Correction Recommendations for the Khwarezmî’s Muhabbat-nâme

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 2, 434 - 457, 01.09.2025

Mustafa Argunşah

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1654183

Öz

Muhabbet-nâme is a poetic manuscript written in Khwarezm-Golden Horde Turkish by a poet with the pen name of Hârezmî in 754 H. (1353-1354 A.D.). The book was written at the request of Muhammed Hâce Big, one of the administrators of Canibek Khan (1342-1357), the ruler of the Golden Horde, in his palace on the banks of the Seyhun River. Muhabbet-nâme is originally written in 10 chapters; however, the copyist of the manuscript registered in the British Museum number Add. 7914 increased it to 11 chapters by making additions. Four copies of the book have been identified, one in Uyghur letters and three in Arabic letters. The two copies in the British Museum are published by Turkhan Ganjei (1958-1959), Aleksandr M. Şçerbak (1959) and Emir N. Nadjib (1961), and the two copies in the Ali Emiri Nation Library are published by Osman F. Sertkaya (1972). The last scientific publication of the book belongs to Yaşar Şimşek (2024). In the beginning of this work, Muhabbet nâme is introduced; spelling, phonology and morphology features are discussed. Then, the critical text prepared using four copies, the prose translation of the text, its index and a facsimile of the copy numbered Add. 7914 in the British Museum are presented. In Şimşek’s publication, there are couplets with broken meter and rhyme, and some words and word groups that are misread and interpreted incorrectly. In this article, the deficiencies identified in the book are shown and alternative reading and interpretation suggestions are offered for some words. These suggestions are shown on the couplets taken from the transcribed text, and corrected couplets or translation suggestions are also given.

Anahtar Kelimeler

Khwarezmî , Khwarezmian Turkish , Muhabbet-nâme , correction , reinterpretation

Hârezmî’nin Muhabbet-nâme’si Üzerine Düzeltme Önerileri

Öz

Muhabbet-nâme, Hârezmî mahlaslı bir şair tarafından H. 754 (M. 1353-1354) yılında Harezm-Altın Ordu Türkçesiyle yazılmış manzum bir eserdir. Kitap, Altın Ordu hükümdarı Canibek Han’a (1342-1357) bağlı yöneticilerden birisi olan Muhammed Hâce Big’in isteği üzerine onun Seyhun ırmağı kıyısındaki sarayında yazılmıştır. Muhabbet-nâme 10 bölüm olarak yazılmış, fakat British Museum Add. 7914 numarada kayıtlı nüshanın müstensihi ilavelerle eseri 11 bölüme çıkarmıştır. Kitabın birisi Uygur harfli, üçü Arap harfli olmak üzere dört nüshası tespit edilmiştir. British Museum’daki iki nüsha Turkhan Ganjei (1958-1959), Aleksandr M. Şçerbak (1959) ve Emir N. Nadjib (1961) tarafından, Ali Emiri Millet Kütüphanesindeki iki nüsha ise Osman F. Sertkaya (1972) tarafından yayımlanmıştır. Kitabın son bilimsel yayımı Yaşar Şimşek’e (2024) aittir. Bu çalışmanın baş kısmında Muhabbet-nâme’nin tanıtımı yapılmış; imla, ses ve şekil bilgisi ele alınmıştır. Daha sonra dört nüsha kullanılarak hazır lanmış tenkitli metin, metnin nesre çevirisi, dizini ile British Museum Add. 7914 numaralı nüshanın tıpkıbasımı verilmiştir. Şimşek’in yayımında vezni ve kafiyesi bozuk beyitler, yanlış okunmuş ve anlamlandırılmış bazı kelime ve kelime grupları bulunmaktadır. Bu makalede, kitapta tespit edilen eksiklikler gösterilmiş, bazı kelimeler için farklı okuma ve anlamlandırma önerileri sunulmuştur. Bu öneriler, transkripsiyonlu metinden alınan beyitler üzerinde gösterilmiş, düzeltilen beyit veya çeviri önerileri ayrıca verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hârezmî , Harezm Türkçesi , Muhabbet-nâme , düzeltme , yeniden anlamlandırma

Kaynakça

• Arıkoğlu, Ekrem, Cıldız Alimova, Rahat Askarova ve Bilge Kağan Selçuk. Kırgızca-Türkçe Sözlük. KırgızistanTürkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 2017. google scholar
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı Yayınları, 2010. google scholar
• Barthold, Vasiliy Vladimiroviç. “Novaya Rukopis’ uygurskom şriftom v Britanskom Muzee.” Doklady Akademii Nauk (1924): 57-58. google scholar
• Boeschoten, Hendrik. A Dictionary of Early Middle Turkic, (Ed. John O’Kane). Brill, 2022. google scholar
• Clauson, Sir Gerard. “A Hitherto Unknown Turkish Manuscript in “Uighur” Characters.” Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 1 (1928): 99-130. google scholar
• Clauson, Sir Gerard. “Ḫᵛārezmî’nin Muḥabbet-nâmesi.” Çev. Ayşe Gül Sertkaya. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 37, no. 37 (2007): 191-207. google scholar
• Gandjei, Tourkhan. “Il “Muhabbat-nama” di Ḫorazmī.” Annali dell'Istituto Universitario Oriéntale di Napoli. Nuova Serie, no. 6 (1957): 131–161; google scholar
• Gandjei, Tourkhan. “Il “Muhabbat-nama” di Ḫorazmī.” Annali dell'Istituto Universitario Oriéntale di Napoli. Nuova Serie, no. 7 (1958): 135–166. google scholar
• Gandjei, Tourkhan. “Il lessico del “Muhabbat-nâma.” Annali dell'Istituto Universitario Orientale di Napoli. Nuova Serie, no. 8 (1959): 91–102. google scholar
• Gürsoy-Naskali, Emine ve Muvaffak Duranlı. Altayca-Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999. google scholar
• Lessing, Ferdinand D. Moğolca-Türkçe Sözlük. çev. Günay Karaağaç. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017. google scholar
• Nadjib, Evgeniy Nikolaeviç. Horezmi, Muhabbet-nama, İzdanie, teksta, transkripsiya, perevod i issledovanie, 1961. google scholar
• Rahimi, Farhad. Fethali -açar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Akçağ Yayınları, 2018. google scholar
• Sertkaya, Osman Fikri. “Horezmî’nin Muhabbet-nâme’sinin İki Yeni Yazma Nüshası Üzerine.” Türkiyat Mecmuası 17, (1972): 185-207. google scholar
• Steingass, Francis Joseph. A Comprehensive Persian-English Dictionary. 7. Iran University Press, 1984. google scholar
• Şçerbak, Aleksandr Mihayloviç. “Oguz-nāme, Muḥabbat-nāme.” Pamyatniki drevne uygurskoy i staro uzbekskoy pis'mennosti. 1959. google scholar
• Şimşek, Yaşar. Ḫârezmî Muhabbet-nâme (Giriş – İnceleme - Metin ve Aktarma - Dizin - Tıpkıbasım). Akçağ Yayınları, 2024. google scholar
• Türkmen, Leyla. H’ārezmī Muḥabbet-nāme. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Mezuniyet Tezi, 1969. google scholar
• Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen - Eski Uygurcanın El Sözlüğü. Universitätsverlag, 2021. google scholar