Thoughts on Vahidi’s Saadetname in the Context of Original- Translation

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 1, 97 - 111, 30.06.2020

Elif Şimşek

https://doi.org/10.26650/TUDED2020-0034

Öz

In the “Sebeb-i Telif”, or “Reason for Writing” sections of works in the Turkish canon of classical literature, authors’ declarations that the work is original or translated can mislead researchers. Accurate conclusions related to the literature emerge better when the author’s ways of constructing the work and the content of the work are examined, rather than their own statements of originality. Saadetname, by the 16th-century writer Vahidi, seems to be original, according to Vahidi’s declaration. However, as a result of research, it has been revealed that Saadetname is an “original-translated” work. Twenty chapters of Saadetname have been translated from a Persian work, Pend-i Piran, the author of which is unknown. With Vahidi’s original contributions, the original form of the work was changed by adding introductions and conclusions, verse pieces and 98 additional stories. In this study, after briefly outlining Vahidi’s work and life, the terms “original” and “translation” are examined in the light of the sources and translation strategy of Saadetname. We explain how it came into the form of “original-translation”, with reference to examples from the work.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Vahidi, Saadetname, original, translation

Telif-Tercüme Kavramı Bağlamında Vâhidî’nin Saâdetnâme’si Üzerine Düşünceler

Öz

Klasik Türk edebiyatına ait eserlerin önemli bilgiler ihtiva eden “Sebeb-i Te’lîf” bölümlerinde eserin telif ya da tercüme olduğuna dair yazarların beyanlarındaki tutarsızlık, eser üzerinde çalışma yapan araştırmacıları yanlış şekilde yönlendirmektedir. Bundan dolayı eserle alakalı isabetli tespitler yazarın kendi beyanından ziyade eseri kurgularken hangi yollara başvurduğu ve eserin muhtevası incelendiğinde daha iyi ortaya çıkmaktadır. 16. yüzyılda yaşamış olan Vâhidî’ye ait Saâdetnâme adlı eser de Vâhidî’nin beyanıyla telif yani özgün bir eser gibi gözükmektedir. Fakat eser üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde Saâdetnâme’nin orijinal bir kompozisyon değil “telif-tercüme” bir eser olduğu ortaya çıkmıştır. 24 bölümden oluşan Saâdetnâme’nin 20 bölümü, müellifi belli olmayan Farsça Pend-i Pîrân adlı eserden aynen tercüme edilmiştir. Vâhidî’nin özgün katkılarıyla da esere önsöz ve hâtime gibi bölümler, beyt, kıta, mesnevi, nazm gibi manzum parçalar ve son bâba 98 ek hikâye eklenerek eser hacim olarak genişletilmiş, edebî olarak geliştirilmiş ve eserin telif yönü bu şekilde oluşturulmuştur. Bu çalışmada Vâhidî’nin hayatı ve eserlerinden kısaca bahsedildikten sonra kaynakların ışığında “telif” ve “tercüme” kavramları üzerinde durulmuş, Saâdetnâme’nin tercüme edilme stratejisi ve “telif-tercüme” formuna nasıl geldiği hem kaynak hem de erek metinden örneklerle ele alınarak açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Vâhidî, Saâdetnâme, telif, tercüme

Kaynakça

• Akkoloğlu, Ü. (2019). Tercüme-i cāmiü’l-ḥikāyāt li-Semerḳandı ̄ (giriş-inceleme-metin-dizin). (Yüksek Lisans Tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Albayrak Sak, V. (2012). Eski Türk edebiyatında tercüme geleneği ve bu gelenekte Mantıku’t-tayr tercümeleri. Turkish Studies, 7(4), 655-659.
• Arslan, N. (2019). Tercüme-i cāmiü’l-ḥikāyāt li-Semerḳandı̄ (giriş-inceleme-metin-dizin). (Yüksek Lisans Tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Demircioğlu, C. (2009). Osmanlı çeviri tarihi araştırmaları açısından “terceme” ve “çeviri” kavramlarını yeniden düşünmek. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), 33(1), 159-177.
• Gürsoy Naskali, E. (1987). Sinan Paşa: Tezkiretü’l-evliyâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karamustafa, A. T. (1993). Menāḳıb-ı ḫvoca-i cihān ve netı ̄ce-i cân: Vāḥidı ̄ (tenkidli metin-tahlil ve tıpkıbasım). Ş.Tekin, G. Alpay Tekin (Ed.), Boston: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Kavruk, H. (1988). Eski Türk edebiyatında mensur hikâyeler. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Kelpetin Arpaguş, H. (2001). Kara Dâvud İzmitî. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C: 24, 359-360.
• Köprülü, F. (1935). İbni Arabşah. Türkiyat Mecmuası, C: 3, 157-183.
• Kut, G. (1971). British Museum’daki bazı önemli Türkçe yazmalar ve Tevaif-i aşere’den taife-i Bektaşiyan. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 209-230.
• Matînî, J. (1978/1979). Pend-i pîrân. Falsafah va irfân-i İran, nr. 26, Tehran: Bunyâd-i Farhang-i İrân.
• Paker, S. (2014). Terceme, te’lîf ve özgünlük Meselesi. H. Koncu ve ark. (Haz.), Eski Türk edebiyatı çalışmaları IX: metnin hâlleri: Osmanlı’da telif, tercüme ve şerh kitabı içinde (s. 36-71). İstanbul: Klasik.
• Saraç, M. A. Y. (2016). Bursalı Mehmed Tahir: Osmanlı müellifleri. C: 2, Ankara: TÜBA.
• Şığva, B. (2019). Vâhidî: Saâdet-nâme (inceleme-transkripsiyonlu metin). Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Şimşek, E. (2020). Vâhidî’nin Saâdetnâme’si (inceleme-metin). (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Toska, Z. (2000). İleriye yönelik araştırmalarla ilgili olarak eski Türk edebiyatı sahasında yazılmış olan tercüme metinleri değerlendirmelerde izlenecek yöntem/ler ne olmalıdır?. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), 24(1), 291-306.
• Türk Dil Kurumu. (1974). Türkçe sözlük. (6.bs.). Ankara: Bilgi Basımevi.
• Ünlü, O. (2008). Klasik hikâye geleneği içinde Bedâyiü’l-âsâr’ın yeri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research), 1(4), 591-628.
• Vâhidî. Saâdetnâme. Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa: 442.
• Yavuz, O. (2006). Anadolu Türkçesiyle yapılan en eski Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi ve dil özellikleri (inceleme-gramer-metin). Konya: Tablet.
• Yazar, S. (2019). Nergisî (ö. 1044/1636) ve İshak hocası Ahmed Efendi (ö. 1120/1708) örnekleminde Osmanlı’da tercüme nazariyesi. M. Kaçar, Ö. Bozkurt (Ed.), Fuat Sezgin anısına bilim tarihine yeni bakışlar kitabı içinde (s. 245-261). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Yazar, S. (2014). Osmanlı dönemi şiir tercümesinde karşılaşılan biçimsel (nazım biçimi, aruz ve kafiye) zorluklar. H. Koncu ve ark. (Haz.), Eski Türk edebiyatı çalışmaları IX: metnin hâlleri: Osmanlı’da telif, tercüme ve şerh kitabı içinde (s. 249-293). İstanbul: Klasik.
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.