The Character of Bamsı Beyrek in “İç Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü Boy” and the Functional Model of Thematic Structure

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 1, 45 - 59, 08.07.2021

Ruşen Alizade

Öz

Bamsı Beyrek, a character described in the narrative concerning İç Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü Boyu (“When Outer Oghuz mutinied against Inner Oghuz and Beyrek Died”) is of interest because his primary function in the epic, The Book of Dede Korkut, is mediation. This study is based on the two-layered thematic structure of the last boy (narrative) of the text. It applies the structural semantic methodology to the examination of the configuration and positioning of Beyrek’s character through a general analysis of the contrasts, contexts, rituals, and characters. The study determines that Beyrek’s actions are aligned to his mission, and that the status of some characters (Aruz and Kazan) alters after Beyrek is murdered. Thus, the ritual context of the position-altering function of this character is clearly defined. Beyrek’s positioning as shaman and wolf are also examined, and it is ascertained that he occupies the same semantic level as Korkut Ata. The study identifies the cult-based framework of the oppositions reflected in the thematic structure, restores the transformative elements of the topical construction, and discovers the functional model of the status changing ritual.

Anahtar Kelimeler

The Book of Dede Korkut, Beyrek, Inner Oghuz, Outer Oghuz, model

İç Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü Boyu’nda Bamsı Beyrek Karakteri ve Tematik Yapının İşlevsel Modeli

Öz

Dede Korkut Kitabı’nın İç Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldügü Boyu’nda anlatılan Bamsı Beyrek karakteri, öncelikle arabuluculuk işlevine sahip olması açısından dikkat çekmektedir. Söz konusu sonuncu boydaki iki katmanlı tematik yapıya dayanılan bu çalışmada, yapısal-semantik yöntemin uygulanması ile Beyrek karakterinin yapısı ve statüleri irdelenmiş, genel olarak boydaki karşıtlık, bağlam, ritüel ve karakterler analiz edilmiştir. Çalışmada, Beyrek karakterinin misyonu doğrultusunda faaliyette bulunduğu, bu karakterin öldürülmesinin ardından boydaki bazı karakterlerin (Aruz ve Kazan’ın) sahip oldukları yeni statüler tespit edilmiştir. Aynı zamanda, Beyrek karakterinin statü değiştirici özelliğe sahip olduğu ve bu karakterin tematik yapının önemli unsuruna dönüşebildiği de açıklanmıştır. Beyrek’in vurgulanan dönüşüm sonrası ritüel bağlamda bulunabildiğine ilişkin hususlar değerlendirilmiş ve onun tematik yapının üst katmanında ölü, alt katmanında canlı bulunmasına neden olan etkenler tahlil süzgecinden geçirilmiştir. Bununla Beyrek karakterinin statü değiştirici işlevinin ritüel bağlamı net olarak belirlenmiştir. Beyrek’in şaman ve kurt statüleri ele alınıp incelenmiş, onun Korkut Ata ile aynı semantik düzeyde bulunabildiği tespit edilmiştir. Araştırmada, tematik yapıya yansıyan karşıtlığın kült bağlamı belirlenmiş, tematik yapıda bulunan dönüştürücü unsurların onarılmasına çalışılmış ve statü değişme ritüelinin işlevsel modeli bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, Beyrek, İç Oğuz, Taş Oğuz, model

Kaynakça

• Basilov, V. N. (1984). İzbranniki duhov [Seçilmiş ruhlar]. Moskva: Politizdat. google scholar
• Bayat, F. (2006). Oğuz destan dünyası / Oğuznamelerin tarihi, mitolojik kökenleri ve teşekkülü. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Bayat, F. (2016). Mitten tarihe sözden yazıya Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Ceferli, M. (2001). Dastan ve mif. Bakü: Elm. google scholar
• Çelikbaş, E. Ö. (2020). Resim terapisinde meditasyon: meditatif resim. Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, 6(22), 88-96. google scholar
• Eliyarov, S. (2012). Tarihimiz açıklanmamış mevzuları ile. Bakü: Mütercim. google scholar
• Gökyay, O. Ş. (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. google scholar
• İsmayılov, H. (2010). Göyçe dastanlarında dastan informasiyasının fasilesizliği. Azerbaycan Folkloru Külliyatı, XVII. H. İsmayılov ve E. Elekberov (Haz.). Bakü: Nurlan, s. 3-80. google scholar
• Levi-Stross, K. (1985). Strukturnaya antropologiya [Yapısal antropoloji]. Moskva: Nauka. google scholar
• Putilov, B. N. (1988). Geroiçeskiy epos i deystvitelnost [Kahramanlık destanı ve gerçeklik]. Leningrad: Nauka. google scholar
• Terner, V. (1983). Simvol i ritual [Sembol ve ritüel]. Moskva: Nauka. google scholar
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznamesi, tercüme ve tahlili. (2. bs). İstanbul: Enderun Yayınları. google scholar
• Toporov, V. N. (1988). O rituale. Vvedenie v problematiku. Arkaiçeskiy Ritual v Folklornıh i Ranneliteraturnıh Pamyatnikah [Ritüel hakkında. Probleme giriş. Folklor ve eski edebiyat abidelerinde arkaik ritüel]. Moskva: Nauka, s. 7-60. google scholar
• Turner, V. (2018). Ritüeller yapı ve anti-yapı (N. Küçük, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar