Yenilebilir Doğal Bitkilerin Etnobotanik ve Gastronomik Açıdan Değerlendirilmesi: Edremit Körfezi (Balıkesir) Örneği

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 1375 - 1385, 01.09.2022

Hatice İnci Aladı , Fatih Satıl , Selami Selvi

https://doi.org/10.21597/jist.1085847

Cited By: 4

Öz

Günümüzde insanların farklı kültürlere olan ilgisi, sağlıklı yaşam hakkında giderek bilinçlenmeleri, doğal gıdalara eğilim göstermeleri ve gastronomik deneyimler yaşama istekleri gibi farklı nedenler yöresel mutfaklara olan talebi giderek artırmaktadır. Ülkemizde, özellikle son yıllarda yapılan gastronomi yarışmaları ve ot festivalleri aynı zamanda yapıldığı bölgenin turizm çekim gücünü önemli derecede etkilemektedir. Balıkesir ilindeki Kaz Dağı, Madra Dağı, Ulus Dağı gibi zengin floristik alanlarda bolca yetişen çok çeşitli gıda bitkileri gastronomik açıdan önemli birer kaynaktır. Bu çalışmada; Balıkesir’de doğal olarak yetişen yenilebilir otlar tespit edilmiş ve yöre insanları tarafından hangi yemeklerde kullanıldığı ve diğer etnobotanik kullanımları ortaya konulmuştur. Araştırma sonucunda 21 familyaya ait 45 cins ve 56 taksonun yemeklerde kullanıldığı tespit edilmiştir. Yaprak ve topraküstü kısımlarının yemeklerde daha çok kullanıldığı görülmüştür. Yabani otlardan en fazla yapılan yemek çeşitlerini kavurma (36 bitkiden), otlu yemek (24 bitkiden) ve salata (22 bitkiden) izlerken en az yapılan yemeklerin de çırpma (3 bitkiden), akıtma (1 bitkiden) ve dolma (1 bitkiden) olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca bir bitkinin baharat (Foeniculum vulgare) ve 8 bitkinin de ot yemekleri haricinde tıbbi olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Otların tüketilme biçimlerine ve pişirme tekniklerine bakıldığında ise çoğunlukla salata, zeytinyağı ile kavurma ve haşlama içinde pişirme yöntemlerinin kullanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Edremit Körfezi, etnobotanik, yerel otlar, gastronomi, flora

Respect of Ethnobotany and Gastronomy of Edible Wild Plants: Edremit Gulf (Balıkesir) Example

Öz

Today, different reasons such as people's interest in different cultures, their increasing awareness about healthy life, their tendency to natural foods and their desire to experience gastronomic experiences increase the demand for local cuisines. In our country, especially in recent years, gastronomy competitions and herb festivals also significantly affect the tourism attraction of the region where they are held. A wide variety of food plants that grow abundantly in rich floristic areas such as Ida Mountain, Madra Mountain and Ulus Mountain in Balıkesir province are an important gastronomically important resource. In this study; Edible herbs that grow naturally in Balıkesir have been identified and the dishes used by the local people and other ethnobotanic uses have been revealed. As a result of the research, it was determined that 45 genera and 56 taxa belonging to 21 families were used in food. It has been observed that the leaves and aboveground parts are used more in food. Roasting (from 36 taxa), herbs (from 24 taxa) and salad (from 22 taxa) are the most common types of dishes made from wild herbs, while the least-cooked meals are whipping (from 3 taxa), pouring (from 1 taxon), and stuffing (from 1 taxon). has been placed. In addition, it was determined that one species (Foeniculum vulgare) was used as a spice and 8 species were used medicinally, except for herb dishes. When we look at the consumption patterns and cooking techniques of herbs, it has been seen that mostly salad, olive oil roasting and boiling cooking methods are used.

Anahtar Kelimeler

Edremit Gulf, etnbobotany, local herbs, gastronomy, flora

Kaynakça

• Alan, Y. 2018. Arum elongatum Steven Ekstraktlarının Fenolik Madde Miktarı ve Biyolojik Aktivitelerinin İncelenmesi. BEÜ Fen Bilimleri Dergisi 7 (2): 370-379.
• Aydın, Ç., Özay, C., Düşen, O., Mammadov, R.Orhan, F. 2017. Total Phenolics, Antioxidant, Antibacterial and Cytotoxic Activity Studies of Ethanolic Extracts Arisarum vulgare O.Targ.Tozz. and Dracunculus vulgaris Schott. Int. J. Sec. Metabolite, 4(2): 114-122.
• Ayyıldız, S, Sarper, F. 2019. Antioksidan Baharatların Osmanlı Saray Mutfağındaki Yeri. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1): 363-380.
• Azab, A. 2017. Arum: A Plant Genus With Great Medicinal Potential. Eur. Chem. Bull., 6(2): 59-68. DOI: 10.17628/ecb.2017.6.59-68.
• Çetinkaya, N., Yıldız S. 2018. Erzurum’ un Yenilebilir Otları ve Yemeklerde Kullanım Şekillerine Yönelik Bir Araştırma. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi 2(1):482-503.
• Davis, P.H.(Ed.),1965–1985.Flora of Turkey and the East Aegean Islands,vol.1–9. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Davis,P.H.,Mill,R.R.,Tan,K.(Eds.),1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 10. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Demir, A., Akan, H, Balos, M. M., Gümüş, H. 2021. Wild Tuber Poisoning in a Child: Eminium intortum (Banks & Sol.) Kuntze–A first case report. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 18(2): 349-352.
• Denzin, N. K. (1989). Interpretive interactionism. Newbury Park, CA: Sage.
• Deveci, B., Türkmen, S., Avcıkurt, C. 2013. Kırsal Turizm ile Gastronomi Turizmi İlişkisi: Bigadiç Örneği. International Journal of Social and Economic Sciences 3 (2): 29-34, 2013.
• Efe, R. Soykan, A., Cürebal, İ., Sönmez, S. 2013. Dünya'da, Türkiye'de, Edremit Körfezi Çevresinde Zeytin ve Zeytinyağı. Edremit Belediyesi Kültür Yayınları No: 7 ISBN: 978-605-62253-0-7.
• Erarslan ZB, Ecevit Genç, G., Kültür, Ş. 2020. Medicinal Plants Traditionally Used to Treat Skin Diseases in Turkey – Eczema, Psoriasis, Vitiligo. J. Fac. Pharm. Ankara 44(1): 137-166.
• Ertuğ, F., 2004. Wild Edible Plants of Bodrum Area (Muğla, Turkey), Turk J. Bot, 28: 161-174.
• Güner A, Özhatay N, Ekim T, Başer KHC (eds.), 2000. Flora of Turkey and the East Aegean Island. (Suppl. 2), Vol. 11, Edinburgh University Press. Edinburgh, UK. 222 p.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T. 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayınları, İstanbul.
• Güner, Ö., Selvi, S. 2016. Wild Medicinal Plants Sold in Balıkesir/Turkey Herbal Markets and Their Using Properties. Biological Diversity and Conservation, 9(2): 96-101.
• İnci Aladı, H., Satıl, F., Selvi, S. 2019. Wild Fruits Sold in the Public Bazaars of Edremit Gulf (Balıkesir) and Their Medicinal Uses. Biological Diversity and Conservation, 12(1):89-99.
• Kalankan, G., Özkan, Z.C., Akbulut, S. 2015. Medicinal and Aromatic Wild Plants and Traditional Usage of Them in Mount Ida (Balıkesir/Turkey). Journal of Applied Biological Sciences 9 (3): 25-33.
• Karaca, O.B., Yıldırım, O., Çakıcı, C 2015. Gastronomi Turizminde Otlar, Ot Yemekleri ve Sağlıkla İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(3):27-42.
• Koçyiğit, M., Özhatay, N. 2008, The Wild Edible and Miscellaneous Useful Plants in Yalova Province (Northwest/ Turkey). J. Fac. Pharm, 40: 19-29.
• Kök, A., Kurnaz, A., Akyurt Kurnaz, H. 2020. Ege Otlarının Yöresel Mutfaklarda Kullanımı. Journal of Tourism Intelligence and Smartness, 3(2):152-168.
• Küçükkömürler, S., Şirvan, N.B., Sezgin, A.C. 2018. Dünyada ve Türkiye’de Gastronomi Turizmi. Uluslararası Turizm, İşletme, Ekonomi Dergisi, 2(2):78-85.
• Nadiroğlu, M., Behçet, L., Çakılcıoğlu, U. 2018. An Ethnobotanical Survey of Medicinal Plants in Karlıova (Bingöl-Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 18(1):76-87.
• Paşa, C., Selvi, S. 2011. Kazdağları’nda (Balıkesir-Edremit) Yöre Halkı Tarafından Toplanan ve Ticareti Yapılan Tıbbi Bitkiler Üzerine Bir Araştırma. IX. Tarla Bitkileri Kongresi, 12-15 Eylül 2011, Bursa, 1409-1412.
• Polat, R., Selvi, S. 2011. Edremit Körfezi (Balıkesir)’nin Arı Bitkileri Üzerine Bir Araştırma, Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 15(2):27-32.
• Polat, R., Satıl, F. 2012. An Ethnobotanical Survey of Medicinal Plants in Edremit Gulf (Balıkesir – Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 139: 626–641.
• Polat, R., Selvi, S., Çakılcıoğlu, U., Açar, M. 2012. Investigations of Ethnobotanical Aspect of Wild Plants Sold in Bingöl (Turkey) local markets, Biological Diversity and Conservation, 5(3):155-161.
• Polat, R., Selvi, S. 2020. Turizm Yerleşim Alanlarında Peyzajda Kullanılan Bitkilerin Çeşitliliği: Edremit Körfezi (Balıkesir) Örneği. Türk Doğa ve Fen Dergisi, 9:62-72. https://doi.org/10.46810/tdfd.743852.
• Sağlık, S., Alpınar, K., İmre, S. 2002. Fatty Acid Composition of Dracunculus vulgaris Schott (Araceae) Seed Oil from Turkey. J Pharm Pharmaceut Sci 5(3):231-233.
• Sarıoğlan, M., Abacıgil, TÖ, Avcıkurt, C. 2020. Zeytinyağlı Yemek Kültürünün Füzyon (Fusion) Mutfak Olgusu İle Geliştirilebilirliğine Yönelik Bir Alan Araştırması (Edremit Körfezi Örneği). Journal of Tourism And Gastronomy Studies, 8 (3): 2202-2213.
• Sarıoğlan, M., Yalın, G. 2021. Edremit Körfezine Özgü Yöresel Yiyecek-İçecek Öğelerinin Gastronomi Turizmine Kazandırılması. Livre de Lyon, France.
• Satıl, F., Akçiçek, E., Selvi, S. 2008. Madra Dağı (Balıkesir/İzmir) ve Çevresinde Etnobotanik Bir Çalışma, Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi (BİBAD), 1(1):31-36.
• Satıl, F., Tümen, G., Dirmenci, T., Çelik, A., Arı, Y, Malyer, H. 2006. Kazdağı Milli Parkı ve Çevresinde (Balıkesir) Etnobotanik Envanter Çalışması 2004-2006, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi, 5.
• Selvi, S., Dağdelen, A., Kara, S. 2013. Medicinal and Aromatic Plants Consumed As Herbal Tea and Collected from Ida Mountains (Balıkesir1Edremit), Journal of Tekirdag Agricultural Faculty, 10(2):26-33.
• Selvi, S., Satıl, F., Tümen, G. 2018. Edremit Körfezi’nin (Balıkesir) Sofralarda Kullanılan Yabani Otları. 4th International Non-wood Forest Product Symposium, October 4-6 2018, Bursa-Turkey.
• Solmaz, Y., Dülger Altıner, D. 2018. Türk Mutfak Kültürü ve Beslenme Alışkanlıkları Üzerine Bir Değerlendirme. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3):108-124.
• Trotter, RT, Logan, MH. 1986. Informant Consensus: A New Approach for Identifying Potentially Effective méDicinal Plants. Ed. Bedfore Hills, New York, 91-112.
• Uce, İ., Tunçtürk, M. 2014. Hakkâri’ de Doğal Olarak Yetişen ve Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Yabani Bitkiler. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 7 (2): 21-25.
• Uğuz, SÇ, Yıldırım, G., Acar, A. 2020. Sakin Akımlardan Sakin Turizme Yönelim ve Edremit Körfezi’nde Örnek Bir Çalışma. Journal of Recreation and Tourism Research, 7(4): 715-735.
• Yalın, G. 2020. Kaybolmakta Olan Yerel Mutfak Kültürünün Turizme Kazandırılması: Balıkesir ili Edremit Körfezi örneği. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(2):101-113.
• Yılmaz, G., Akman, S. 2018. Sürdürülebilir Gastronomi Çerçevesinde Edremit Körfezi Yöresel Mutfakları. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(4): 852-872.