On Dokuzuncu Yüzyılda Kaleme Alınan İki Makâmât-ı Harîrî Tercümesi: Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi ve Ahmed Hamdi Şirvânî’nin Makâme-i Şîrâziyye’yi Tercümelerinin Mukayesesi

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 1, 57 - 70, 30.06.2020

Seda Aydın Kurt

https://doi.org/10.26650/TUDED2020-0024

Öz

Ebû Muhammed Kâsım bin Alî bin Muhammed el-Harîrî’nin 12. yüzyılda kaleme aldığı Makâmât’ı, makâme adı verilen elli kısa hikâyeden oluşan Arapça bir eserdir. Her makâmenin farklı bir şehirde geçtiği eserde, makâmelere o şehrin adı verilmiştir. Arap dilinin inceliklerinin secili bir üslûpla ortaya konulduğu eser, birçok dile tam veya kısmî olarak tercüme edilmiştir. Kaynaklarda, Makâmât-ı Harîrî’nin Türk edebiyatında 17. yüzyıldan itibaren tercüme edildiği ifade edilmektedir. Fakat ulaşılabilen en eski tercüme, 19. yüzyılda Ahmed Hamdi Şirvânî tarafından kaleme alınan Tercüme-i Makâmât adlı eserdir. Hicri 1290 (m.1873/1874) yılında Yahya Efendi Matbaası’nda basılan eser, iki cilt olup 450 sayfadır. Aynı yüzyılın sonunda bir diğer tercüme, Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi tarafından yazılmıştır. Hicri 1314 (m.1896/1897) yılında kaleme alınan eser, 915 sayfa olup basılmamıştır. Tek nüshası olup Makedonya Kütüphaneleri Türkçe Yazma Eserler Koleksiyonu’nda yer almaktadır. Bu makalede, Harîrî’nin Makâmât’ında yer alan 35. makâme olan Makâme-i Şîrâziyye’nin Ahmed Hamdi Şirvânî ve Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi tarafından kaleme alınan tercümeleri ele alınacaktır. Söz konusu tercümeler; kullanılan metot, kelime kadrosu ve üslup bakımından mukayese edilecektir. Bu bağlamda çalışmanın amacı, mukayese neticesinde ortaya çıkan benzer ve farklı yönleri incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Makâmât-ı Harîrî, Makâmât, Harîrî, Ahmed Hamdi Şirvânî, Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi

Two Makâmât-ı Harîrî Translations in the 19th Century: Comparison of Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi and Ahmed Hamdi Şirvânî’s Makâme-i Şîrâziyye Translations

Öz

Makâmât, written by Harîrî in the 12th century, is an Arabic book consisting of fifty short stories called maqama. In the book where each maqama takes place in a different city, the maqama are named after that city. The book is written in a rhymed prose style that has been translated into many languages in full or in part. In the sources, even though it is stated that Makâmât-ı Harîrî was translated into Turkish literature after the 17th century, the oldest available translation is Tercüme-i Makâmât, written by Ahmed Hamdi Şirvânî in the 19th century. The book was published by Yahya Efendi Press in h.1290(c.e.1873/1874) is two volumes and 450 pages. At the end of the same century, another translation was written by Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi in h.1314(c.e.1896/1897). The book's single copy was in the Turkish Manuscripts Collection of Macedonian Libraries. In this article, the translations of Makâme-i Şîrâziyye, which was the 35th maqama of Harîrî’s Makâmât, written by Şirvânî and Dâniş Ahmed Efendi was used. These translations were compared in terms of method, vocabulary, and style. In this context, the aim of this study was to analyze the similarities and differences as a result of the comparison.

Anahtar Kelimeler

Makâmât-ı Harîrî, Makâmât, Harîrî, Ahmed Hamdi Şirvânî, Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi

Kaynakça

• Abdülmecîd, T. (1582). Tercemetü’l-levāyiḥ. Kastamonu İl Halk Kütüphanesi 37 Hk 3670/10.
• Abdülmecîd T. (2008). Tefsîru sûreti’l-insân. Muammer Erbaş (Haz.), İzmir.
• Nevʿîzâde Atâyî. (2017). Hadâi’kü’l-hakâyık fî tekmîleti’ş-şakâyık, Suat Donuk (Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Aktürk, A. (2013). Abdülmecîd b. Nasûh’un hadisçiliği ve sürûrü’n-nâzirîn adlı risâlesindeki hadislerin tahrici. (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Bağdatlı İsmail Paşa. (1990). Hediyyetü’l-ârifîn, esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn ıı. Nail Bayraktar (Haz.), İstanbul: MEB.
• Bağdatlı İsmail Paşa. (1951). Hediyyetü’l-ârifîn, esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn I. Kilisli Rifat Bilge ve İbnülemin Mahmut Kemal İnal (tsh.), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bahadır, S. C. (2018). Abdülmecid tosyavî ve manzum kıssa-i Çoban’ı. M. F. Köksal, S. Murad, ve M. İlhan (Ed.), Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı içinde (s. 83–92). Ankara: Kıbatek Yayınları.
• Bursalı, Mehmed Tâhir Efendi. (t.y.). Osmanlı müellifleri I, A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen (Haz.), İstanbul: Meral Yayınevi.
• Çelebi, Asaf Hâlet. (2002). Molla câmî. Ankara: Hece Yayınları.
• Demircioğlu, C. (2018). Osmanlı Edebiyat Geleneğinde tercüme eserleri incelemede bir yöntem önerisi: Eyleme odaklı söylem çözümlemesi. O. Kolbaş ve O. Üçer (Ed.), Âb-ı Hayâtı Aramak: Gönül Tekin’e Armağan içinde (s. 245–295). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Demirkazık, H. İ. (2015a). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh’un Manzum Kıyafetnâme’si: İnceleme-MetinDizin. Asmaaltı Yayınları. Demirkazık, H. İ. (2015b). Mecidî’nin Mirâciye’si. Turkish Studies, 10(8), 849-886.
• Erbaş, M. (2006). Bir Osmanlı Müfessiri: Abdülmecîd b. eş-Şeyh Nasûh b. İsrâil (ö. 973/1565) ve Eserleri. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIV, 161-186.
• Hayta, U. (2008). Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî’nin (ö. 1588) hayatı, eserleri ve el-Hüdâ ve’l-Felâh Adlı Tefsîr Risâlesinin Tahkîki. (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Hayta, U., ve Bı̇rişik, A. (2007). Hayatı ve eserleriyle Abdülmecîd B. Şeyh Nasûh Tosyevî ve Cevâhiru’lKur’ân ve Zevâhiru’l-Furkân adlı tefsir risâlesinin ilmî değeri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 343–367.
• Hikmet, Ali Asgar. (1991). Camî: Hayatı ve Eserleri. M. Nuri Gencosman (Çev.), İstanbul: MEB.
• Kaçar, M. (2018). Hubbî Hatun’un İmâdü’l-Cihâd İsimli Eseri. M. F. Köksal, S. Murad, ve M. İlhan (Ed.), Uluslarası Amasya Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı içinde (s. 167–175). Ankara: KIBATEK Yayınları.
• Kaçar, M., İlhan, M., ve Akdağ, A. (2016). Kastamonulu Âlim ve Şâirlerin Türkiye Yazma Eser Kütüphanelerinde Yer Alan Eserleri. Erol Turan ve ark. (Ed.) I. Uluslararası Abana Sempozyumu: Geçmişten Günümüze Kastamonu/Kültür, Kent, Kimlik içinde (s. 580–603). Palet Yayınları.
• Kol, T. (2019). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî’nin Arafâtü’l-Arifîn Adlı Kırk Hadis Tercümesi: İnceleme: Metin. (Yüksek Lisans Tezi). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik.
• Kuşdemir, O. F. (2017). Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevî’nin hayatı, eserleri ve “Menâkıbu’l-Ârifîn ve Kerâmâtü’l-Kâmilîn” Adlı Eseri Hakkında. SOBİDER, 4(18), 305-323.
• Kut, Günay. (1989). Ali Şîr Nevaî. TDV İslâm Ansiklopedi 2, 449-453.
• Küçük, S. (2013). Şeyh Nasûh efendi ve hadis risâlesi üzerine. Sûfî Araştırmaları, 8, 49-64.
• Mecdî Mehmed Efendi. (1989). Şakaik-ı Nuʿmaniye ve Zeyilleri, Hadaiku’ş-Şakaik I, Abdülkadir Özcan (Haz.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Molla Câmî. (1309). Mecmua-i Molla Câmî (Levâyıh-i Hakikat, Şerh-i Rubaiyyat, Levâmi’-i Şerh-i Hamriyye). Dersaadet: Artin Asadoryan Matbaası.
• Molla Câmî. (2014). Şerh-i Rubâiyyât: Vücûd ve Vahdet-i Vücûda Dâir Rubâiler ve Şerhleri. Tâhirü’lMevlevî (Ter.), Abdurrahman Acer (Haz.), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Okumuş, Ö. (1993). Câmî, Abdurrahman. TDV İslâm Ansiklopedisi 7, 94-99.
• Pak, S. (2018). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh b. İsrâil Amasî’nin “Risaâletü’l-Fevzi’l-Azîm”i ve Tahkîki. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 81-117.
• Pattabanoğlu, F. Z. (2016a). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî’nin “Fezâilü’l-İlm ve’l-Âlim” adlı risâlesi ve transkripsiyonu. Ekev Akademi, 66, 269-288.
• Pattabanoğlu, F. Z. (2016b). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî ve Münâcâtü Levâhibi’n-Necât Adlı Risâlesi, III. Şeyh Şaʿbân-ı Velî Sempozyumu: Kastamonu’da ilmî hayat ve Kastamonu Âlimleri içinde, (s. 170-178).
• Polat, E. (2014). Tosyevî’nin “el-Havf ve’l-Hüzün” adlı risâlesinin tahkîki ve değerlendirilmesi. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 183-204.
• Sakar, E. (2016). Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî ve Matlab-ı Aʿlâ Adlı Esma-i Hüsna Şerhi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tatçı, M. (2010). Şâbâniyye. TDV İslâm Ansiklopedisi 38, 211-215.
• Toruk, T. (2010). Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh b. Ali et-Tosyevî ve Pend-i Attar Tercümesi. (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Turgut, K. (2013). Abdurrahman Câmî, Düşünce ve Eserlerinin Türk Edebiyatına Etkisi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uluğ, H. (2009). Abdülmecîd b. eş-Şeyh Nasûh b. İsrâil’in ‘el-Hüdâ ve’l-Felâh’ İsimli Eserinin Edisyon Kritiği ve Tanıtımı. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yıldırım, Y. (2017). Umdetü’l-Edîb fî Ta’lîm Ve’t-Te’dîb ve Es-Safâyih fî Tercümeti’l-Levâyih. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yazar, S. (2012). Gırnatî Seyahatnamesi’nin XVI. yüzyılda yapılmış bir tercümesi: Tercüme-i Tuhfetü’lElbâb ve Nuhbetü’l-A’câb. İstanbul: Okur Akademi.
• Yazar, S. (2019). Nergisî (ö. 1044/1636) ve İshak Hocası Ahmed Efendi (ö. 1120/1708) örnekleminde Osmanlı’da tercüme nazariyesi. Mücahit Kaçar, Ömer Bozkurt (Ed.), Fuat Sezgin Anısına Bilim Tarihine Yeni Bakışlar içinde (s. 245-261). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Yerkazan, H. (2018a). Abdülmecid b. Nasûh’un Tezkîrü’n-Nâsîn fî Tefsîri Sûreti Yâsîn ve Tefsîru Sûreti’lMülk. M. F. Köksal, S. Murad, ve M. İlhan (Ed.), Uluslararası Amasya şairleri bilim şöleni bildiriler kitabı içinde (s. 351–366). Ankara: KIBATEK Yayınları.
• Yerkazan, H. (2018b). Abdülmecîd b. Nasûh et-Tısyevî el-Amâsî (ö. 996/1588) ve ʿArafâtü’l-ʿÂrifîn isimli eseri. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 119-157.