Cahit Zarifoğlu’nun İns Öyküsünün Göstergebilim Yöntemiyle İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 307 - 331, 28.06.2024

İlker Aydın , Muhammed Eren Uygur

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1376109

Öz

Bu çalışmada, Cahit Zarifoğlu’nun İns adlı öyküsü göstergebilim yöntemiyle incelenmiştir. Bu yöntemle, sinematografik anlatı tekniği kullanılarak insanoğlunun tarihî seyrinin işlendiği öyküdeki anlam katmanları, semboller ve karşıtlıklar açıklanmaya çalışılmıştır. Öykü, yoğun imgelerle ve mistik gönderimlerle donatılmış çok katmanlı bir yapıya sahiptir. Çalışmada bu yapı, göstergebilim yöntemi kullanılarak; temel karşıtlıklar, izlekler ve dönüşümler üzerinden ortaya konulmuştur. Çalışmanın ilk bölümünde, öykünün anlatı düzeyi incelenmiştir. Bu başlık altında öyküde yapılan kesitleme işlemi, anlatı izlencesi kapsamında; dönüşümler, anlatı izlencesinin evreleri ve eyleyenler örnekçesi açıklanmıştır. İlgili kısımda, edebî olanda anlatım ve içerik olmak üzere iki temel düzlem olduğundan bahsedilmiş ve göstergebilimin araçlarıyla bu düzlemlerin anlatı çeperindeki ilişkileri çözümlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde öykünün söylem düzeyi analiz edilmiştir. Söylem düzeyinde izleğe yönelik roller kategorize edilmiş ve daha sonra sembolik göndermelerin anlatıda nasıl kullanıldığı hakkında detaylı bilgi verilmiş, bu kullanımlar göstergebilimin araçları ile tahlil edilmiştir. Araştırmanın son bölümünde mantık-anlam düzeyi incelenmiştir. Bu kısımda öykünün mantıkanlam düzeyinin hakîkat/giz ekseninde oluştuğu ifade edilmiştir. Bu eksen, anlam/anlam yoksunluğu; dil yoksunluğu/dil yoksunu olmama karşıtlıkları ile şekillendirilmiştir. Sonuç olarak yoğun sembolik gönderimlerle insanlığın tarihî serüvenini ele aldığı belirtilen öyküde, bu sürecin İns’in varoluşa yönelik anlam inşası üzerinden aktarılmaya çalışıldığı ve en nihayetinde hakîkat/giz ekseninde İns’in dil yetisini elde ederek anlama yani vahdete eriştiği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İns Öyküsü, Edebiyat Göstergebilimi, Göstergebilimsel Çözümleme, Cahit Zarifoğlu, Zarifoğlu Öykücülüğü

Etik Beyan

Etik izin gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Semiotic Analysis of Cahit Zarifoğlu's Story İns

Öz

This study uses the semiotic method to analyze Cahit Zarifoğlu’s (1974) multilayered story İns [Humans]. The story uses the cinematographic technique to form layers of meaning, symbols, and oppositions in an attempt to explain the depicted historical journey of humankind. The study uses the semiotic method to reveal the structure of the story through its basic oppositions, themes, and transformations. The narrative level of the story is analyzed first. Under this heading, the article explains the story’s segmentations, transformations, phases of the narrative schedule, and prototype of the actants. The study then analyzes the story’s discursive level, categorizing the roles of the narrative before providing detailed information about how the narrative uses symbolic references, with the tools of semiotics being used to analyze these usages. The study finishes by analyzing the logico-semantic level. This section states the logico-semantic level of the story to have been formed along the axes of hakîqat [truth] and ghiz [secret]. This axis was shaped by the opposites of meaning and lack of meaning and of being language deprived and not being language deprived. Resolutely, the article states the story to deal with the historical journey of humanity through the use of intense symbolic references, where the attempt has been made to express this process through human beings’ construction of meaning with regard to existence, ultimately along the axes of hakîqat and ghiz. The character İns attains understanding (i.e., wahdat [unity]) by acquiring the ability of language.

Anahtar Kelimeler

İns, Literary Semiotics, Semiotic Analysis, Cahit Zarifoğlu, Storytelling

Kaynakça

• Aiskhylos. Zincire Vurulmuş Prometheus. Çeviren Sabahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019. google scholar
• Aktulum, Kubilay. “Göstergebilim”. Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi 5/7 (2004): 1-12. google scholar
• Arslantaş, Yüksel. “Paleolitik ve Mezolitik (Epi-Paleolitik) Çağ’da Barınma”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 24/2 (2016): 319-44. google scholar
• Barthes, Roland. Image-Music-Text. Translator Stephen Heath. London: Fontana Press, 1977. google scholar
• Bressler, Charles E. Yazınsal Eleştiri: Kuramsal ve Pratik Bir Giriş. Çeviren Devrim Evci. Ankara: Atıf Yayınları, 2017. google scholar
• Can, Şefik. Klasik Yunan Mitolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1994. google scholar
• Dell, Christopher. Mitoloji: Hayali Dünyalara Eksiksiz Rehber. Çeviren Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017. google scholar
• Demir, Bilal. “Modern Türk Öykücülüğünde İslâmî Söylem (1960-1990)”. Doktora tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2021. google scholar
• Durand, Gilbert. Sembolik İmgelem. Çeviren Ayşe Meral. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017. google scholar
• El-Isfahani, Ragıb. Müfredat: Kur’an Kavramları Sözlüğü. Çeviren Mustafa Yıldız. İstanbul: Çıra Yayınları, 2022. google scholar
• Erkman-Akerson, Fatma. Göstergebilime Giriş. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2019. google scholar
• Esen, Cennet. “Abdurrahman Cahit Zarifoğlu Hayatı-Sanatı-Eserleri”. Doktora tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2023. google scholar
• (Eziler) Kıran, Ayşe ve Zeynel Kıran, Yazınsal Okuma Süreçleri (Dilbilim, Göstergebilim ve Yazınbilim Yöntemleriyle). Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2011. google scholar
• Greimas, Algirdas Julien. Structural Semantics: An Attempt at a Method. Translators Daniele McDowell, Ronald Schleifer, and Alan Velie. Lincoln and London: University of Nebraska Press, 1983. google scholar
• ———. Maupassant: The Semiotics of Text: Practical Exercises. Translator Paul Perron. Amsterdam; Philadelphia: J. Benjamins Pub. Co., 1988. google scholar
• Grimal, Pierre. Mitoloji Sözlüğü: Yunan ve Roma. Çeviren Sevgi Tamgüç. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012. google scholar
• Haksal, Ali Haydar. “Şair Cahit Zarifoğlu’nun Öyküleri İns’ten”, Yedi İklim 2/16 (1988): 30-34. google scholar
• ———. “Zarifoğlu Öyküsü ve Anlatısı”, Yedi İklim 3/3 (1992): 3-5. google scholar
• ———. Hikâyeler adlı kitaba sunuş, 7-10. İstanbul: Beyan Yayınları, 2020. google scholar
• İbn’ül Esir, El-Kâmil Fi’t-Tarih (İslâm Tarihi) Tercümesi. cilt 1 içinde, Çeviren Mehmet Beşir Eryarsoy, İstanbul: Bahar Yayınları, 1991. google scholar
• Jakobson, Roman. Language in Literature. Cambridge: Harvard University Press, 1987. google scholar
• Kahraman, Âlim. Modern Türk Hikâyesi: Kavram, Gelişim Seyri, Tematik ve Karşılaştırmalı Okumalar. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2015. google scholar
• Kalelioğlu, Murat. Yazınsal Göstergebilim: Bir Kuram Bir Uygulama, - Anlam Üretim Süreçleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020. google scholar
• Kaptan, M. Emin. “Cahit Zarifoğlu Hikâyeleri ve Hikâyeciliği Üzerine”, Ihlamur Dergisi 49 (2016): 43-46. google scholar
• Karadeniz, Abdürrahim. “İns’in Soyutlamacı Kurgusu Üzerine”. Hece Öykü 62 (2014): 79-82. google scholar
• Kıran, Ayşe. “Dilbilim-Göstergebilim İlişkileri”, Dilbilim Araştırmaları Dergisi 1 (1990): 51-62. google scholar
• ———. “Göstergebilim ve Yazınsal Çözümlemeler”, Disiplinlerarası Ortam ve Yöntem Sorunları içinde, Editör Nedret Tanyolaç-Öztokat. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2004, 49-60. google scholar
• Koca, Osman. “Cahit Zarifoğlu Hikâyesi”, Yedi İklim, 26/291 (2014): 36-45. google scholar
• ———. “Cahit Zarifoğlu’nun Neo-Epik Öyküsü: ‘İns’”, Ayvakti 180 (2019): 29-31. google scholar
• Kula, Onur Bilge ve Cemal Sakallı. “Göstergebilimsel Yaklaşım Yazınsal Alanda Ne Denli İşlevselleşebilir?” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22/1 (2005): 21-26. google scholar
• Lekesiz, Ömer. “İns ve Yedi İns”. Mavera 11/129, (1987): 39-43. google scholar
• Munch, Edward. Skrik (Çığlık). Munch Müzesi, Oslo, Norveç, 1893. google scholar
• Noyan, Sema. Romanda Mistik Eğilimler. Hece Yayınları, 2016. google scholar
• Orhanoğlu, Hayrettin. “Cahit Zarifoğlu’nun İns Hikâyesinde Sembolik Gerçeklik Kurgusu”, Abdurrahman Cahit Zarifoğlu Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi, 2-4 Haziran 2016. google scholar
• Özsaray, Yunus. “İns Öyküsünün Kapısına Yedi Güzel Adamla Ulaşmak/Çoğalmak”. Yedi İklim Dergisi 26/219 (2014): 50-54. google scholar
• Rifat, Mehmet. Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları, 2009. google scholar
• Sarı, Elvan. “Cahit Zarifoğlu’nun Nesirlerinde İnsan”. Yüksek Lisans tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2013. google scholar
• Say, Ömer. “İns Üzerine Bir Çözümleme Denemesi”. Cahit Zarifoğlu: Yürek Safında Bir Şair içinde, Editör Âlim Kahraman. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003, 247-55. google scholar
• Saydam, M. Bilgin. Deli Dumrul’un Bilinci, “Türk-İslam Ruhu Üzerine” Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları, 2011. google scholar
• Sığırcı, İlhami. Göstergebilim Uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2015. google scholar
• Uçan, Hilmi. Yazınsal Eleştiri ve Göstergebilim (Kuram-Uygulama, Çözümleme Örnekçeleri). İstanbul: İz Yayıncılık, 2016. google scholar
• ———. Edebiyat Bilimi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018. google scholar
• Uçman, Abdullah. “İns”. Mavera 11/129, (1987): 110-113. google scholar
• Uslu, Ahmet. “1980-2000 Yılları Arası Türk Hikâyeciliğinde Yapı”. Doktora tezi, Dicle Üniversitesi, 2016. google scholar
• Vardar, Berke. Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2001. google scholar
• Wilkinson, Philip. Kökenleri ve Anlamlarıyla Efsaneler-Mitler. Çeviren Emel Lakşe. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020. google scholar
• Yeşil, Kâmil. Öykü Dersleri. İstanbul: Şule Yayınları, 2017. google scholar
• Yeşilkaya, Mustafa. “Şiirleri ve hikayeleriyle Cahit Zarifoğlu”. Yüksek Lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998. google scholar
• Yıldırım, Hasanali. “İns: Bir Ruh Seyahatnamesi”. Zarifoğlu’nu Okumak içinde, Editör Neslihan Demirci. İstanbul: Küre Yayınları, 2018, 99-108. google scholar
• Yılmaz, Ebru Burcu. “Hikâye ve Romanlarda Sembol Dilinin Görüntüleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 56 (2011): 45-56. google scholar
• Yücel, Tahsin. Eleştiri Kuramları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
• Zariç, Mahfuz. “1950-1980 Arası İslami Duyarlıklı Öykü Anlayışı ve Öykücüler”. Akademik Bakış Dergisi 59 (2017): 1-17. google scholar
• Zarifoğlu, Cahit. “Nazif Gürdoğan’a”. Hece Aylık Edebiyat Dergisi 14/126-127-128 (2017): 319-326. ———. Hikâyeler. İstanbul: Beyan Yayınları, 2020. google scholar