Slab Grave Culture and Turkic Ethnogenesis

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 47 - 62, 28.06.2024

Elvin Yıldırım

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1353733

Öz

Undoubtedly, Chinese sources are one of the most important sources about early Turkic history. Early Chinese sources were first written on turtle shells, animal bones, and bronze materials. Later, historical records were written on bamboo and paper. These records are, evidently, important reference sources for illuminating Turkic history and culture. In addition, when the material culture remains are evaluated together along with the historical sources, many issues that remain in the dark are elucidate. In the second millennium BC, an equestrian, nomadic, warrior community dominated nearly all of Southern Siberia for approximately 1,000 years. The remains of the material culture left behind by the society of this era, which is referred to in the literature as the Andronovo Culture, began to develop, and change since the first millennium BC. Specifically, the human typology in the graves begins to differ. Scholars observe that an Evropoid community began to mix with mongoloids. The material remains of this cultural period were found within the territory of Khakassia. However, scholars find that the traditions of this society continue to live on in the material remains of the cultural periods, which archaeologists call by different names today. In this respect, this study intends to reveal the cultural transition periods through which the people of the Andronovo Culture in the lands of Baikal and Mongolia beyond Khakassia passed to Mongolia and their kinship with the ancestors of the Turks. Moreover, the study emphasizes the connections of the tribes mentioned in Chinese sources by the ancestors of the Turks from the first millennium BC onward with the abovementioned nomadic warrior tribes.

Anahtar Kelimeler

Slab Grave Culture, Andronovo Culture, Xiongnu, Turk, Archaeology

Yassı Taş Mezar Kültürü ve Türk Etnogenezi

Öz

Erken Türk tarihi ile alakalı muhtaç olduğumuz kaynakların başında hiç şüphesiz Çin kaynakları gelmektedir. Çin kaynaklarının erken devirlerde ilk olarak hayvan derilerine kaplumbağa kabuklarına, hayvan kemiklerine ve tunç malzemelere yazıldığı bilinmektedir. Daha sonra bambu ve kâğıt üzerine tarihî kayıtlarının düşüldüğü görülür. Bu kayıtlar elbette Türk tarihi ve kültürünü aydınlatma hususunda önemli başvuru kaynaklarımızdır. Bunun yanı sıra maddi kültür bakiyeleri tarihî kaynaklarla beraber değerlendirildiğinde karanlıkta kalan pek çok hususun aydınlatılmasını sağlamaktadır. MÖ II. bin yılda Güney Sibirya’nın neredeyse tamamında atlı, konargöçer, savaşçı bir topluluk yaklaşık 1000 yıl boyunca tüm bu toprakların hâkimi idi. Andronovo Kültürü olarak literatüre geçen bu çağ toplumunun geride bıraktıkları maddi kültür kalıntıları MÖ I. bin yıldan itibaren gelişmeye, değişmeye başlamıştır. Mezarlardaki insan tipolojisi farklılık göstermeye başlamıştır. Evropoid bir topluluğun Mongoloidler ile karışmaya başladığı gözlenebilmiştir. Bu kültür dönemine ait maddi kalıntılara Hakasya topraklarından sonra tesadüf edilmemiştir. Fakat bu topluma ait geleneklerin bugün arkeologlar tarafından farklı adlarla anılan kültür dönemlerinin maddi kalıntılarında yaşamaya devam ettiği tespit edilmiştir. Bu bakımdan bu çalışma ile Hakasya ötesinde, Baykal ve Moğolistan topraklarında Andronovo Kültürü insanlarının hangi kültürel geçiş dönemleri ile Moğolistan’a geçiş yaptığı ve Türklerin ataları ile akrabalıkları ortaya konulacaktır. Bununla beraber MÖ I. bin yıldan itibaren Türklerin ataları tarafından Çin kaynaklarında zikredilen boyların yukarıda ifade edilen konargöçer muharip boylarla olan bağlantıları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yassı Taş Kültürü, Andronovo Kültürü, Hiung-nu, Türk, Arkeoloji

Kaynakça

• Alkin, S. V. “K voprosu o svyazi kultury plitoçnikh mogil Zabaykalya i kultur epokhi rannego metalla vnutrenney Manchzhurii”, Yevraziyskoye kulturnoye prostranstvo: Aktualnyye problemy arkheologii, etnologii, antropologii, 4-11. Irkutsk: 2010. google scholar
• Bayburt, Ahmet Ziya. İskit Kültürünün Oluşum Evresinde Begazı-Dandıbay Kültürü. Ankara: Atayurt Yayınları, 2022. google scholar
• Bemmann, Jan. ande Brosseder, Ursula. “A long standing tradition- Stelae in The Steppes with a special focus on the Slab Grave Culture”, in Aktualnıyye Voprosy Arkheologii i Etnologii Tsentralnoy Azii, 14-25.Ulan-Ude: Izdatelstvo BNTS SO RAN, 2017. google scholar
• Çirkin, Sergen. Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm. İstanbul: YKY, 2019. google scholar
• Dashibalov, Bair Balzhinimayevich. Arkheologicheskiye pamyatniki kurykan i khori (k Vsemirnomu arkheologicheskomu kongressu Ulan-Ude, 1996). Ulan Ude: Buryatskim institutom obshchestvennykh nauk SO RAN, 1995. google scholar
• Dikov, Nikolay Nikolayeviç. Bronzovıy vek Zabaykalya. Ulan-Ude: 1958. google scholar
• Esin, Emel. “İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş” Türk Kültürü El-Kitabı içinde, II, 11. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978. google scholar
• Gohman, İlya Losifovich. “Antropologiçeskiye Materialı iz Plitoçnıh Mogil Zabaykalya”. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii: T. XVIII, Moskva-Leningrad: (1958): 428-443. google scholar
• Grişin, Irıy Semenoviç. “O Figurnkh Plitoçnıkh Mogilakh Zabaykalya i Mongolii”. KSİA: 162 (1980): 12-15. google scholar
• Gryaznov, Mihail Petroviç. “Pamyatniki Karasukskogo Etapa v Tsentralnom Kazahstane”. SA: XVI, Editör. M.İ. Artamanov (1952): 129-163. google scholar
• Kaipakar, K. “Eski Dönemde Kazakistan”. Kazakistan Tarihi Makaleler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007. google scholar
• Kara, Gülnar. Tarih Kayıtları ve Han Hanedanı Tarihi Biyografilerine Göre Çin Kaynaklarında Asya Hunları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2021. google scholar
• Kharinskiy, Artur Viktoroviç ve Zaytsev, M. A.- Svinin, Vladimir Vyacheslavovich. “Plıtochnıye Mogılı Priolkhonya”. Kultur i Pamyatniki Bronzovogo i Rannego Zheleznogo Vekov Zabaykalya i Mongolii, 64-78. Ulan-Ude: 1995. google scholar
• Kharinskiy, Artur Viktoroviç. Predbaykalye v kon. I tys. do n.e.-ser. II tys. n.e.: Genezis Kultur i ikh Periodizatsiya. İrkutsk: Izdatelstvo Irkutskogo gosudarstvennogo tekhnicheskogo universiteta, 2001. google scholar Khazanov, Anatoly M. Göçebe ve Dış Dünya. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2015. google scholar
• Kırilen, Gürhan. Eski Çinin Ötekisi Türkler. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015. google scholar
• Kızlasov, Leonid Pomanoviç ve Margulan, Alkey Hakanoviç. “Plitoçnıye Ogradı Mogilnika Begazı”. KSİİMK: XXXII, Moskva-Leningrad: İzd. Nauk, (1950): 126-136. google scholar
• Kiselev, Sergey Vilodimiroviç. Drevnyaya İstoriya Yujnoy Sibiri. Moskva: Akademii Nauk SSR, 1951. google scholar
• Konavalov, Prokopi Batyurovich. Etniçeskiye Aspektı İstorii Tsentralnoy Azii. Ulan-Ude: İzdatelstvo Buryatskogo Hauçnogo Tsentra So Ran, 1999. google scholar
• Margulan, Alkey Hakanoviç ve Abdulmanap Medeuovic, Orazbayev. “Begazı-dandıbayevskaya kultura”. Drevnyaya Kultura Tsentralnogo Kazahstana. Alma-Ata: Nauka, 1966. google scholar
• Molodin, V. İ. -Epimohov, A. V. -Marçenko, J. V. “Radiouglerodnaya Hronologiya Kultur Epohi Bronzı Urala i Yuga Zapadnoy Sibiri: Printsipı i Podhodı, Dostijeniya i Problemı”. Vestnik Novosibirsk Gosuderstvenna Universitata. Seriya İstoriya, Filologiya. XIII/3 (2014): 136-167. google scholar
• Okladnikov, Aleksey Pavloviç. İstoriya i Kultura Buryatii. Ulan-Ude: Akademii Nauk SSSR, 1976. google scholar
• Rasonyı, Lâszlö. Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1966. google scholar
• Salnıkov, Konstantin Viladimiroviç. “Andronovskiye Poseleniya Zauralya”. SA XX Moskva: Akademii Nauk SSR, (1954): 213-253. google scholar
• Shelepova, Ye.V. “Novıye Svedeniya o Zakhoroneniyakh Konskikh Cherepov (Po Rezultatam İssledovaniya Pamyatnika Tytkesken-Vı)”. Altaye-Sayanskaya Gornaya Strana i İstoriya Osvoyeniya yeye Kochevnikami. Barnaul: İzd. Altayskogo Gos. Uni, (2007): 185-188. google scholar
• Sodnom, Ulziibayar. “Hun Öncesi Moğolistan Arkeolojisi”. Kökler Yay Çeken Kavimlerin Şafağı. Hazırlayan Sergen Çirkin. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021. google scholar
• Sosnovski, Georgi Petroviç. “Rannıye Koçevniki Zabaykalya”, KSİİMK, Vıp. VIII, Leningrad: 1940. google scholar
• Şulga, P. İ. “O Hronologii i Kulturnoy İdentifikatsii Pamyatnikov VIII-VI vv. do n.e. Zabaykalya i Severnogo Kitaya”. Drevnie Kulturı Mongolii i Baykalskoy Sibiri, Ulan-Ude: (2010) 135-140. google scholar
• Tsybiktarov, Aleksandr Dondopovich. “K Probleme Formirovaniya Koçevogo Skotovodstva vı Tsentralnoy Azii i yego Vliyaniya na İstoricheskoye Razvitiye Drevnego Naseleniya Regiona (Po Materialam Kulturı Plitocnıh Mogili”, Kulturı Stepnoy Evrazii i ih Vzaymodeistvie s Drevnimi Tsivilizatsimi. Sankt-Peterburg: İİMK RAN, (2012): 406-412. google scholar
• Tsybiktarov, Aleksandr Dondopovich. “Otrazheniye Diplomatii Drevnikh Kochevnikov Tsentralnoy Azii v Petroglificheskikh, Paleoantropologicheskikh i Topograficheskikh İstochnikakh Kultur Plitochnikh Mogil i Khereksurov (ChastIıı, k Postanovke Problemy)”. Drevniye kultury Mongolii, Yuzhnoy Sibiri i Severnogo Kitaya Materialy XIMezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii 8-11 sentyabrya 2021 goda, g. Abakan: 109-115. google scholar
• Tsybiktarov, Aleksandr Dondopovich. Buryatiya v Drevnosti İstoriya. Vıp.No. 3 Ulan-Ude: İzd. Buryatskogo Gosuniversiteta, 1999. google scholar
• Tsybiktarov, Aleksandr Dondopovich. Kultura Plitoçnıh Mogil Mohgolii i Zabaykalya. Ulan-Ude: İzd. Buryatskogo Gosuniversiteta, 1998. google scholar
• Tumen, D. “Anthropology of Archaeological Populations from Northeast Asia”. Dongyang Xue 東洋學 49 (2011/ 2) Tanguo Daxue Xiao 檀國大學校 Dongyang Xue Yanjiu Suo 東洋學硏究所, 23-50. google scholar
• Turkin, G. B. “Keramika Plitoçnıkh Mogil Predbaykalya”, Keramika Kak İstoriçeskii İstoçnik, Tobolskii Gosudarstvennıy Pedagogiçeskii İnstitut im. D. İ. Mendeleeva, Tobolsk (1996): 65-66. google scholar
• Vadetskaya, Elga Borisovna. Sibirya Kurganları. Çeviren Atilla Bağcı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay, 2014. google scholar
• Volkov, Vitali V. “Early Nomads of Mongolia”. Nomads of The Eurasian Steppes In The Early Iron Age, Editör Jeannine Davis Kimbal-Vladimir A. Bashilov-Leonid T. Yablonsky, Berkeley, CA: Zinat Press, (1995) 319-334. google scholar
• Whole genome analysis sheds light on the genetic origin of Huns, Avars and conquering Hungarians. Erişim 1 Eylül 2023. https://doi.org/10.1101/2022.01.19.476915. google scholar
• Yıldırım, Elvin ve Kürşat Yıldırım. “Güney Sibirya Seyahati 3/Hakasya”. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi (2017): 37-46. google scholar
• Zah, Viktor Alekseyeviç. “Koptyakovskaya Kultura v Nijnem Prittobolye”. Vestnik Arheologii, Antropologii i Etnografii 17/2 (2012): 29-40. google scholar