Gastronomy Practices in Marriage Ceremonies in the Southeastern Anatolia Region

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 1, 326 - 349, 27.01.2023

Adem Ademoğlu , Fügen Durlu-özkaya

https://doi.org/10.21547/jss.1171559

Cited By: 1

Öz

Transition periods mean that the status and situation of individuals change. The ceremony, on the other hand, is called the time when entertainment and gastronomy practices were brought from generation to generation, embedded in the culture. Marriage is both a transitional phase and includes many gastronomic rituals. In this context, the aim of the study is to determine the gastronomic practices made in marriage ceremonies in the provinces in the Southeastern Anatolia Region. Southeastern Anatolia Region has been determined as a research area due to its cultural, historical, natural attractions and riches. The interview method was used as a data collection technique within the framework of the qualitative research approach. Purposive sampling method was used to determine the sample. For this purpose, the research was carried out through a semi-structured interview form with sixty-three (63) cultural transmitters aged fifty (50) years and over in the provinces in the region. Within the scope of the study, data were collected from people who volunteered to participate in the research about marriage, engagement, dowry receiving-spreading, wedding bath, henna night, wedding. Descriptive analysis was used to evaluate the data. According to the result obtained, it has been found that the cultural values brought by being transferred from generation to generation lose their importance day by day. It is revealed that the change in family structure, technology, urbanization, intense business life and socioeconomic factors are effective in the emergence of this situation. In the light of all these, it offers suggestions to contribute to practitioners and future research in various aspects.

Anahtar Kelimeler

Gastronomy, Ceremonial Dishes, Special Occasion Meals, Transition Periods, Local Culinary Culture

Proje Numarası

yok

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Evlenme Törenlerinde Yapılan Gastronomi Uygulamaları

Öz

Geçiş dönemleri, bireylerin içinde bulundukları statü ve durumun değişmesi anlamına gelmektedir. Tören ise kültüre yer etmiş kuşaktan kuşağa aktarılarak getirilen, içinde eğlence ve gastronomi uygulamalarının bulunduğu zamana denir. Evlenme törenleri bir geçiş evresi olup içinde de çok sayıda gastronomi ritüelini barındırmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın amacı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan illerdeki evlenme törenlerinde yapılan gastronomi uygulamalarını belirlemektir. Kültürel, tarihî, doğal çekicilikleri ve zenginlikleri nedeniyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi araştırma alanı olarak belirlenmiştir. Nitel araştırma yaklaşımı çerçevesinde veri toplama tekniği olarak görüşme yönteminden yararlanılmıştır. Örneklemin belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu amaçla bölgede yer alan illerde elli (50) yaş ve üzeri altmış üç (63) kültür aktarıcılarıyla yarı yapılandırılmış görüşme formu üzerinden araştırma gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında evlilikle ilgili söz kesme, nişan, çeyiz alma-serme, düğün hamamı, kına gecesi, düğün ile ilgili araştırmaya katılmaya gönüllü kişilerden görüşme yöntemiyle veri toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde betimsel analiz kullanılmıştır. Elde edilen sonuca istinaden kuşaktan kuşağa aktarılarak getirilen kültürel değerlerin her geçen gün önemini yitirdiği bulgusuna ulaşılmıştır. Bu durumun ortaya çıkmasında ise aile yapısındaki değişim, teknoloji, kentleşme, yoğun iş yaşamı, sosyoekonomik unsurların etkili olduğu ortaya koyulmaktadır. Çalışmada tüm bunların ışığı altında uygulamacılara ve gelecek araştırmalara çeşitli yönlerden katkı sağlaması için öneriler sunmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gastronomi, Özel Gün Yemekleri, Tören Yemekleri, Geçiş Dönemleri, Yöresel Mutfak Kültürü

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Kaynakça

• Abuzar, C. (2010). Şanlıurfa’da değişen toplumsal yapıda taziye geleneği, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 259-274.
• Ademoğlu, A. ve Durlu-Özkaya, F. (2021). Yaşamın önemli evrelerinde uygulanan gastronomi değerleri: Sinop örneği, Sinop Kültür ve Turizm Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt 2. 21-24 Ekim 2021, Sinop, 198-497.
• Aksoy, M. ve Sezgi, G. (2015). Gastronomi turizmi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi gastronomik unsurları, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(3), 79-89.
• Alptekin, A. B. (2009). Ceyhun’dan ceyhan’a evlenme ile ilgili bazı kavramlar (kalın, saçı, okuntu, aşerme, toy) üzerine, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15(39), 307-321.
• Artun, E. (2001). Adana'da, törenlere, adaklara, özel günlere ait inançlar, pratikler ve bunlara bağlı mutfak kültürü, Milli Folklor, 13(49), 7-37.
• Artun, E. (2011). Çukurova halk kültüründe törenler, bayramlar, şenlikler. Fethiye III. Uluslararası Türk Kültürü Kurultayı, 21-23 Mart.
• Bayrak, F. M. (2015). Soframda Anadolu Güneydoğu Anadolu yemekleri. İstanbul: Alfa Yemek.
• Baysal, A. (1993). Beslenme kültürümüz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları:1230.
• Bekar, A. (2016). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin yöresel mutfağı. E. Zencir (Ed.), Yöresel Mutfaklar (s. 104-136). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:3375.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik, Milli Folklor, 22(87), 159-169.
• Bober, P. P. (2003). Antik ve Ortaçağ’da yemek kültürü: sanat, kültür ve mutfak. Ülkün Tansel (Çev.), İstanbul: Kitap Yayınevi Limited.
• Chang, R. C., Kivela, J. ve Mak, A. H. (2011). Attributes that influence the evaluation of travel dining experience: When East meets West, Tourism Management, 32(2), 307-316.
• Coşar, M. F. (2019). Erdemli'de geçiş dönemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Creswell, J. W. (2014). Araştırma deseni: nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. S. B. Demir (Çev.), Ankara: Eğiten Kitap.
• Çınar, Z. (2019). Geçiş dönemlerinde mutfak kültürü ve yöresel mutfak uygulamaları: Ege Bölgesi’nde nitel çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Anabilim Dalı, Konya.
• Çifçi, N. (2019). Tören yemeklerinin bilinirliği üzerine kuşaklar arasındaki farklılıkların belirlenmesine yönelik bir araştırma: Afyonkarahisar ili örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Çölbay, Ş. ve Sormaz, Ü. (2015). Konya'da geçiş dönemlerinde yapılan yöresel mutfak uygulamaları, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(4), 1729-1736.
• Doğaner, A. (2006). Osmaniye yöresinde yaşayan Ulaşlı Türkmenlerinin geçiş törenleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Halk Bilimi Folklor Bilim Dalı, Ankara.
• Dualı, Ş. M. ve Engin, A. (2020). Ordu yöresi halk inanışlarında doğum ve ölüm, Tokat İlmiyat Dergisi, 8(1), 299-319.
• Durmaz, Ö. (2014). Dünyanın en eski mutfağı: Şanlıurfa yemek kitabı. Ankara: ŞURKAV (Şanlıurfa Kültür, Eğitim, Sanat ve Araştırma Vakfı) Yayınları.
• Düzgün, E. ve Durlu-Özkaya, F. (2015). Mezopotamya’dan günümüze mutfak kültürü, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(1), 41-47.
• Erinç, S. (1980). Güneydoğu Anadolu yüzey araştırması. H. Çambel ve R. Braidwood (Ed.), İstanbul ve Chicago üniversiteleri karma projesi Güneydoğu Anadolu tarihöncesi araştırmaları (s. 65-83). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları (No:2589).
• Ertaş, Y. ve Gezmen-Karadağ, M. (2013). Sağlıklı beslenmede Türk mutfak kültürünün yeri, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1), 117-136.
• Fidan, S. ve Özcan, F. (2019). Gastronomi kenti Gaziantep’te özel gün yemekleri üzerine bir araştırma, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(67), 65-80.
• Güler, S. (2010). Türk mutfak kültürü ve yeme içme alışkanlıkları, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 24-30.
• Günebak, Ç. T. ve Kutluay-Merdol, T. (2012). Dinler ve beslenme. T. Kutluay Merdol (Ed.), Beslenme antropolojisi I. Ankara: Hatiboğlu Yayınları.
• Gürsoy, D. (2011). Kuzeyden güneye doğudan batıya yöresel mutfağımız (4. Baskı). İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Güzelbey, M. R. (2018). Şiveydiz. Gaziantep: Gazikültür A.Ş. Yayınları.
• Güzeller, N. ve Özbek, Ç. (2021). Traditional anatolian ceremonial dishes, Aydın Gastronomy, 5(2), 167-176.
• Halıcı, N. (1997). Karadeniz bölgesi yemeklerine genel bir bakış. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Maddi Kültür Seksiyon Bildirileri, Ankara, 183-184.
• Halıcı, N. (2009). Siniden tepsiye klasik Türk mutfağı. İstanbul: Usaş Yayınları.
• Halıcı, N. (2015). Güneydoğu Anadolu bölgesi mutfak kültürü ve yemekleri. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• İnternet: Batman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2021). Web: https://batman.ktb.gov.tr/TR-282161/batman-mutfagi.html adresinden 13 Kasım 2021’de alınmıştır.
• İnternet: Diyarbakır Valiliği (2021). Web: http://www.diyarbakir.gov.tr/ adresinden 14 Kasım 2021’de alınmıştır.
• İnternet: Gaziantep Valiliği (2021). Web: http://www.gaziantep.gov.tr/gaziantepte-turizm adresinden 14 Kasım 2021’de alınmıştır.
• İnternet: İpekyolu Kalkınma Ajansı (2021). Web: https://www.ika.org.tr/ adresinden 15 Kasım 2021’de alınmıştır.
• İnternet: Kilis Valiliği (2021). Web: http://www.kilis.gov.tr/kilis-yemekleri adresinden 15 Kasım 2021’de alınmıştır.
• İnternet: Siirt Belediyesi (2021). Web: https://www.siirt.bel.tr/cografi adresinden 16 Kasım 2021’de alınmıştır.
• İnternet: Siirt İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2021). Web: https://siirt.ktb.gov.tr/TR-56356/cigor.html adresinden 25 Aralık 2021’de alınmıştır.
• İpek, B. (2012). Kırgızistan’da bir nevruz geleneği: sümölök, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 34-44.
• Karaağaç, M. (2013). Malatya’da geçiş dönemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Halkbilimi Bilim Dalı, Sivas.
• Karaca, O. B. ve Karacaoğlu, S. (2016). Kültür, din ve yemek etkileşimi çerçevesinde Arap mutfağının kavramsal olarak incelenmesi: Adana ili örneği, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 561-584.
• Keskin, Y. Z. (2006). Şanlıurfa halk kültüründe ölüm, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(16), 7-41.
• Kılıç, A. (2001). Isparta yöresi halk inanışları. Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri, 23-28 Ekim 2000/Nevşehir, Ankara: Evrak Yayınları.
• Kılıç, S. (2012). Türk halk inanışlarında yiyecek ve İçecekler. Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları. - Kızılırmak, İ., Albayrak, A. ve Küçükali, S. (2014). Yöresel mutfağın kırsal turizm işletmelerinde uygulaması: Uzungöl örneği, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 4(1),75-83.
• Közleme, O. (2012). Türk mutfak kültürü ve din. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. Selahattin Turan (Çev. Ed.), Ankara: Nobel Yayınevi.
• Nahya, Z. (1977). Anadolu’da gelinin oğlan evine getirildiği andan itibaren yapılan gelenek ve pratikler. Türk Folklor Araştırmaları Yıllığı 1976, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Özbay, G. (2019). Güneydoğu Anadolu bölgesi mutfağı. M. Sarıışık ve G. Özbay (Ed.), Ulusal gastronomi ve Türk mutfağı (s. 299-372). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Özkanlı, O. ve İşler, Z. (2018). Gastronomi turizminin Diyarbakır'ın yemek kültürünün tanıtıma etkisi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(68), 547-557.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. M. Bütün ve S. B. Demir (Çev.), Ankara: Pegem Akademi.
• Robertson, M. H. ve Boyle, J. S. (1984). Ethnography: contributions to nursing research, journal of advanced nursing, 9(1), 43-49.
• Sabbağ Ç. ve Yeşilyurt, C. (2014). Adıyaman yemek kültürünün ekolojik gıda tüketimine uygunluğu. Eko-Gastronomi Kongresi, Çanakkale.
• Sargın, Ş. (2013). En güzel Antep ev yemekleri. İstanbul: Hayy Kitap.
• Saunders, M., Lewis, P. ve Tornhill, A. (2009). Research methods for business students. England: Pearson.
• Sevimli, Y. ve Sönmezdağ, A. S. (2017). Özel gün tatlıları: Kültür turizmi açısından önemi, International Rural Tourism and Development Journal Uluslararası Kırsal Turizm ve Kalkınma Dergisi E-ISSN: 2602-4462, 1(2), 18-28.
• Sezgin, A. C. ve Karaman, E. E. (2021). Yeme içme kültürü etrafında oluşan halk inanışları. S. Kılıç (Ed.), Halkbilimi bağlamında Türkiye’de yeme-içme kültürü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Sezgin, A. C. ve Onur, M. (2017). Kültür mirası düğün yemeklerinin gastronomi turizmi açısından incelenmesi: Erzincan ili örneği, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 203-214.
• Solmaz, Y. ve Altıner, D. D. (2018). Türk mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları üzerine bir değerlendirme, Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3), 108-124.
• Sönmez, F. (2019). Samsun ili Canik İlçesi geçiş dönemi âdetlerinde görülen kültürel değişimler. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun.
• Sucu, U. (2018). Neolitik dönemde Güneydoğu Anadolu bölgesinin mimari açıdan gelişimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Batman.
• Sürücüoğlu, M. S. ve Özçelik, A. Ö. (2008). Türk mutfak ve beslenme kültürünün tarihsel gelişimi. 38. İcanas Kongresi, Ankara. Bildiriler Maddi Kültür III. Cilt. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: 4/3. s.1289-1310.
• Şahan, M. (2017). Gaziantep’in törensel yiyecek ve içeceklerinin yerel halkın bakış açısına göre incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Şahinbaş, K. (2018). Kayseri’de geçiş dönemlerine ve belirli günlere özgü mutfak kültürü, Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 4(8), 100-112.
• Şimşek, E. (2002). Kadirli (Osmaniye) mutfağı ve mahallî yemekler. (Hazırlayan: M. Sabri Koz). Yemek kitabı (tarih halkbilimi edebiyat). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 453-476.
• Tezcan, M. (1997). Yemek kültürü üzerine dinsel etkiler, Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Yayın No: 20, s. 139-146.
• Tomlin, E. W. F. (1959). Kültür nedir?, Türk Yurdu Mecmuası, 7(10), 31-32.
• Toprak, L., Çelikel Güngör, A. ve Gürbüz, S. (2018). Mardin geleneksel yemekleri ve bu yemeklerde kullanılan gıda maddeleri, Zeugma I. Uluslararası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi. Tam Metin Kitabı. Cilt 2, 1096-1103.
• Türk, H. ve Şahin, K. (2014). Antakya geleneksel yemek kültürü, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 1-17.
• Uyanık, B. ve Yaman, M. (2019). Dini inançların turistlerin gastronomi deneyimleri üzerine etkisi: Kapadokya örneği, 2. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi 962-977, Nevşehir.
• Ünal, M. S., Sağlam, H. ve Kırkaya, H. (2019). Şırnak ili İdil ilçesinde yetiştirilen mahalli üzüm çeşitlerinin değerlendirilme şekilleri, Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi, 8(1), 158-162 . Üzülmez, M. ve Onur, M. (2021). Osmaniye mutfak kültüründe yer alan yemek ritüelleri üzerine bir araştırma, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 1349-1368.
• Yabancı, N. (2009). Dinlerin beslenme alışkanlıkları üzerine etkileri, II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 27-29, Van.
• Yalçın Çelik, S. D. (2010). Mengen'de özel gün yemekleri, Milli Folklor, (86), 127-139.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyası’nda geçiş dönemi ritüelleri üzerine tespitler, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 3(9), 117-136.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırmış, F. (2015). Düğün sonrası gelenekler bağlamında Ondokuzmayıs/Samsun yörükleri, Journal of Turkish Studies, 10(8), 2259-2270.