Ortaokul Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri ile Okuma Becerileri Arasındaki İlişkiye Yönelik Görüşleri

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 112 - 146, 06.05.2024

Seyhan Yıldırım Döner , Sezgin Demir

https://doi.org/10.31464/jlere.1450755

Öz

Eleştirel düşünme, felsefenin ilk dönemlerine dayanan ve bilim insanlarınca hâlâ tanımlanan, boyutlandırılan ve hemen her alanda etkisi gözlemlenen bir kavramdır. Eleştirel düşünme, bir konunun derinlemesine düşünülerek analizini yapmanın sonucunda bir yargıya varmaktır. Bu sürecin içerisinde yer alan her bir adım, bireyin okuma eyleminin zihinsel boyutlarıyla ilişkilidir. Okunanı zihinsel olarak anlamlandırma sürecinde eleştirel düşünmenin basamak ve boyutları olan akıl yürütme, derinlemesine düşünme, analiz yapma, değerlendirme, sonuç çıkarma, neden-sonuç ilişkisi kurma da kullanılmaktadır. Bu doğrultuda bu çalışmada, ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma becerileri arasındaki ilişkiye yönelik öğrencilerin görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma nitel araştırma türlerinden olgubilimsel desende gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunu oluşturan 16 katılımcı ile gönüllülük esasına göre bire bir yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiş, elde edilen veriler içerik ve betimsel analize tabi tutulmuştur. Çalışmanın sonucunda ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleriyle okuma becerileri arasında olumlu bir ilişki olduğunu düşündükleri, okuma sürecinde eleştirel düşünmeyi aktif ve bilinçli bir şekilde kullandıkları, eleştirel düşünmeye karşı olumlu bir tutum içerisinde oldukları, okuma sürecinde eleştirel düşünmeye eğilimli oldukları, eleştirel düşünme sayesinde okuduklarını daha iyi anladıkları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler : eleştirel düşünme eğilimi, okuma becerileri, nitel araştırma.

Anahtar Kelimeler

eleştirel düşünme eğilim, okuma beceriler, nitel araştırma

Secondary School Students' Opinions on the Relationship Between Critical Thinking Dispositions and Reading Skills

Öz

Critical thinking is a concept that dates to the early periods of philosophy and is still defined and dimensioned by scientists and its effects are observed in almost every field. Critical thinking is making a judgment because of analyzing a subject by thinking deeply. Each step in this process is related to the mental dimensions of the act of reading. In the process of mentally making sense of what is read, reasoning, in-depth thinking, analyzing, evaluating, drawing conclusions, and establishing cause and effect relationships, which are the steps and dimensions of critical thinking, are also used. Accordingly, this study aims to determine the views of middle school students on the relationship between their critical thinking tendencies and reading skills. The study was conducted in a phenomenological design, one of the qualitative research types. One-to-one semi-structured interviews were conducted with 16 participants on a voluntary basis, and the data obtained were subjected to content and descriptive analysis. As a result of the study, it was concluded that middle school students think that there is a positive relationship between critical thinking tendencies and reading skills, they use critical thinking actively and consciously in the reading process, they have a positive attitude towards critical thinking, they tend to think critically in the reading process, and they understand what they read better thanks to critical thinking.

Keywords: critical thinking disposition, reading skills, qualitative research.

Anahtar Kelimeler

critical thinking disposition, reading skills, qualitative research

Kaynakça

• Ackley, B. C., Colter, D. J., Marsh, B. and Sisco, R. (2003). Student achievement in democratic classrooms. American Educational Research Association. Chicago, Illinois https://eric.ed.gov/?id=ED475711
• Akbıyık, C. ve Seferoğlu, S. S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(32), 90-99. Retrieved from https://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/yayin/Akbiyik-Seferoglu_CUEF-2006_Elestirel-Dusun.pdf
• Akyol, H. (2013). Okuma. (Edt. Ahmet Kırkkılıç ve Hayati Akyol). İlköğretimde Türkçe Öğretimi. Ankara, Pegem Akademi, s. 15-48.
• Aloqaili, A. S. (2012). The relationship between reading comprehension and critical thinking: A theoretical study. Journal of King Saud University-Languages and Translation, 24(1), 35-41. https://doi.org/10.1016/j.jksult.2011.01.001
• Bal, M. (2018). Eleştiri Düşüncesi: Kant’ın Eleştiri Felsefesi’ne Giriş. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (30), 253-279. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/kaygi/issue/36417/411256
• Barjesteh, H., & Vaseghi, R. (2012). Critical thinking: A reading strategy in developing English reading comprehension performance. Journal of Foreign Language Teaching and Translation Studies, 1(2), 21-34. Retrieved from https://efl.shbu.ac.ir/article_79173_7e4a30bad728dc7f0c6c668bf7a1cf7a.pdf
• Basmaz, I. ve Kutlu, Ö. (2021). Eleştirel düşünme eğilimlerinin okuduğunu anlama, öğrenci, aile ve ev ortamı değişkenleri bağlamında incelenmesi. Dijital Ölçme ve Değerlendirme Araştırmaları Dergisi Journal of Digital Measurement and Evaluation Research 1(2), 100-118. https://doi.org/10.29329/dmer.2021.409.2
• Batur, Z., Ulutaş, M. ve Beyret, T. N. (2019). 2018 LGS Türkçe sorularının PISA okuma becerileri hedefleri açısından incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, TEMEL EĞİTİM, 595-615. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/milliegitim/issue/51765/674356
• Bozpolat, E. ve Güçcük Kurga, H. (2021). Sekizinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 526-555. Doi: 10.33418/ataunikkefd.999753
• Bulut Aşık, A. (2022). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Medya Okuryazarlığı Yeterlilikleri İle Eleştirel Düşünme Eğilimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
• D'Angelo, E. (1971). Critical thinking in reading. Elementary English, 48(8), 946-950. http://www.jstor.org/stable/41387008?seq=1&cid=pdf-reference#references_tab_contents
• Demir, H. ve Bağ, Ö. (2019). Türkçe ders kitabındaki metinlerin eleştirel düşünme ölçütlerini karşılaması üzerine nitel bir araştırma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(2), 983-1006. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/739437
• Demir, S., Sinan, A. T. (2016). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin anlam yapıları üzerine bir inceleme. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 1324-1342. DOI=10.17556/jef.06998
• Dilekçi, A. ve Karatay, H. (2022). Türkçe dersi kitaplarındaki etkinliklerin eleştirel düşünme becerisine göre incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (64), 78-101. DOI: 10.21764/maeuefd.1026402
• Durualp, E., Çiçekoğlu, P. ve Durualp, E. (2013). Sekizinci sınıf öğrencilerinin kitap okumaya yönelik tutumlarının internet ve kitap okuma alışkanlıkları açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2(1), 115-132. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/teke/issue/12845/155638
• Ennis, R. (1991). Critical thinking: A streamlined conception. Teaching philosophy, 14(1), 5-24. https://doi.org/10.5840/teachphil19911412
• Faccione, P., Faccione, N. and Giancarlo, C. (2000). The disposition toward critical thinking: Its character, measurement, and relationship to critical thinking skill. Informal Logic, 20(1), 61-84. https://doi.org/10.22329/il.v20i1.2254
• Fahim, M., & Sa'eepour, M. (2011). The ımpact of teaching critical thinking skills on reading comprehension of Iranian EFL learners. Journal of Language Teaching & Research, 2(4), 867-874. doi:10.4304/jltr.2.4.867-874
• Freeman, K. J., & Phillips, B. (2021). The use of creative writing and staged readings to foster empathetic awareness and critical thinking. The Asia Pacific Scholar, 6(3), 75-82 https://doi.org/10.29060/TAPS.2021-6-3/OA2366
• Gökbulut Özdemir, Ö. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: nicel, nitel ve karma tasarımlar için bir rehber. (Ed.: Ş. Aslan). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Hosseini, E., Khodaei, F. B., Sarfallah, S., & Dolatabadi, H. R. (2012). Exploring the relationship between critical thinking, reading comprehension and reading strategies of English university students. World Applied Sciences Journal, 17(10), 1356-1364. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/267722578_Exploring_the_Relationship_Between_Critical_Thinking_Reading_Comprehension_and_Reading_Strategies_of_English_University_Students
• Kanmaz, F. E. ve Aslan, C. (2022). Eleştirel düşünme becerisi edindirme bağlamında çocuk ve gençlik kitaplarının incelenmesi. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 55(2), 421-446. DOI: 10.30964/auebfd.1082458
• Kıran, M. S. (2019). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme beceri düzeyleri ile okuduğunu anlama başarı durumları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Kim, H. J., Yi, P. and Hong, J. I. (2020). Students’ academic use of mobile technology and higher-order thinking skills: the role of active engagement. Education Sciences, 10(3), 47. https://doi.org/10.3390/educsci10030047
• Kuru, G. ve Şimşek, A. (2022). Türkiye’de ilkokula yönelik eleştirel düşünme becerisiyle ilgili çalışmaların incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 1062-1089. DOI: 10.17240/aibuefd.2022..-1102533
• Liaw, M. L. (2007). Content-based reading and writing for critical thinking skills in an EFL context. English Teaching and learning, 31(2), 45-87. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/228629803_Content-based_reading_and_writing_for_critical_thinking_skills_in_an_EFL_context
• MEB. (2019). İlköğretim Türkçe dersi (1-8. sınıflar) öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• Mendelman, L. (2007). Critical thinking and reading. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 51, 300-302. https://doi.org/10.1598/JAAL.51.4.1
• Paul, R. & Elder, L. (2006). Critical Thinking: Learn the Tools the Best Thinkers Use. Ohio: Pearson Prentice Hall.
• Perkins, D., Jay, E. and Tishman, S. (1993). Beyond abilities: A dispositional theory of thinking. The Merrill-Palmer Quarterly, 39(1), 1-21. https://eric.ed.gov/?id=EJ456333
• Robson, C. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri: gerçek dünya araştırması. (Çev. Ed.: Ş. Çınkır, N. Demirkasımoğlu). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Saklıca, S. B. (2016). Ergenlerde internet bağımlılığı ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Doğu Akdeniz Üniversitesi Eğitim Öğretim ve Araştırma Enstitüsü, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
• Semerci, Ç. (2003). Eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Eğilim ve Bilim, 28(127), 64-70. ISSN 1300-1337. Retrieved from: <http://eb.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5126
• Shihab, I. A. (2011). Reading as critical thinking. Asian Social Science, 7(8), 209. DOI:10.5539/ass.v7n8p209
• Sur, E. (2021) Türkçe ders kitaplarında yer alan öyküleyici metinlerin eleştirel düşünme becerisi kazandırma bağlamında incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(1), 402-422. DOI: 10.7822/omuefd.816068
• Türkben, T. ve Karaman, Z. A. (2022). Yazınsal nitelikli metinlere dayalı eleştirel okuma eğitiminin öğrencilerin okuduğunu anlama ve eleştirel düşünme becerisi üzerine etkisi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(2), 80-91. DOI: 10.47479/ihead.1162814
• Usta, M. (2019). Sınıf öğretmenleri ve ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin okuma-anlama düzeyleri ve eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Yeşilyurt, E. (2021). Eleştirel düşünme ve öğretimi: Tüm boyut ve ögelerine kavramsal bir bakış. Journal of International Social Research, 14(77). DOI: 10.17719/jisr.11663
• Yıldırım, S. and Söylemez, Y. (2018). The effect of performing reading activities with critical reading questions on critical thinking and reading skills. Asian Journal of Education and Training, 4(4): 326-335. DOI: 10.20448/journal.522.2018.44.326.335