Modern Türk Dillerinde tama tama köl bolur Atasözü

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 2, 363 - 377, 31.12.2019

Yong-sŏng Li

Öz

Türk dil ve lehçeleri Pasifik’ten Baltık Denizi’ne ve Kuzey Buz Denizi’nden Basra Körfezi’ne kadar uzanan geniş bir alanda konuşulur. Orhon yazıtlarında birkaç atasözü ve birçok deyim vardır. Orhon yazıtlarından sonraki dönemlere ait Türk edebiyatında da atasözleri bulunur. Karahanlı devletinden bir eser olan Dîvânü Lugâti’t-Türk birçok atasözü içermektedir. Bunlardan biri de birin birin miŋ bolur tama tama köl bolur “Birer birer bin olur, damlaya damlaya göl olur”dur. Bu atasözü, Osmanlı Türkçesinde Damlaya damlaya göl olur – duşman gözü kör olur ve Damla damla göl olur düşmen gözi kör olur olarak bulunur. Bu yazıda modern Türk dillerindeki bu atasözünü ve ilgili şekillerini de ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

Dîvânü Lugâti’t-Türk, deyimler, atasözleri, tama tama köl bolur, Türk dil ve lehçeleri

The Proverb of tama tama köl bolur in modern Turkic Languages

Öz

The Turkic languages and dialects are spoken across a vast area from Pacific to the Baltic Sea, and from the Arctic Ocean to the Persian Gulf. There are several proverbs and many idioms in the Orkhon Inscriptions. Proverbs are also found in the Turkic literature of the periods after the Orkhon inscriptions. The Dīwān Luγāt at-Turk from the Karakhanid state contains many proverbs. One of them is birin birin miŋ bolur tama tama köl bolur “One by one becomes a thousand, drop by drop becomes a pond.” This proverb is found in Ottoman Turkish as Damlaya damlaya göl olur – dušman gözü kör olur “изъ капель образуется озеро, глаза врага слѣпы – aus vielen Tropfen bildet sich der See, die Augen des Feindes sind blind.” and Damla damla göl olur düšmen gözi kör olur “Goutte à goutte le lac se remplit; peu à peu l’oeil de l’ennemi s’affaiblit / Tropfen warden zum See; auch das Auge des Feindes mit der Zeit blind.” In the present paper we will treat this proverb and its related forms in modern Turkic languages.

Anahtar Kelimeler

Dīwān Luγāt at-Turk, idioms, proverbs, tama tama köl bolur, Turkic languages and dialect

Kaynakça

• ADIL I Oruǰov, E. (Ed.). (2006). Azerbayǰan dilinin izahlï lüγeti I. Bakï, Azerbaijan: Šerġ-Ġerb.
• BRSa Axmerov, K. Z. et al. (1958). Baškirsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Gosudarstvennoje izda tel’stvo inostrannyx i nacional’nyx slovarej.
• BRSb Uraksin, Z. G. (Ed.). (1996). Baškirsko-russkij slovar’. Moskva, Russia: Digora / Russkij jazyk.
• ČRSa Sirotkin, M. Ja. (Ed.). (1961). Čuvašsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Gosudarstvennoje izda tel’stvo inostrannyx i nacional’nyx slovarej.
• ČRSb Skvorcov, M. I. (Ed.). (1985). Čuvašsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Russkij jazyk.
• DLT Dankoff, R., & Kelly, J. (1984). Maḥmūd al-Kāšγarī: Compendium of the Turkic dialects (Dīwān luγāt at-Turk). Cambridge, Mass.: Office of the University Publisher, Harvard University.
• GRMS Baskakov, N. A. (Ed.). (1973). Gagauzsko-russko-moldavskij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklopedija.
• JRS Slepcov, P. A. (Ed.). (1972). Jakutsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklopedija.
• KBRS Tenišev, E. R., & Sujunčev, X. I. (Eds.). (1989). Karačajevo-balkarsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Russkij jazyk.
• KgRS Judaxin, K. K. (1965). Kirgizsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklopedija.
• KgTTS Abduldayev, E., & Isayev, D. (Eds.). (1969). Kïrgïz tilinin tüšündürmö sözdügü. Frunze, USSR: Mektep.
• KkRS Baskakov, N. A. (Ed.). (1958). Karakalpaksko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Gosudarstvennoje izdatel’stvo inostrannyx i nacional’nyx slovarej.
• KzRS Syzdykova, R. G., & Xusain, K. Š. (Eds.). (2001). Kazaxsko-russkij slovar’. Almaty, Kazakhstan: Dajk-press.
• NRS Baskakov, N. A. (1963). Nogajsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Gosudarstvennoje izdatel’stvo inostrannyx i nacional’nyx slovarej.
• OS Die K. K. Orientalische Akademie in Wien. (Ed.). (1865). Osmanische Sprichwörter. Wien, Austria: K. K. Hof- und Staatsdruckerei.
• OTED Hony, H. C., & İz, F. (1985). The Oxford Turkish-English dictionary (3rd ed.). Oxford, UK: Claren don Press. [1st edition 1947]
• ÖTIL Ma’’rufov, Z. M. (Ed.). (1981). Özbek tiliniŋ izåhli luγati, I-II. Moskva, USSR: Russkij jazyk. Proben VII Radloff, W. (1896).
• Proben der Volkslitteratur der nördlichen türkischen Stämme. VII. Theil. Die Mundarten der Krym. Sanktpeterburgˈ, Russia: Kaiserliche Akademie der Wissen schaften.
• QBAT Fazïl, R. (1971). Qayda birlik anda tirilik. Taškent, USSR: Ġafur Ġulam. (2019, March 29). Retrieved from https://media.turuz.com/.../0060-Qirimtatar_atalar_ sozleri(86).pdf
• QQS Äbikenulï, N. (2010). Qazaqša-qïtayša sözdik. Ürimži, PRC: Ulttar Baspasï.
• RÇTİ Avery, C. R. et al. (Eds.). (1983). Redhouse çağdaş Türkçe-İngilizce sӧzlüğü. Istanbul, Turkey: Redhouse Press.
• RTED Alkım, U. B. et al. (Eds.). (1988). New Redhouse English-Turkish dictionary (10th ed.). Istanbul, Turkey: Redhouse Press. [1st edition 1968]
• TmRS Baskakov, N. A., Karryjev, B. A., & Xamzajev, M. Ja. (Eds.). (1968). Turkmensko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklopedija.
• TRS Mustafajev, E. M.-E., & Starostov, L. N. (Eds.). (1977). Turecko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Russkij jazyk.
• TS Akalın, Ş. H. et al. (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları: 549. Ankara, Turkey: Türk Dil Kurumu.
• TSSR Bläsing, U. (1994). Tschuwaschische Sprichwörter und sprichwörtliche Redensarten. Turkologica 20. Wiesbaden, Germany: Harrassowitz.
• TtRS Abdrazakov, K. S. et al. (1966). Tatarsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklo pedija.
• TvRSa Pal’mbax, A. A. (Ed.). (1955). Tuvinsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Gosudarstvennoje izdatel’stvo inostrannyx i nacional’nyx slovarej.
• TvRSb Tenišev, E. R. (Ed.). (1968). Tuvinsko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklopedija.
• UjRS Nadžip, E. N. (1968). Ujgursko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklopedija.
• URS Borovkov, A. K. (Ed.). (1959). Uzbeksko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Gosudarstvennoje izdatel’stvo inostrannyx i nacional’nyx slovarej.
• US Garkavec’, O. (2000). Urums’kyj slovnik. Alma-Ata, Kazakhstan: Baur.
• UyXL Šinǰiaŋ dašüė Xenzu tili fakultėti. (1982). Uyγurče-Xenzuče luγet. Ürümči, PRC: Šinǰiaŋ xelq nešriyati.
• VW III Radloff, W. (1905). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte III. St. Petersburg, Russia: Kaiserliche Akademie der Wissen schaften.
• XRS Subrakova, O. V. (Ed.). (2006). Xakassko-russkij slovar’. Novosibirsk, Russia: Nauka.
• Ačkinazi, B. M. (2004). Qrïmčaxlarïŋ atalar sözï. Poslovicy i pogovorki krymčakov. Simferopol’, Ukraine: Tavrija.
• Ayso [阿伊草 Āyīcǎo] & Cañ C. [张进锋 Zhāng Jìnfēng] (2008). Salar ibret sözler [撒拉尔谚语 Sǎlāěr yànyǔ]. Xunhua Jishizhen [循化积石镇 Xúnhuà Jīshízhèn], PRC: ?.
• (2019, March 31). Retrieved from https://epdf.tips/queue/salar-bret-szler.html
• Baskakov, N. A., Zajączkowski, A., & Szapszał, S. M. (Eds.). (1974). Karaimsko-russko-pol’skij slovar’. Moskva, USSR: Russkij jazyk.
• Bammatov, Z. Z. (Ed.). (1969). Kumyksko-russkij slovar’. Moskva, USSR: Sovetskaja enciklopedija.
• Boratav, P. N. (1964). Les Proverbs. In L. Bazin et al. (Eds.), Philologiae Turcicae fundamenta, II (pp. 67–77). Wiesbaden, Germany: Franz Steiner.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford, UK: Cla rendon Press
• Golden, P. B. (1998). The Turkic peoples: A historical sketch. In L. Johanson & É. Á. Csató (Eds.), The Turkic languages (pp. 16–29). London, UK, & New York, NY: Routledge.
• Han J. [韩建业 Hán Jiànyè] & Mǎ Ch. [马成俊 Mǎ Chéngjùn] (Eds.). (2010). Saweihancidian [撒维汉 词典]. Beijing, PRC: Mínzú chūbǎnshè [民族出版社].
• Hüseynzade, E. (1985). Atalar sözü. Bakï, Azerbaijan: Yazïčï.
• Ibraimov, M. (2005). Kïrgïz makal-lakap, učkul sözdörü. Biškek, Kyrgyzstan: KaraBalta.
• Johanson, L. (1998). .The History of Turkic. In L. Johanson & É. Á. Csató (Eds.), The Turkic languages (pp. 81–125). London, UK & New York, NY: Routledge.
• Keykin, Ž. (2014). Qazaq maqal-mätelderiniŋ altïn kitabï. Almatï, Kazakhstan: Aruwna Baspasï.
• (Memmedov), J. B. (2004). Atalar sözü. Bakï, Azerbaijan: Önder Nešriyyatï.
• Nadeljajev, V. M. et al. (Eds.). (1969). Drevnetjurkskij slovar’. Leningrad, USSR: Nauka.
• Ölmez, M. (2009). Tuva atasözlerinden seçmeler. Sibirische Studien / Sibirya incelemeleri, 4(1), 51–128.
• Öztürk, R., & Uyanık, O. (2006). Kumuk atasözleri ve deyimleri. Konya, Turkey: Çizgi Kitabevi.
• Pekacar, Ç. (2006). Kumuk Türklerinin atasözleri, inceleme-metin-dizinler. Ankara, Turkey: Meyil Matbaacılık.
• Peteševa, K. (2007). Altay čümdü sös. Gorno-Altaysk, Russia: Ak Čeček.
• Polkanov, Ju. A. (1995). Qrïmqa[ra]ylarïŋ atalar-sozï / Poslovicy i pogovorki krymskix karaimov. Baxčisaraj, Ukraine: ?.
• Raymond, J. (2014). Mongolian proverbs: A window into their world. Translated by Otgonjargal Oidovdorj. Eugene, Oregon: Resource Publications.
• Rebi, D. (2004). Krymčakskij jazyk. Krymčaksko-russkij slovar’. Simferopol’, Ukraine: DOLJA. Roos, M., Nugteren, H., & Zhōng, J. (1999), On some proverbs of the western and eastern Yugur languages. Turkic Languages, 3(2), 189–214.
• Roos, M., Nugteren, H., & Waibel, Z. (2006). Khakas and Shor proverbs and proverbial sayings. In M. Erdal & I. Nevskaya (Eds.), Exploring the Eastern Frontiers of Turkic (pp. 157–192). Wiesbaden, Germany: Harrassowitz.
• Stein, H. (1984). Eine türkische Sprichwortsammlung des 17. Jahrhunderts. Acta Orientalia Acade miae Scientiarum Hungaricae, 38(1-2), 55–104.
• Šambajev, S. (1979). Kirgizsko-russkije poslovicy, pogovorki i izrečenija. Frunze, USSR: Mektep.
• Tekin, T. (1995). Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul, Turkey: Simurg.
• Tekin, T., & Ölmez, M. (1999). Türk dilleri – Giriş –. İstanbul, Turkey: Simurg.
• Yurtbaşı, M. (1993). A dictionary of Turkish proverbs. Ankara, Turkey: Turkish Daily News.
• (2019, March 30). Retrieved from http://posloviz.ru/category/kaplya/