Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı’da Öğretmen Yetiştiren Kurumlara Öğrenci Giriş Şartları İle Usullerinin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi (Nizamnâme ve Talimatnâmelere Göre)

Yıl 2017, , 136 - 161, 31.01.2017

Eyüp Cücük , ERDAL Bay , AYHAN Doğan

https://doi.org/10.21547/jss.281640

Öz

Bu
araştırmanın amacı, Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Dönemi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin
kuruluşuna kadar geçen süre içinde öğretmen yetiştiren kurumlara giriş şartları
ile usullerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesidir. Nitel araştırma yöntem ve
teknikleri ile oluşturulan bu araştırma tarihi durum çalışması deseni ile
yürütülmüştür. Araştırmada veri olarak Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı
Devleti’nde ilgili birimler tarafından hazırlanarak yayımlanan Osmanlıca tarihi
dokümanlar kullanılmıştır. Kanun, nizamname ve talimatname türündeki söz konusu
belgelerin, öncelikle günümüz Türkçesine transkripsiyonu yapılmış, sonraki
aşamada bunlar tasnif edilerek içerik analizine tabi tutulmuştur. Elde edilen
veriler doğrultusunda Osmanlı Devleti’nde 1839-1923 yılları arasında faaliyet
gösteren öğretmen yetiştiren kurumlara giriş şartlarının ne olduğu ve öğrenci
seçiminde nasıl bir usul izlendiği tespit edilerek bulgulara ulaşılmıştır. Araştırmanın
sonucunda, Osmanlı Devleti’nin Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadarki süreçte
öğretmen yetiştiren kurumlar arasından özellikle Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimâtlara
nitelikli öğrenci alımı için önemli düzenlemelerin yapıldığı ve bu doğrultuda
kendine has bir sistem kurularak belirli ölçülerde seçici davranıldığı sonucuna
varılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, Dârülmuallimîn, Dârülmuallimât, Giriş Şartları

Determining and Evaluating The Enrolment Standards and Procedures in Teacher Training Institutions From Tanzimat to Republic (According to Documents of Constitution and Regulations)

Öz

The aim of this study is to determine and evaluate the
enrolment standards and procedures in teacher training institutions from
Tanzimat Era of Ottoman Empire to foundation of Turkish Republic. The study was
formed using qualitative method and techniques and designed as a case study.
Historical Ottoman Turkish documents from Tanzimat to Republic, which were
prepared and issued by respective departments in Ottoman Empire, and some
documents published in literature were used as data in the study. These Ottoman
Turkish documents were firstly translated into modern Turkish then sorted out
at the later stage and finally the content analysis was made. In accordance
with the data collected, it was determined in detail what enrolment standards
were used and what kind of procedures were followed to select students. At the
end of the research, it was concluded that important regulations was made to
qualified student admission especially for “Darulmuallimin and Darulmuallimat”
from Tanzimat to Republic in Ottoman Empire. Moreover, it was understood that a
specific system in student admission to train qualified teacher were set and
this system was selective at a certain level. 

Anahtar Kelimeler

Teacher training institutions, Darülmüallimin, Darülmüallimat, the enrolment standards

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1990). Dârülmuallimîn ilk nizamnâmesi (1851), önemi ve Ahmet Cevdet Paşa, Millî Eğitim, Mart (95), 3-20.
• Akyüz, Y. (2008). Türkiye’de öğretmen yetiştirmenin 160. yılında Darülmuallîm’in ilk yıllarına toplu ve yeni bir bakış, OTAM, 20, 17–58, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1335/15452.pdf (07.04.2015).
• Akyüz, Y.: Uygun, S.; Kafadar, O. (2005). Anaokullarının İkinci Meşrutiyet Dönemindeki gelişimde okul ve çocuk sağlığı, Eğitim Bilimleri ve Uygulama Dergisi, 4 (7), 147-172, http://www.ebuline.com/pdfs/7Sayi/7_9.pdf , (12.02.2014).
• Altın, H. ( 2009.) II. Abdülhamit ve II. Meşrutiyet Devirlerinde öğretmen yetiştirme meselesi, Basılmamış Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr. Nesimi YAZICI, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları (İslam Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Altın, H. (2011). Osmanlı son döneminde muallim okulları dışındaki öğretmen yetiştiren ku-rumlara genel bir bakış, Kilis Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Journal of Social Sci-ences 1 (1), 11-24, http://sbe.kilis.edu.tr/dosyalar/sayfalar/sayi1/hamza_altin.pdf, (29.01.2015).
• Arslan, A.; Akpınar, Ö. (2005). İnas Dârülfünûnu (1914-1921). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, cilt: 6(2), 225-234, http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuoba/article/view/1023011148/1023010406, (22.10.2014).
• Aytaç, K. (1984). Osmanlı İmparatorluğunda Okul Kuruluş Sistemi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Baskın, B. (2008). II. Meşrutiyet’te kadın eğitimine yönelik bir girişim: İnas Dârülfünûnu, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38), 89-123, http://www.journals.istanbul.edu.tr/iusiyasal/article/view/1023009377/1023008715 , (21.12.2014).
• Beswick, R. (1990). Evaluating educational programs. ERIC Digest Series Number EA 54.
• Bilim, C. Y. (2002a). Türkiye’de çağdaş eğitim tarihi (1734-1876). (Genişletilmiş 2. Baskı), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Bilim, C. Y. (2002b). Osmanlılarda eğitimin çağdaşlaşması askeri okullar, Osmanlı, Güler EREN (Ed.), c.5, 237-244, Ankara: Yeni Türkiye.
• BOA, Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Nizamat Defterleri (A.DVNS.NZAM.d), no: 9 (31-36).
• BOA, İrade Meclis-i Vâlâ, İ.MVL., 211/ 6894.
• BOA, MF. Tedrisât-ı âliye, 15/114.
• BOA, ŞD.TNZ, 224/80_2,6.
• BOA. MF. ALY. 115/13-1.
• Büyüköztürk, Ş.; Kılıç Çakmak, E.; Akgün, Ö. E.; Karadeniz, Ş.; Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. 18. Baskı.
• Dârülmuallimîn ve Dârülmualimât-ı İbtîdaiye Talimâtnamesi (DDİT), Matbaa-i Amire, İstan-bul 1332;
• Dölen E. (2006). İnas Dârülfünûnu üzerine, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7 (2), (181-183), http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuoba/article/download/1023010952/1023010190 , (11.11.2014).
• Duman, T.; Dilâver, H. Hüseyin (1996). İstanbul’da açılan ilk Dârülmuallimîn (kuruluş amacı müdürü ve hocalarının nitelikleri, tayin ve maaşları), Erdem Atatürk Kültür. Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Dergisi (aydın sayılı özel sayısı-II), 9 (26), Eylül-1996, (651-659).
• Düstur (H.1289/M. 1872-73). 1. Tertip, C. 2. Dersaadet: Matbaa-yı Amire.
• Düstur (H.1336/M. 1917-18). Tertib-i Sani, C.7, Dersaadet: Matbaa-i Amire.
• Düstur (H.1337-38/M. 1918-19). Tertib-i Sani, C.11, İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Erçoşkun, M. H. ve Nalçacı, A. (2009). Sınıf öğretmeni adaylarının ÖSS, akademik ve KPSS başarılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17 (2), 479-486.
• Ergin, O. N. (1977). Türk maarif tarihi, c. 1-2/3-4, İstanbul: Eser.
• Ergün, M.; Duman, T. (1996). 19. yüzyılda Osmanlı askerî okullarının ders programları ve ders kitapları. Yeni Türkiye. (7), 494-511, http://www.egitim.aku.edu.tr/dersprog2.pdf, (18.04.2015).
• Faik Reşid. (1927). Maarif Düsturu. C. 1, İstanbul.
• Gülcü, E.; Tunç, S. (2012) Osmanlı basın hayatında Kadınlar Dünyası Dergisi, Çankırı Kara-tekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (2), Hasan Akça (Editör/Ed.), An-kara: Anıl Grup, 155-176, http://sbedergi.karatekin.edu.tr/Makaleler/1816548151_10.pdf , (09.02.2015).
• İhsanoğlu, E. (1993). Dârülfünûn, TDVİA, c. 8, 521-525, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=080521&idno2=c080381#2, (18.04.2015).
• Kahramanoğlu, R. (2014). Öğretmen yetiştiren kurumlara öğrenci seçiminde kullanılacak giriş standartları ve bu standartların nasıl ölçülebileceği üzerine bir araştırma, Basılmamış Doktora Tezi, Tez Danışmanı: Doç. Dr. Erdal BAY Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bi-limleri Enstitüsü.
• Kaya, U. (2012-2013). Dârülmuallimîn İle İlgili Bir Nizamname Layihası ve Dârülmuallimîn’e Giriş Sürecinde Bir İmtihan, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi. 49 (5), 35-54, http://yusbed.yalova.edu.tr/article/viewFile/5000001712/5000002400 (29.01.2015).
• Keçeci Kurt, S. (2011). Osmanlı Devleti’nde kadın eğitimi haremden mektebe. İzmir: Yitik Hazine.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi. (3. Baskı). Ankara: TTK.
• Kohn, L.T. (1997). Methods in case study analysis. Technical Publication No. 2. The Center for Studying Health System Change.
• Maarif-i Umumiye Nezareti. (1331). Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Nizamnâmesi. İstan-bul: Matbaa-i Amire.
• Maarif-i Umumiye Nezareti. (1332). Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât-ı İbtidâiye Tali-matnâmesi. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• MS. (H. 1317/M. 1899). İkinci Def’a Olarak Tertib Edilmiştir (Darülhilafetülâliye/İstanbul: Matbaa-i Amire), http://ktp.isam.org.tr/ , (01.06.2013).
• MS. (H. 1318/M. 1900), Üçüncü Def’a Olarak Tertib Edilmiştir, (Darülhilafetülâliye/İstanbul: Matbaa-i Amire), http://ktp.isam.org.tr/ , (01.06.2013).
• MS. (H. 1319/M. 1901). Dördüncü Def’a Olarak Tertib Edilmiştir, (Darülhilafetülâli-ye/İstanbul: Matbaa-i Amire), http://ktp.isam.org.tr/ , (01.06.2013).
• MS. (Salname-i Nezareti Maarif-i Umumiyye). (H. 1316/M. 1898). Birinci Def’a Olarak Tertib Edilmiştir, (Darülhilafetülâliye/İstanbul: Matbaa-i Amire), http://ktp.isam.org.tr/ , (01.06.2013).
• Olson, M. (2010). Documentanalysis. In A. Mills, G. Durepos, & E. Wiebe (Eds.), Encyclope-dia of case study research (pp. 319-321). ThousandOaks, CA: SAGE Publications, Inc.
• Özgüven, E. (1972). Türkiye’de üniversiteye girişle ilgili uygulamalar, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi (AÜDTCF), cilt: 10, 179-198, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/34/970/11943.pdf , (25.02.2015).
• Özsoy, S. ve Ünal, I. L. (2010). Türkiye’de eğitim bilimleri ve öğretmen yetiştirme: bir yol ayrımı öyküsü, Eğitim Bilimleri Felsefesine Doğru. Ünal, I. L. ve Özsoy, S. (Ed.), Anka-ra: Tan.
• Öztürk, C. (1993a). Dârülmuallimât, TDVİA, cilt: 8, 549-550, http://www.islamansiklopedisi.info/, (12.05.2015).
• Öztürk, C. (1993b). Dârülmuallimîn, TDVİA, cilt: 8, 551-552, http://www.islamansiklopedisi.info/ , (12.05.2015).
• Öztürk, C. (2007). Atatürk devri öğretmen yetiştirme politikası, (2. Baskı), Ankara: TTK.
• Peyman Yaman, A. (2010). Osmanlı’da mekteplerin ortaya çıkışı ve gelişmeleri, Basılmamış Doktora Tezi, danışman: Prof. Dr. Cahit Baltacı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat ABD, İstanbul.
• Sabah Gazetesi, (H. 26 Şevval 1332/M. 17 Eylül 1914).
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan günümüze eğitim tarihi, (1. Baskı), İstanbul: Bilgi Üniversi-tesi.
• Swanborn, P. (2010) ‘What ıs a case study?’ in case study research: what, why and how? London, England: SAGE. (1-23Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri (Qualitative research& evaluation methods), (3. Baskıdan çeviri), Mesut BÜTÜN; Selçuk Beşir DEMİR (Çeviri Ed.), (1. Baskı), Ankara: Pegem Akademi.
• Takvim-i Vekâyi Gazetesi, no: 1217, H. (25 muharrem 1287/M. 27 Nisan 1870).
• Tasvir-i Efkâr Gazetesi, no: 1199; (H. 24 Şevval 1332/M. 15 Eylül 1914).
• Tümer Erdem, Y. (2013). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, Ankara: TTK.
• Türk Tarih Kurumu (TTK) Tarih Çevirme Klavuzu (http://www.ttk.gov.tr/ ).
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (DAGM) Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA), DUİT, 115/31_3,6.
• Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaleti İhsâiyât Müdiriyeti (TCMVİM), (1341).1339-1340 Ders Senesi İhsâiyyât Mecmuası, İstanbul.
• Ünal, U.; Birdudak, T.S. (2013). İstanbul Dârülmuallimîni (1848-1924). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Yıldırım, A.; Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemi, (Genişletilmiş 5. Baskı), Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, M. A. (2010). Tanzimat döneminde meslek okulları, Basılmamış doktora tezi, Tez Danışmanı Prof. Dr. Musa ÇADIRCI T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Tekeli, İ.; İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu'nda eğitim ve bilgi üretim sisteminin oluşu-mu ve dönüşümü, Türk Tarih Kurumu (TTK) Yay.,