Melyat Deresi Havzası Bazı Arazi Karakteristikleri ve Yerleşim Düzeninin Konumsal Analizi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 4, 721 - 727

Turan Yüksek , Ali Erdem Özçelik

https://doi.org/10.35229/jaes.1573968

Öz

Kırsal alan yerleşim düzeninin havza tabanlı ve arazi karakteristikleri dikkate alınarak oluşturulması yaşam kalitesi ve ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilirliği için oldukça önemlidir. Ancak Melyat Deresi Havzası için havza ölçeğinde yapılmış arazi kullanım ve yerleşim düzenine ait bir planlanma mevcut değildir. Bu çalışmanın amacı Melyat havzasındaki arazi ve yerleşim düzeninin (binaların) yükselti kademeleri, eğim, bakı ve jeolojik yapıya göre dağılımlarının Coğrafi Bilgi Sistemi yardımıyla ortaya konulmasıdır. Yükselti guruplarına göre en geniş arazi varlığı 1280.36 ha (%28,51) ve en fazla bina sayısı 691 adet (%64,34) ile 201-400 m yükseltileri arasında yer almaktadır. Bakılara göre havzadaki arazilerin %54,82’si ve yerleşim düzeninin %50,84’ü güneşli bakılar üzerindedir. Kayaç gruplarına göre en geniş arazi varlığı 1.668.88 ha ve en fazla bina sayısı 786 adet ile Andezit-Bazalt lav ve piroklastları üzerindedir. Eğim gruplarına göre en geniş arazi varlığı (1.710,34 ha) ve en fazla bina sayısı (452 Adet) %41-60 eğim grubu üzerindedir. Melyat deresi arazi kullanım, yerleşim düzeni ve alt yapı planlarının oluşturulmasında yukarıda ortaya konulan havza özelliklerinin dikkate alınması sorunların çözümü ve sürdürülebilir havza yönetimi için yararlı olabilir.

Anahtar Kelimeler

Konumsal Analiz, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Yerleşim Planlama, Yerleşim Düzeni

Spatial Analysis of Land Characteristics and Settlement Patterns in Melyat Stream Basin

Öz

Establishing rural area settlement patterns based on basins and taking into account land characteristics is very important for the quality of life and sustainability of ecosystem services. However, there is no basin-scale land use and settlement planning for the Melyat Stream Basin. The aim of this study is to determine the distribution of land and settlement patterns (buildings) in the Melyat basin according to elevation level, slope, aspect and geological structure using of Geographic Information System. According to elevation groups, the largest land area is 1.280,36 ha (28.51%) and the largest number of buildings is 691 (64.34%), located between 201-400 m elevations. According to aspects, 54.82% of the land in the basin and 50.84% of the buildings are on sunny aspects. According to rock groups, the largest land area is 1,668.88 ha and the largest number of buildings is 786 on Andesite-Basalt lava and pyroclastics. According to slope groups, the largest land area (1,710.34 ha) and the highest number of buildings (452 units) are on the 41-60% slope group. Taking into account the basin characteristics set out above in the creation of Melyat stream land use, settlement order and infrastructure plans may be useful for solving problems and sustainable basin management.

Anahtar Kelimeler

Spatial Analysis, Geographic Information Systems, Settlement Planning, Settlement Patterns

Kaynakça

• Akkaya Aslan, Ş.T., Gündoğdu, K.S. & Demir, A.O. (2004). Sayısal Yükseklik Modelinden Yararlanılarak Bazı Havza Karakteristiklerinin Belirlenmesi: Bursa Karacabey İnkaya Göleti Havzası Örneği. Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., 18(1), 167-180.
• Atasoy, A. & Özşahin, E. (2013). Yükseltiye Bağlı Olarak Nüfus Değişir mi? Hatay Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(26), 92-108. Borga, M., Tonelli, F. & Selleroni, J. (2004). A Physically Based Model of The Effects of Forest Roads on Slope Stability. Water Resour. Res., 40, W12202. DOI: 10.1029/2004WR003238
• CRED & UNDRR. (2019). Human cost of disasters; an overview of the last 20 years (2000-2019). https://www.preventionweb.net/files/74124_hum ancostofdisasters20002019reportu.pdf (Erişim:16.10.2024).
• Dindaroğlu, T., Özgül, M. & Canpolat, M.Y. (2012). Sayısal Yükseklik Modeli Kullanılarak Bazı Havza Karakteristiklerinin Saptanması ve Arazi Kullanımı. KSÜ Mühendislik Bilimleri Dergisi Özel Sayı, 197-205.
• Ding, B., Zhang, Y., Yu, X., Jia, G., Wang, Y., Wang, Y., Zheng, P. & Li, Z. (2022). Effects of Forest Cover Type and Ratio Changes on Runoff and Its Components. International Soil and Water Conservation Research, 10(3), 445-456. DOI: 10.1016/j.iswcr.2022.01.006.
• Elibüyük, M. & Yılmaz, E. (2010). Türkiye’nin Coğrafi Bölge ve Bölümlerine Göre Yükselti Basamakları ve Eğim Grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27-55.
• Esen, F. & Avcı, V. (2017). Tunceli İli'nde Topoğrafik Faktörlere Göre (Yükselti, Eğim, Bakı) yerleşmelerin ve nüfusun dağılışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 376-389. DOI: 10.17719/jisr.2017.1774
• Göl, C. & Dengiz, O. (2007). Çankırı-Eldivan Karataşbağı Deresi Havza Arazi Kullanım-Arazi Örtüsündeki Değişim ve Toprak Özellikleri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1), 86-97.
• Karagel, H. & Karagel, D.Ü. (2010). Devrek ilçesinde yerleşmelerin kuruluş yeri seçiminde etkili olan coğrafi faktörler. E-Journal of New World Sciences Academy, 5(2), 4A0022, 76-97.
• DHA. (2023). Rize’de 1 yıllık sel ve heyelanın hasarı 1 milyar lira, Haber Tarihi: 23.12.2023, Haber Geçen: Mehmet Can Peçe, https://www.dha.com.tr/foto-galeri/rizede-1- yillik-sel-ve-heyelanin-hasari-1-milyar-lira- 2363936/1 (Erişim:15 Ekim 2024).
• Komadja, G.C., Pradhan, S.P., Oluwasegun, A.D., Roul, A.R., Stanislas, T.T., Laïbi, R.A., Adebayo, B. & Onwualu, A.P. (2021). Geotechnical and Geological Investigation of Slope Stability of a Section of Road Cut Debris- Slopes Along NH-7, Uttarakhand, India. Results in Engineering, 10 100227. DOI: 10.1016/j.rineng.2021.100227
• Ma, S., Zhou, S., Yu, B.& Song, J. (2024). Deforestation- Induced Runoff Changes Dominated Byforest- Climate Feedbacks. Science Advances, 10, eadp3964, 12pages.
• Meral, A., Yüksel, A., Demir, Y., Başaran, N., Doğan, T.G., Kaya, S. & Eroğlu, E. (2019). Soil Stabilization and Landscape Rehabilitation Studies in Erosion Areas: Capakcur Microcatchment Example, Fresenius Environmental Bulletin, 28(7), 5518-5529.
• MGM. (2023). 2022 Yılı Meteorolojik Afetler Değerlendirmesi, T.C. Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma Dairesi Başkanlığı, Meteorolojik Afetler Şube Müdürlüğü, ANKARA, 117s. https://www.mgm.gov.tr /FILES/genel/raporlar/2022afet.pdf (Erişim Tarihi: 10.09.2024)
• Özçelik, A.E., Yüksek, T., Yüksek, F. & Verep, B. (2021). Havza ve Arazi Karakteristiklerinin Coğrafi Bilgi Sitemleri (CBS) Yardımıyla Değerlendirilmesi: Pazar Hemşin Deresi Havzası Örneği. Anadolu Çev. ve Hay. Dergisi, 6(2), 252- 260. DOI: 10.35229/jaes.913362
• Potić, I., Mihajlović, L.M., Šimunić, V., Ćurčić, N.B. & Milinčić, M. (2022). Deforestation as a Cause of Increased Surface Runoff in the Catchment: Remote Sensing and SWAT Approach-A Case Study of Southern Serbia. Front. Environ. Sci., 10, 896404. DOI: 10.3389/fenvs.2022.896404
• Ritchie, H. & Rosado, P. (2022). Natural Disasters”. Data adapted from EM-DAT, CRED / UCLouvain. Retrieved from https://ourworldindata.org/ grapher/economic-damage-from-natural-disasters (Erişim Tarihi: 16.10.2024).
• Shrestha, J.K. (2021). Impact of Road Cuts in Slope Stability in Hilly Regions of Nepal. Journal of Advanced College of Engineering and Management, 6, 43-55.
• Tandoğan, A. (1972). Çayeli-Pazar Yöresinin Fiziki Coğrafyası. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 3-4, 205-294.
• Taş, E. (2016). Coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla havza karakteristiklerinin belirlenmesi: Afyonkarahisar Çay deresi havzası. International Academic Research Congress, Antalya. Türkiye, 603-610.
• Yüksek, T. (2011). Rize Yöresinde Yanlış Arazi Kullanımı ve Neden Olduğu Çevresel Sorunlar. Doğu Karadeniz Bölgesi Heyelan ve Taşkın Sempozyumu, 10-11 Şubat, 2011, Trabzon. http://www.dsi.gov.tr/docs/sempozyumlar/1-4- rize-y%C3%B6resinde-yanl%C4%B1%C5%9F- arazi-kullan%C4%B1m%C4%B1-ve-neden- oldu%C4%9Fu-%C3%A7evresel-sorunlar---yrd- do%C3%A7-dr-turan- y%C3%BCksek.pdf?sfvrsn=2.
• Yüksek, F.& Yüksek, T. (2015). Growth Performance of Sainfoin and Its Effects on The Runoff, Soil Loss and Sediment Concentration in a Semi-Arid Region of Turkey. CATENA, 133, 309-317. DOI: 10.1016/j.catena.2015.05.018
• Yüksek, T., Özçelik, A.E. & Verep, B. (2019). Çağlayan havzasının (Fındıklı-Rize) bazı havza karakteristiklerinin coğrafi bilgi sistemleri ile değerlendirilmesi. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 4(3), 532-538. DOI: 10.35229/jaes.648366
• Yüksek, T., Özçelik, A.E. & Verep, B. (2020). Fırtına havzasının bazı havza karakteristikleri ile arazilerin fizyografik özelliklere göre dağılımlarının coğrafi bilgi sistemleri ile belirlenmesi. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 5(3), 439-449. DOI: 10.35229/jaes.792606
• Xing, M., Xu, J., Luo, Y., Aggarwal, S.P. & Li, J. (2010). Response of Hydrological Processes to Land- Cover and Climate Changes in Kejie Watershed, South-West China. Hydrological Processes, 23(8), 1179e1191. DOI: 10.1016/j.iswcr.2022.01.006.