Tarih İçinde Yunanistan’da Türk Dili: Hun-Avar-Bulgar Dönemi

Yıl 2018, Cilt: 58 Sayı: 2, 429 - 448, 26.12.2018

Gökçe Yükselen Peler

Öz

Günümüzde Oğuz Türkçesi değişkelerinin konuşulduğu Yunanistan’da geçmişte Türkçenin farklı lehçe gruplarına ait değişkelerin konuşulduğu bilinmektedir. Bugünkü manzaranın ortaya çıkması büyük oranda Osmanlı dönemi ile ilgilidir. Ancak Osmanlı dönemi öncesinde Hunlar, Avarlar, Ogurlar, Bulgarlar, Peçenekler, Kumanlar, Uzlar gibi Türk halkları Yunanistan’a gelip yerleşmişlerdir. Bu halklardan Hunlar, Avarlar, Ogurlar ve Bulgarlar, geriye kalan Türk halklarından farklı olarak Bulgar Türkçesi konuşmakta idi ve çeşitli dönemlerde Yunanistan’ı istila edip oraya yerleşmişlerdir. Bu halkların Yunanistan’a geliş tarzlarına göre dillerinin toplumluk etkileri de çeşitlilik göstermiştir. Bu dönemde Türkçe Yunanistan’da kimi zaman bir göçmen veya yerleşimci dili olurken kimi zaman ordu dili olmuştur. Kimi zaman sadece cemiyet dili olarak kalırken kimi zaman da yönetim dili hâline gelmiş, hatta Latince ve Yunanca gibi köklü dillere rağmen uluslararası iletişim ve diplomasi dili hâline gelmiştir. Elbette toplumluk etkinliği konuşurlarının toplum içerisindeki etkinliği ile doğrudan ilişkili idi. Bundan dolayı Türkçe; Hun, Avar, Ogur ve Bulgar dönemlerinde Yunanistan’da birbirinden çok farklı ama kimi zaman da birbiri ile ilişkili bir şekilde toplumluk yer edinmiştir. Bu çalışmanın amacı, elde var olan kısıtlı tarihî kayıtlardan hareketle Bulgar Türkçesi konuşan bu dört kavmin Yunanistan’ı istilaları esnasında ülkede Türkçenin edindiği toplumluk etki ve etkinliğini tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler

Bulgar Türkçesi, Yunanistan, Yönetim Dili, Cemiyet Dili, Ordu Dili

The Turkic Language in Greece Throughout History: The Hunic-Avaric-Bulghar Period

Öz

Contemporary Greece is an environment where varieties of Oghuz Turkic are spoken. However, it is known that different Turkic varieties, other than contemporary ones, were spoken in the country in the past. The emergence of the present scenery is a substantial outcome of the Ottoman period. Nevertheless, Turkic groups like the Huns, Avars, Oghurs, Bulghars, Pechenegs, Cumans, and the Oghuz had arrived in Greece and settled there. The former four spoke Bulghar Turkic (Proto-Bulgarian), as distinct from the rest, and had invaded and settled in Greece at different periods. The social influence of their languages varied in accordance with the manner they arrived in Greece. In this period, Turkic sometimes had served as an immigrant or a settler language, whereas sometimes it was used as the language of soldiery. Occasionally, it was solely used as a community language, whereas sometimes it was used as the language of the administration. As a matter of fact, it even had been used as a lingua franca, despite deep-seated languages like Latin and Greek. Naturally, the social strength of the language was directly related to the social status of its speakers. Therefore, Turkic had gained various social statuses in Greece during the Hunnic, Avaric, Oghur, and Bulghar periods. However, these statuses were sometimes influenced by each other. This work aims to establish the social influence and strength of Turkic in Greece during the invasion of these four Bulghar Turkic-speaking groups with reference to limited historical records on hand.

Anahtar Kelimeler

Bulghar Turkic, Greece, Language of Administration, Community Language, Army Language

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (1995). Grek seyyahı Priskos (V. asır)’a göre Avrupa Hunları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2013a). Avrupa Hunları. İstanbul: Yeditepe.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2013b). Avrupa Hunları. O. Karatay & S. Acar (Ed.), Doğu Avrupa Türk tarihi içinde (s. 107–187). İstanbul: Kitabevi.
• Anzerlioğlu, Y. (2002). Bizans İmparatorluğu’nda Türk varlığı. H. C. Güzel, K. Çiçek & S. Koca (Ed.), Türkler içinde (C. 6, s. 218–232). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Baker, D. (Ed.). (1977). Renaissance and renewal in Christian history: Papers read at the fifteenth summer meeting and the sixteenth winter meeting of the Ecclesiastical History Society. Oxford, UK: Blackwell.
• Charanis, P. (1950). The Chronicle of Monemvasia and the question of the Slavic settlements in Greece. Dumbarton Oak Papers 5, 141–166.
• Charanis, P. (1952). On the capture of Corinth by the Onogurs and its recapture by the Byzantines. Speculum 3, 343–350.
• Charanis, P. (1953). A Note on the population and cities of the Byzantine Empire in the thriteenth century. In The Joshua Starr memorial volume: Studies in history and philology (pp. 135–148). New York, NY: Conference on Jewish Relations.
• Charanis, P. (1959). Ethnic changes in the Byzantine Empire in the seventh century. Dumbarton Oak Papers 13, 23–44.
• Charanis, P. (1961). The transfer of populations as a policy in the Byzantine Empire. Comparative Studies in Society and History 3(2), 140–154.
• Curta, F. (2004). The making of the Slavs. History and archaeology of the Lower Danube region c. 500-700. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Davidson, G. R., & Horvath, T. (1937). The Avar invasion of Corinth. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 6(2), 227–240.
• Dimitrov, S. (1993). The Bulgarian apocryphal chronicle and Bulgarian ethnic history. Etudes Balkaniques 29(4), 97–109.
• Dunn, M. (1977). Evangelisatıon or repentance? The re-Christianisation of the Peloponnese in the ninth and tenth centuries. In D. Baker (Ed.), Renaissance and renewal in Christian history: papers read at the fifteenth summer meeting and the sixteenth winter meeting of the Ecclesiastical History Society. (pp. 71–86). Oxford, UK: Blackwell
• Feher, G. (1984). Bulgar Türkleri tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Foederati. (2018, 31 Ağustos). In Priceton. Retrieved from https://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Foederati.html
• Golden, P. B. (2006). Türk halkları tarihine giriş (O. Karatay, Çev.) Çorum: Karam.
• Gökdağ, B. ve Karatay, O. (Ed.). (2013). Balkanlar el kitabı (C. 1): Tarih. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güzel, H. C., Çiçek, K. ve Koca, S. (Ed.). (2002). Türkler (C. 6). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Hodgkin, T. (2001). The barbarian invasions of the Roman Empire (Vols. 1-5). London, UK: The Folio Society.
• Illyria. (2018, 31 Ağustos). In Encyclopedia Britannica. Retrieved from https://www.britannica.com/place/Illyria
• Kafesoğlu, İ. (1985). Bulgarların kökeni. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Karatay, O. (2004). Doğu Avrupa Türk tarihinin ana hatları –Altın Orda öncesi dönem. Karadeniz Araştırmaları 3, 1–70.
• Karatay, O. (2013a). Oğurlar. O. Karatay & S. Acar (Ed.), Doğu Avrupa Türk tarihi içinde (s. 241–250). İstanbul: Kitabevi.
• Karatay, O. (2013b) Tuna Bulgarları. O. Karatay & S. Acar (Ed.), Doğu Avrupa Türk tarihi içinde (s. 273–294). İstanbul: Kitabevi.
• Karatay, O. ve Acar, S. (Ed.). (2013). Doğu Avrupa Türk tarihi. İstanbul: Kitabevi.
• Kayapınar, A. (2013) Bulgarların Balkanlara göçü ve Tuna Bulgar Devleti. B. Gökdağ & O. Karatay (Ed.). Balkanlar el kitabı. 1. cilt: Tarih içinde (s. 105–128). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Levtchenko, M. V. (2007). Bizans tarihi (M. Selen, Çev.) İstanbul: Doruk.
• Limes. (2018, 31 Ağustos). In Encyclopedia Britannica. Retrieved from https://www.britannica.com/technology/limes
• Mangaltepe, İ. (2013). Avarlar (558-822). O. Karatay & S. Acar (Ed.), Doğu Avrupa Türk tarihi içinde (s. 203–340). İstanbul: Kitabevi.
• Mango, C. (Ed.). (2002). The Oxford history of Byzantium. Oxford, UK: University Press.
• Mango, C. (2005). Byzantium the empire of the new Rome. London, UK: Phoenix.
• Meanchen-Helfen, O. J. (1973). The world of the Huns. Studies in their history and culture. Berkeley, CA: University of California Press.
• Moesia. (2018, 31 Ağustos). In Encyclopedia Britannica. Retrieved from https://www.britannica.com/place/Moesia
• Obolensky, D. (1997). The Byzantine commonwealth: Eastern Europe, 500-1453. New York, NY: St. Vladimir’s Seminay Press.
• Opsikion. (2018, 31 Ağustos). In WikiVisually. Retrieved from https://wikivisually.com/wiki/Opsikion
• Pannonia. (2018, 31 Ağustos). In Encyclopedia Britannica. Retrieved from https://www.britannica.com/place/Pannonia
• Rasonyi, L. (1984). Tuna köprüleri (H. Akın, Çev.) Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Rona-Tas, A. (1996). An ‘Avar’ Word: terem. In A. Berta, B. Brendemoen & C. Schönig (Eds.), Symbolae Turcologicae: Studies in honour of Lars Johanson on his sixtieth birthday. (pp. 181–188). Stockholm, SE: Svenska Forskningsinstitutet Istanbul.
• Runciman, S. (1930). A history of the first Bulgarian Empire. London, UK: G. Bell & Sons Ltd.
• Setton, K. M. (1950). The Bulgars in the Balkans and the occupation of Corinth in the seventh century. Speculum 25(4), 502–543.
• Sinor, D. (2000). Hun dönemi (M. Tuncay, Çev.). D. Sinor (Ed.), Erken İç Asya tarihi içinde (s. 145–282). İstanbul: İletişim.
• Sinor, D. (Ed.). (2000). Erken İç Asya tarihi. İstanbul: İletişim.
• Stepanov, T. (2010). The Bulgars and the steppe empire in the early Middle Ages: The problem of others. Boston, MA: Brill.
• Szadeczky-Kardos, S. (2000). Avarlar (R. Sezer, Çev.). D. Sinor (Ed.), Erken İç Asya tarihi içinde (s. 283–310). İstanbul: İletişim.
• Thompson, E. A. (2008). Hunlar (S. Dinçel, Çev.). Ankara: Phoenix.
• Thrace. (2018, 31 Ağustos). In WikiVisually. Retrieved from https://wikivisually.com/wiki/Thrace_%28theme%29
• Treadgold, W. (2002). The struggle for survival (641–780). In C. Mango (Ed.), The Oxford history of Byzantium (pp. 129–152). Oxford, UK: University Press.
• Üren, U. (2013). Büyük Bulgar Devleti. O. Karatay & S. Acar (Eds.), Doğu Avrupa Türk tarihi içinde (251–271). İstanbul: Kitabevi.
• Vryonis, S. (1967). Byzantium and Europe. London, UK: Thames and Hudson.
• Vryonis, S. (1981). The evolution of Slavic society and Slavic invasions in Greece. The first major Slavic attack on Thessaloniki, A.D. 597. Hesperia 50(4), 378–390.
• Whittow, M. (1996). The making of Orthodox Byzantium, 600-1025. London, UK: Palgrave Macmillan.