ergüden & O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Giddens, A., & Sutton, P. W. (2014). Sosyolojide temel kavramlar (A. Esgin, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Gündüz, A., Ertong Attar, G, & Altun, A. (2018). Üniversite öğrencilerinin Instagram’daki benlik sunumları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 58(2), 1862–1895.
• Güzel, E. (2013). Kültürel bağlamda kadın ve güzellik Türkiye’de bir iktidar alanı olarak elitler üzerinden güzellik anlayışına ve bir tüketim nesnesine dönüşen kadın sorununa bakış (Doktora Tezi). Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Han, B. C. (2017). Şeffaflık toplumu (H. Barışcan, Çev.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Hatipler, M. (2017). Postmodernizm, tüketim, popüler kültür ve medya. Bilgi, 34, 32–50.
• Jenkins, R. (2016). Bir kavramın anatomoisi sosyal kimlik (G. Bostancı, Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Kalan, Ö. (2014). Foucault’un biyopolitika kavramı bağlamında moda ve beden: Vogue Dergisi üzerine bir söylem analizi. Selçuk İletişim, 8(3), 140–162.
• Karaca, Y. (2010). Reklamlarda kadın imgesi ve tüketim kültürü oluşturmadaki rolü: Ulusal televizyon reklamlarına ilişkin bir uygulama (Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Kesebir, P. (2015). Nihai hedef: Mutluluk. F. Otay-Demir (Ed.), Sade/ce içinde (s. 179–203). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Köroğlu, C. Z. (2012). Tüketim kültürü ve din. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayını.
• Kutluay-Merdol, T. (2012). Küreselleşmenin beslenme biçimine etkilerinin tarihsel gelişim bakış açısı ile değerlendirilmesi. T. Kutluay-Merdol (Ed.), Beslenme antroplojisi içinde (s. 17–33). Ankara: Hatipoğlu Basım ve Yayım.
• Mottaz, O. (2017). Orthorexia- eating under pressure. https://www.alimentarium.org/en/magazine/ society/orthorexia-%E2%80%93-eating-under-pressure Odabaşı, Y. (2006). Tüketim kültürü: Yetinen toplumdan tüketen topluma. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Otay Demir, F., (2015). Modern masallar sembolik tüketim ve kimlik inşası. F. Otay-Demir (Ed.), Sade/ce içinde (s.179–205). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Öngören, B. (2015). Sosyolojik açıdan sağlıklı beden imgesi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 34, 25–45.
• Özcan, B. (2007). Postmodernizmin tüketim imajları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 261–273.
• Pantır, D. A. (2019). Ayna benlik kuramı ve Hegel efendi-köle diyalektiği. https://www.academia. edu/30991315/AYNA_BENL%C4%B0K_KURAMI_VE_HEGEL_ EFEND%C4%B0K%C3%96LE_D%C4%B0YALEKT%C4%B0%C4%9E%C4%B0
• Poloma, M. M. (2007). Çağdaş sosyoloji kuramları (H. Erbaş, Çev.). Ankara: EOS Yayınları.
• Ritzer, G. (2011). Toplumun McDonaldlaştırılması: Çağdaş toplum yaşamının değişen karakteri üzerine bir inceleme (Ş. Süer Kaya, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ritzer, G., & Stepnisky, J. (2012). Çağdaş sosyoloji kuramları ve klasik kökleri (I. Ertuna, Çev.). Ankara: DeKi Yayınları.
• Saygılı, A. (2011). Gençlerin tüketim davranışlarını etkileyen sosyo-kültürel faktörler: Sakarya Üniversitesi ve Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi örneği (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Skuland, S. E., & Anestad, S. E. (2012). The mainstreaming of sports nutrition consumption in the Norwegian food culture. Nordic Food Culture, 7, 1–37.
• Smolin, L. A., & Grosvenor, M. B. (1994). Nutrition science and applications. Philadelphia, PA: Saunders College Publishing.
• Soner, F. (2015). Küresel gıda sisteminin kölesi miyiz? F. Otay-Demir (Ed.), Sade/ce içinde (s. 99–122). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Suiçmez, M. (2018). Medyada kadın bedeninin ötekileştirilmesi: Victoria’s Secret modeli. Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 3(2), 67–84.
• Tekin, F. (2015). Pierre Bourdieu sosyolojisinde beden ve habitus: Bedenleşmiş habitus. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 13(26), 85–100.
• Tellan, D. (2009). Reklamcılık: Bakmak ve görmek. Sanayileşmenin ürünü olarak reklamcılık. Ankara: Ütopya.
• Topaloğlu, H. (2010). Gölgedeki bedenler: Bedenin inşa sürecinde toplumsalın etkileri. Alternatif Politika, 2(3), 251–276.
• Turner, P. G., & Lefevre, C. E. (2017). Instagram use is linked to increased symptoms of orthorexia nervosa. Eat Weight Disord, 22, 277–284.
• Uğurlu, Ö. (2015). Bir dönem tarifi postmodernite, kent ve dijitalleşme üzerine. F. Otay-Demir (Ed.), Sade/ce içinde (s. 39–51). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• von Hayek, F. A. (1999). Liberal bir sosyal düzenin ilkeleri (A. Yayla, Çev.). Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Yıldırım Kutbay, A., Özbek, V. & Koç, F. (2017, September 6–8). Kişisel faktörler ve postmodern tüketim şekillerinin finansal iyi olma hali üzerindeki etkisi. Paper presented at the 2nd International Conference on Scientific Cooperation for the Future Thessaloniki in Economics and Administrative Sciences, Thessaloniki, Greece.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.