Gazali’nin “Munkız Mine’d-Dalal” Adlı Kitabı Bağlamında Hidayet/Kurtuluş Teorisi / The Theory of Salvation in the Context of Gazali's Book "Munkiz Mine'd-Dalal"

Yıl 2021, , 440 - 468, 29.11.2021

İlhan Yıldız

https://doi.org/10.54558/jiss.969974

Öz

Bugünkü haliyle Sünnilik, büyük oranda, Gazali’nin gayretleri sonucu ortaya çıkmıştır. Bilindiği gibi, Gazali ile birlikte, Kur’an ve sünnet yepyeni bir yoruma kavuşmuştur. Özellikle kelam alanında "Gazali öncesi" ve "Gazali sonrası" şeklinde keskin bir ayırım ortaya çıkmıştır. Dahası Gazali’nin İslam dünyasındaki etkisi hala sürmektedir. O'nun eserlerine gösterilen ilgiye baktığımız zaman, Gazali’nin İslam dünyasındaki iddiasının gelecekte de süreceği anlaşılmaktadır. Bu makale, büyük oranda, Gazali’nin el-Munkız mine’d-Dalal adlı kitabına dayanmaktadır. “Sapkınlıktan Kurtuluşa” anlamına gelen bu biyografik ve metodolojik eserinde Gazali, Müslümanların kurtuluşu konusuna kafa yormuş ve çözüm önerilerinde bulunmuştur. Gazali’nin kurtuluşa giden yol arayışının sebebi farklı zümrelerin kendi inanç ve düşüncelerinin hakikat olduğunu iddia etmeleriydi. Bu iddialar, İslam dünyasında ihtilafları derinleştiren bir takım gruplaşmaların başlamasına neden olmuştur. İslam dünyasının bu heterojen yapısının homojen bir hüviyete kavuşturulması projesi, devletten gelmiş olsa bile, Gazali'nin de gönlünden geçmekteydi. Kurtuluş teorisi olarak adlandırılan bu projeyi Gazali, bizzat kendi yaşamında karşılaştığı “şüphe”, “bunalım” ve nihayet “zihnini aydınlatan ışık” kavramları ile anlatmaktadır. Bu süreçte bilginin kaynağı ve bilginin sağlam temellere oturtulması için Gazali’nin yoğun çaba sarf ettiği görülmektedir. Gazali, kelamdan istifade edilebileceğini, Bâtıniliğin zındıklık olduğunu, felsefenin filtrelenmesi gerektiğini ve nihayet tasavvuf yolunun hakikat olduğunu söylemiştir.

Anahtar Kelimeler

Hidayet, Kelam, Bâtınilik, Felsefe, Tasavvuf

Kaynakça

• Ahmed b Hanbel. (2014). Müsned, (çev. Zekeriya Yıldız, Hüseyin Yıldız, Hasan Yıldız), İstanbul.
• Altıntaş, Servet. (2006). Gazali’de Tasavvuf Felsefesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Atay, Hüseyin. (2003). Gazali ve İbni Rüşd Felsefesinin Karşılaştırılması, Kelam Araştırmaları.
• Buhari. (2010). Sahih-i Buhari Tercüme ve Şerhi, Sağlam Yayınevi, İstanbul.
• Demir, Osman Nuri. (2008). Gazali’de Kurtuluş Kavramı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gazali. (1990). Ebû Hâmid, Faysalu’t-Tefrika beyne’l-İslam ve’z-Zendeka (İslam’da Müsamaha), (çev. Süleyman Uludağ), Marifet Yayınları, İstanbul.
• -------. (1993). Fedâihu’l-Bâtıniye (Bâtıniliğin İçyüzü), (çev. Avni İlhan), TDV Yayınları, Ankara.
• -------. (tsz). İhya’ü Ulûmi’d-Dîn, (çev. Ahmet Serdaroğlu), Bedir Yayınevi, İstanbul.
• -------. (tsz). el İktisâd fi’l-İtikâd (İtikatta Sözün Özü), (çev. Ömer Dönmez), Hisar Yayınevi, İstanbul.
• -------. (1987). İlcâmü’l-Avam an İlmi’l-Kelâm (Halkın Kelâmî Düşüncelerden Korunması), (çev. Sabit Ünal), DEÜİFV Yay., İzmir.
• -------. (1930). Kânûnü’l-küllî fi’t-Te’vil, (çev. M. Serefeddin), DİFM Yay., İstanbul.
• -------. (2016). Kavaidü’l-Akaid, Dua Yayınları, İstanbul.
• -------. (1954). Kavâsımu’l-Bâtıniye (Bâtınilerin Belini Kıran Deliller), (çev. Ahmet Ateş), AÜİF Dergisi, C.III, S.I-II, Ankara.
• -------. (1974). Kimyâ-ı Saâdet, (çev. A.Faruk Meyan), Bedir Yay., İstanbul.
• -------. (2002). Makâsıdü’l-Felâsife (Felsefenin Temel İlkeleri), (çev. Cemaleddin Erdemci), 2.Baskı, Vadi Yay., Ankara.
• -------. (1994). Miskâtü’l-Envâr (Nurlar Feneri), (çev. Süleyman Ateş), Bedir Yayınları, İstanbul.
• -------. (2018) Munkız mine’d Dalâl (Dalaletten Çıkış Yolu), (çev. Osman Arpaçukuru), Beyan Yay., İstanbul.
• -------. (2006). Mustasfâ min i’lmi’l-usûl, (çev. Yunus Apaydın), Klasik Yay., İstanbul.
• -------. (2003).Mükâşefetü'l-Kulûb (Allah Yolunda Kalplerin Keşfi), (çev. Abdullah Aydın), Seda Yay., İstanbul.
• -------. (2004). Ravdatü’t-tâlibîn ve Umdetü’s-Sâlikîn (Hak Yolunun Esasları), (çev. Dilaver Selvi), 2.Baskı, Semerkand Yay., İstanbul.
• -------. (2005). Tehâfütü’l-Felâsife (Filozofların Tutarsızlığı), (çev. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu), Klasik Yay., İstanbul.
• Mahmud, Abdulhalim. (ed.). (1997). Munkız mine’d dalâl Şerhi ve Tasavvufî İncelemeler, , (çev. Salih Uçan), 2.Baskı, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
• Müslim, Sahih-i Müslim, İrfan Yayınevi, (trc. Mehmed Sofuoğlu), İstanbul, 2014.