An Evaluation on the Unfinished Stone Decorations of Bursa Green Mosque

Yıl 2025, Sayı: 34, 305 - 332, 02.07.2025

Sevinç Gök İpekçioğlu , Şakir Çakmak , Lemye Gündüz

https://doi.org/10.26650/sty.2025.1599107

Öz

Yeşil Mosque/Zaviye, one of the most popular works of its period, is of great importance not only for its architectural foundation and ornaments but also as a building symbolising the rebirth of the Ottoman Empire. It is also a structure of gratitude to the Ahis and Abdals who supported Mehmed I’s ascension to the throne. The building, which is frequently mentioned by historical sources and the subject of researchers’ analyses, still needs to be examined in many ways. Within the scope of our study, the magnificent stone decorations of the building were examined and it was determined that the unfinished parts of the decorations on the north façade were more than known. It was understood that these decorations, which were never made, the contours of the ornaments were drawn and left raw, the depth was not given and the details were not processed, were present along the entire north façade, but attention was paid to the systematic and unobtrusive placement of these deficiencies. In addition to the identifi? cation of unfinished ornaments, answering the question of why they could not be completed is also among the aims of our study. Researchers who conduct studies on the Green Mosque and similar unfinished buildings usually attribute this situation to political and economic reasons. However, when the subject is analysed in the specific case of the Green Mosque, it is seen that neither political nor economic reasons sufficiently answer the question of why the decorations could not be completed. The failure to complete the decorations of such an important building in this period, when the Ottoman Empire was revived, a relatively peaceful period was experienced, and no economic problems were recorded, must be due to the deteriorating health of Mehmed I.

Anahtar Kelimeler

Bursa Yeşil Zaviye , Çelebi Sultan Mehmed , Çelebi Sultan Mehmed’s illness , stone decoration , incomplete decoration , incomplete inscriptions

Bursa Yeşil Cami’nin Yarım Kalan Taş Süslemeleri Hakkında Bir Değerlendirme

Öz

Devrinin en gözde eserlerinden biri olan Yeşil Cami/Zaviye, yalnızca mimari kuruluşu ve süslemeleriyle değil, Osmanlı Devleti’nin yeniden doğuşunu simgeleyen bir yapı olması açısından da büyük önem taşır. Aynı zamanda, I. Mehmed’in tahta çıkmasına destek veren Ahilere ve Abdallara yönelik bir şükran yapısıdır. Tarihi kaynakların sıklıkla bahsettiği, araştırmacıların da incelemelerine konu olan yapı, hala birçok yönden incelenmeye muhtaçtır. Çalışmamız kapsamında yapının muhteşem taş süslemeleri incelenmiş ve kuzey cephede yer alan bezemelerin tamamlanmamış kısımlarının bilinenden fazla olduğu saptanmıştır. Hiç yapılmayan, süsleme konturları çekilip ham bırakılan, derinliği verilmeyen ve detayları işlenmeyen bu süslemelerin bütün kuzey cephe boyunca var olduğu, ancak bu eksikliklerin sistemli bir şekilde, göze batmadan yerleştirilmesine dikkat edildiği anlaşılmıştır. Yarım kalan süslemelerin tespitinin yanı sıra neden tamamlanamadıkları sorusunun yanıtlanması da çalışmamızın amaçları arasındadır. Yeşil Cami ve benzeri yarım kalmış çeşitli yapılara ilişkin çalışmalar yürüten araştırmacılar bu durumu genellikle siyasi ve ekonomik nedenlere bağlamaktadırlar. Ancak konu Yeşil Cami özelinde irdelendiğinde gerek siyasi gerekse ekonomik bir gerekçenin, süslemelerin neden bitirilemediği sorusunu yeterince yanıtlamadığı görülmektedir. Osmanlı Devleti’nin yeniden canlandığı, nispeten huzurlu bir dönemin yaşandığı, ekonomik açıdan da herhangi bir sıkıntının kayıtlara geçmediği bu dönemde, bu kadar önemli bir yapının süslemelerinin tamam? lanamaması, I. Mehmed’in kötüye giden sağlığından kaynaklanmış olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Bursa Yeşil Zaviye , Çelebi Sultan Mehmed , Çelebi Sultan Mehmed’in hastalığı , taş süsleme , eksik süsleme , eksik yazılar

Kaynakça

• Acar, Türkan. “Bursa’daki Tabhaneli Camiler.” Yüksek Lisans tezi, Ege Üniversitesi, İzmir: 2007. google scholar
• Acar, Türkan. “Anadolu Türk Mimarisinde Tabhaneli Camiler.” Doktora tezi, Ege Üniversitesi, İzmir: 2011. google scholar
• Acar, Türkan, "Tabhaneli Camilerin Tipolojisi Üzerine Bir Deneme." SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 28:303-326. Nisan 2013. google scholar
• Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512). Hazırlayan Necdet Öztürk, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. İstanbul: 2000. google scholar
• Aru, Kemal Ahmet. Türk Kenti. İstanbul: YEM Yayınları, 1998. google scholar
• Âşık Paşazâde. Osmanoğulları’nın Tarihi Tevarih-i Al-i Osman. Hazırlayan M. Ali Yekta Saraç ve Kemal Yavuz, M. A. İstanbul: Gökkubbe, 2007. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri II. İstanbul: 1972. google scholar
• Cezar, Mustafa. Mufassal Osmanlı Tarihi, Resimli-Haritalı. Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010. google scholar
• Çakmak, Şakir. “Tabhaneler ve Gezici Dervişler.” Erken Osmanlı Sanatı Beyliklerin Mirası içinde 156-157, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1999. google scholar
• Çakmak, Şakir. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Taçkapılar (1300-1500). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları/2719, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001. google scholar
• Çelebi, Evliya. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 2. Cilt 1. Kitap, Hazırlayan Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman, İstanbul: YKY, 2005. google scholar
• Çiftçi, Cafer. “Bâni-i Sânî Sultan Çelebi Mehmed’in Hayatı ve Dönemin Siyasi Olayları.” Vefâtının 600. Yılı Münâsebetiyle Sultan Çelebi Mehmed ve Devri Sempozyumu (17-18 Haziran 2021) (2022): 1-14. google scholar
• Danişmend, İsmail Hâmi. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, M. 1258-1512 H. 656-918. Cilt 1. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971. google scholar
• Demir, Aydoğan. “Bursa.” Erken Osmanlı Sanatı Beyliklerin Mirası içinde 96-97, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1999. google scholar
• Demir, Aydoğan. “XIV-XV. Yüzyılda Batı Anadolu Tarihi.” Erken Osmanlı Sanatı Beyliklerin Mirası içinde 6-11, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1999. google scholar
• Demiralp, Yekta. “Sultanlar Kenti Bursa.” Erken Osmanlı Sanatı Beyliklerin Mirası içinde 97-98, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1999. google scholar
• Demiriz, Yıldız. Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme, I, Erken Devir (1300-1453), İstanbul: 1979. google scholar
• Emecen, Feridun Mustafa. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016. google scholar
• Emir, Sedat. Erken Osmanlı Mimarlığında Çok-İşlevli Yapılar: Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zaviyeler. I-II, Akademi Kitabevi, İzmir: 1994. google scholar
• Eyice, Semavi. "İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi: Zaviyeler ve Zaviyeli- Camiler", İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi. 23/1-2, 1962-1963: 1-80. google scholar
• Gabriel, Albert. Une Capitale Turque Brousse Bursa. I Texte, Paris: 1958: 79-94. google scholar
• Giese, Friedrich. Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman. Hazırlayan Nihat Azamat. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1992. google scholar
• Hâdidi. Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523). Hazırlayan Necdet Öztürk. İstanbul: 1991. google scholar
• İbn Battuta. İbn Battuta Seyahatnamesi I. Hazırlayan Aykut, A. S. İstanbul: YKY, 2000. google scholar
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu.” Türkler 9 (2002): 66-80. google scholar
• İnancık, Halil. “Mehmed I.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 391-394. Ankara: 2003. google scholar
• Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Cilt 1. Hazırlayan Erhan Afyoncu, Çeviren Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2000. Kaplanoğlu, Raif. Bursa Anıtları Ansiklopedisi. Bursa: 1994. google scholar
• Karaaslan, Yusuf Ziya. “Sultan Çelebi Mehmed’in Lalası ve Akıl Hocası Bayezid Paşa.” Hazırlayan Cafer Çiftçi, Vefâtının 600. Yılı Münâsebetiyle Sultan Çelebi Mehmed ve Devri Sempozyumu (17-18 Haziran 2021) (2022): 371-402. google scholar
• Karamağaralı, Haluk. “Erzurum’daki Hâtuniye Medresesi’nin Tarihi ve Bânisi Hakkında Mülâhazalar.” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Malazgirt Zaferi Özel Sayısı 900. Yıl III (1971): 209-240. google scholar
• Kepecioğlu, Kâmil. Bursa Kütüğü. Cilt 3. İstanbul: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2009. google scholar
• Koyunluoğlu, A. Memduh Turgut. İznik ve Bursa Tarihi. Bursa: Bursa Vilayet Matbaası, 1935. google scholar
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: YEM Yayınları, 2007. google scholar
• Neşrî, Mevlânâ Mehmed. Cihânnümâ [6. Kısım: Osmanlı Tarihi (687-890/1288-1485)]. Hazırlayan Prof. Dr. Necdet Öztürk. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2008. google scholar
• Oğuzoğlu, Yusuf. “Sultan Çelebi Mehmed’in Osmanlı Medeniyetine Armağanı: Bursa Yeşil Cami.” Hazırlayan Cafer Çiftçi, Vefâtının 600. Yılı Münâsebetiyle Sultan Çelebi Mehmed ve Devri Sempozyumu (17-18 Haziran 2021) (2022): 35-51. google scholar
• Oruç Beğ. Tevârîh-i Âl-i Osman. Hazırlayan Necdet Öztürk. İstanbul: 2007. google scholar
• Öney, Gönül. Erken Osmanlı Sanatı Beyliklerin Mirası. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1999. google scholar
• Özbek, Yıldıray. Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1453). Ankara: 2002. google scholar
• Sakaoğlu, Necdet. “Mehmed I (Çelebi)”. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi. İkinci Baskı. 2: 79-82. İstanbul: YKY, 2008. google scholar
• Şükrullah, XV’inci Asır Tarihçisi. Dokuz Bey Türkler ve Osmanlı Sultanları Tarihi. Hazırlayan Hüseyin Nihal Atsız. İstanbul: Arkadaş Basımevi, 1939. google scholar
• Şükrullah. Behcettüttevârîh. Hazırlayan Nihal Atsız Çiftçioğlu. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947. google scholar
• Tirmizi. Sünen-i Tirmizi. Hazırlayan Abdullah Parlıyan, Cilt: 2, Konya: 2004. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. “Taşın Bezeme Şekli Üzerine Düşünceler.” VII: Vakıf Haftası Konuşmalar ve Tebliğler (1990): 231-246. google scholar
• Turgut, Vedat. “Yıldırım Bayezid’in ‘Müeyyed’ Oğlu: Çelebi Sultan Mehmed.” Hazırlayan Cafer Çiftçi, Vefâtının 600. Yılı Münâsebetiyle Sultan Çelebi Mehmed ve Devri Sempozyumu (17-18 Haziran 2021) (2022): 411-519. google scholar
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarîsinde Yazı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri, 2001. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi I. 8. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında Bir Mukaddime ile Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan İstanbul’un Fethine Kadar. 1. Cilt. 9. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2008. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Dünya Tarihi, Osmanlı Tarihi. Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında Bir Mukaddime ile Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan İstanbul’un Fethine Kadar. Cilt 1, 7. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011. google scholar
• Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. Cilt 2. İstanbul: Y.K.Y., 2. Baskı, 2008. google scholar
• Yücel, Erdem. “Bursa Yeşil Külliyesi.” Arkitekt 318 (1965): 31-35. google scholar Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Cilt 1. Çeviren Nilüfer Epçeli. İstanbul: Yeditepe, 2011. google scholar