Health and Economic Aspects of “Soup”: an Ancient Turkish Food and Its Treatment in Classical Poetry

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 1, 85 - 100, 30.06.2022

Selim Gök

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1056984

Öz

The Turkish word “şur-bâ,” or soup, is derived from the Persian terms “şor” (salt) and “bâ” (water). Since ancient times, soups have possessed unique cultural identities in terms of their contents, means of preparation, taste, color, smell, and region. Products made by central Asian Turks, such as “omaç / umach,” “katık,” “toyga,” and “tarhana,” which use “yogurt,” “flour,” and “water” as their main ingredients, allow soup to be traced in Turkish cuisine. These soups still preserve their original form, ingredients, and cooking methods. In fact, in Anatolia, from rural communities to mansions, it is rare to see a table without soup on important occasions such as births, deaths, circumcisions, entertainments, and weddings. Thus, the cultural codes associated with soup in the health, economic, epic, political, and military spheres have enabled it to gain an identity that permeates all segments of society. The reflection of all these qualities in poetry demonstrates that soup is regarded as an aesthetic material in that literary medium. The profound significance of soup did not escape the attention of classical Turkish poetry, which acts as a witness to tradition. To obtain more meaningful results, this study undertakes a comparative, evidence-based, critical examination of the “health” and “economic” qualities of the selected soups in classical Turkish poetry and establishes a conceptual border for the subject.

Anahtar Kelimeler

Soup, classical Turkish poetry, soup types, cuisine culture, flavor

Kültürümüzün Kadim İçeceği “Çorba”nın Klasik Şiirde İşlenen Sıhhi ve İktisadi Yönü

Öz

“Çorba”, Farsça “şor” (tuz) ve “bâ” (su) kelimelerinden mürekkep “şûr-bâ”nın dilimizdeki adıdır. Kadim zamanlardan beri envai çeşitleriyle fiziksel bir ihtiyaç için var olan çorba; muhteviyatı, yapılış şekli, tadı, rengi, kokusu ve yöresiyle ait olduğu toplumda kendine özgü bir kimlik oluşturmaktadır. Orta Asya Türklerinin “yoğurt”, “un” ve “su” ana malzemeleriyle yaptıkları “oğmaç/umaç”, “katık”, “toyga”, “tarhana” gibi ürünler de çorbanın Türk mutfağındaki izlerini sürmemize olanak tanımaktadır. Bu çorbalar günümüzde de aslına yakın form, muhteviyat ve pişirme usullerini korumaktadır. Hatta Anadolu’da gerek taşra gerekse saray ahalisinin doğum, ölüm, sûr, sünnet, eğlence, düğün vb. gibi cemiyetlerinde çorbasız sofra pek az görülür. Bu sebeple taşıdığı kültürel kodlarla çorbanın sıhhi, iktisadi, menkıbevi, siyasi, askerî vb. mecralardaki varlığı, onun toplumun tüm kesimlerine nüfuz eden bir hüviyete kavuşmasına imkân tanımıştır. Türk toplumundaki bu derinlikli etkisi, geleneğin tanığı olan klasik şiirlerin dikkatinden de kaçmamıştır. Zira yukarıda bahsi geçen niteliklerin şiirlere yansıması, çorbanın edebî mecraya estetik bir malzeme olarak dâhil olduğunun kanıtıdır. Çalışmamızda daha anlamlı sonuçlar ortaya koymak gayesiyle de konuya kavramsal bir sınır çizilerek seçilen çorbaların klasik şiirdeki “sıhhi” ve “iktisadi” nitelikleri üzerine mukayeseli, tanıklı ve tenkitli bir inceleme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çorba, klasik Türk şiiri, çorba çeşitleri, mutfak kültürü, lezzet

Kaynakça

• Acar, M. (2016). Yakakayalı Müderris Molla Ahmet Efendi, hayatı, hizmetleri ve hatıraları. Muzaffer Eker (Ed.), Kızılcahamam: Kızılcahamam Belediyesi Yay. google scholar
• Ahmed Rasim (2015). Şehir mektupları. İstanbul: Üç Harf ABC Yay. google scholar
• Ak, K. (2007). Osmanlı’dan günümüze Türk yemek kültüründe seramik yemek kapları. (Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. google scholar
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. google scholar
• Altun, İ. I. (2018). Klasik Türk şiirindeki tehzile türev ilişkileri üzerinden metinlerarası bir yaklaşım. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. google scholar
• Arlı, M., Gümüş, H. (2007). Mutfak kültüründe çorbalar. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi içinde (ss. 143-158). Ankara. google scholar
• Arslan, M. (1991). Osmanlı saray düğünlerinde yağma geleneği. Millî Folklor, 10, 54-57. google scholar
• Arslan, M. (2018). Mihrî Hatun divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. google scholar
• Aykut, A. S. (2004). Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. İbn Battûta seyahatnamesi, C. 1. İstanbul: YKY. google scholar
• Baysal, A. (1988). Türk mutfağında mercimek ve nohut yemekleri. Herkes için Mercimek Sempozyumu, Bildiri Kitabı içinde (ss. 17-26). Marmaris. google scholar
• Canan, İ. (Haz.). (1991). Kütüb-i Sitte, muhtasarı tercüme ve şerhi, C. 11. Ankara: Akçağ Yay. google scholar
• Çakıroğlu, F. (2007). İran’ın yemek kültürü gelenek ve görenekleri, Türk mutfağı ile karşılaştırılması. Beslenme ve Diyet Dergisi /J Nutr and Diet, 35(I), 41-45. google scholar
• Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud. Divan-ı Lügati’t-Türk, giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ankara: TDK Yay. google scholar
• Eren, H. (1979). Türklerde ekinciliğin gelişmesine katkılar. Ankara Üniversitesi Türkoloji Dergisi, 8(1). google scholar
• Güneş, M. (2008). Erzurumlu İbrahim Hakkı divanı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı. google scholar
• Kahraman, S. A., Dağlı, Y. (Haz.). (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi: İstanbul, C. I, 2. Kitap. İstanbul: YKY Yay. google scholar
• Karadüz, S. (2000). Derviş Şemsî’nin Deh-murg’unun karşılaştırmalı metni ve benzeri eserlerle genel bir mukayesesi. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum. google scholar
• Karay, R. H. (2017). Üç nesil üç hayat. İstanbul: İnkılap Kitabevi. google scholar
• Kartal, A. (2000). Basîrî ve Türkçe şiirleri. İlmi Araştırmalar, 10, 77-96. google scholar
• Kaya, D. (2019). Âşık edebiyatında esnaf ve iş destanları. Sivas. google scholar
• Kaya, T. (2007). Konya bölge yazma eserler kütüphanesi’ndeki 13467 numaralı mecmuanın metni. (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya. google scholar
• Kilit, A. (2015). Aralık ilçesi ağzı (Iğdır ili) (inceleme, metinler ve söz varlığı). (Yüksek Lisans Tezi). Doğu Akdeniz Üniversitesi, KKTC. google scholar
• Kocatürk, V. M. (1963). Tekerleme. saz şiiri antolojisi, “Başlangıçtan bugüne kadar Türk edebiyatının saz şiiri tarzında yazılmış en güzel şiirleri”. Ankara: Ayyıldız Matbaası. google scholar
• Koçu, R. E. (2004). Yeniçeriler. İstanbul: Doğan Kitapçılık. google scholar
• Köprülü, F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: DİB Yay. google scholar
• Kut, G.; Kut, T. (Haz.). (2015). Mehmed Kâmil, Melceü’t-Tabbahin (aşçıların sığınağı). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. google scholar
• Kutlar, F. S. (2009). Lugat-i mizah. International Journal of Central Asian Studies, (13). google scholar
• Levend, A. S. (1944). Nâbî’nin sûrnâmesi. İstanbul: İnkılap Kitabevi. google scholar
• Mahmood, A. H. M. (2012). Osman Mazlûm ve divânçesi (hayatı, edebî kişiliği ve eserleri). (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya. google scholar
• Mazıoğlu, H. (1974). Ahmet Fakih. Kitâbu evsâfı mesâcidi’ş-şerîfe. Ankara: TDK Yay. google scholar
• Meydan, F. (1989). Türk mutfağı. Milli Folklor, 1(1). google scholar
• Ögel, B. (1991). Türk kültür tarihine giriş, C. 4. Ankara. google scholar
• Ökmen, M. (çev.); Erhat, A. (Yunanca asliyle karşılaştıran ve sunan) (1973). Herodot tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Özcan, A. (1993). Çorbacılar. TDVİA, C. 8, İstanbul. google scholar
• Özer, K. (2018). Kırım Tatar Türkçesi, İbraim Paşi-Canlı Nişan (transkripsiyonlu metin-dil özellikleri-sözlük). (Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir. google scholar
• Pellet, L. P. (1988). Lentils and chickpeas in human nutrition. Herkes için Mercimek Sempozyumu, Bildiri Kitabı içinde (ss. 87-135). Marmaris. google scholar
• Surname: Surname-i hümayun, TSMK H1344, y.263a (Aşçı dükkanında çorba yiyenler). google scholar
• Şahin, H. (2007). Osmanlı devleti’nin kuruluş döneminde dinî zümreler (1299-1402). (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. google scholar
• Şeker, M. (1997). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Mevâ’ıdü’n-Nefâis Fî-Kavâıdi’l-Mecâlis. Ankara: TTK Basımevi. google scholar
• Şemseddin Sâmi (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet. google scholar
• Şinasi (1870/1287). Müntehabât-ı eş‘ârım. İstanbul: Tasvir-i Efkâr Matbaası. google scholar
• Tarama sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. google scholar
• Tenik, A. (Haz.) (2014). Ahmed Kuddûsî divanı. İstanbul: Borlu Ahmed Kuddûsî Vakfı. google scholar
• Tozlu, N. (2014). Bayburtlu Ağlar İrşâdî Baba, Yusuf ile Züleyha (inceleme-metin). Bayburt: BAKÜTAM. google scholar
• Url-1: https://www.haberler.com/cin-de-en-eski-toprak-kaplar-bulundu-haberi/ (E. Tarihi: 13. 08. 2020) google scholar
• Url-2: https://www.haberler.com/turklerin-favori-corbasi-mercimek-oldu-11702557-haberi/ (E. Tarihi: 31. 03. 2021) google scholar
• Ünver, S. (1952). Fatih devri yemekleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü. google scholar
• Yalçın, T. (2019). Dede Ömer Rûşenî’nin Âsâr-ı ‘Işk adlı mesnevisi’nin diliçi çevirisi. (Yüksek Lisans Tezi). Arel Üniversitesi, İstanbul. google scholar
• Yerasimos, M. (2005). 500 yıllık osmanlı mutfağı. İstanbul: Boyut Yayın Grubu. google scholar
• Yerasimos, M. (2019). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi’nde yemek kültürü (yorumlar ve sistematik dizin). İstanbul: YKY Yay. google scholar
• Yıldız, A. (2015). Şemseddin Sîvasi külliyatı. Heşt Behişt, Sivas: Sivas Belediyesi Yay. google scholar
• Yıldız, S. (2002). Sermed divanı (inceleme-metin). (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. google scholar
• Yılmaz, A. (2000). Zîver Ahmed Sadık Paşa; hamsi gazeli, zeyli ve tahmîsi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 8, 107-113. google scholar
• Yılmaz, K. (2017). İbrahim Tırsî ve dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. google scholar
• Yılmaz, O. (Haz.) (2019). Şu‘ûrî Hasan efendi. Lisânu’l-Acem, Ferheng-i Şu‘ûrî, C. 1, 2, 3, 4. Derya Örs (Ed.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. google scholar
• Yüce, N. (Haz.) (2014). Zâmahşarî, Mukaddimetü’l-Edep: Hvârizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası. Ankara: TDK Yay. google scholar