Türkiye Cumhuriyeti’ne Giden Yolda Mondros Mütarekesi, İşgaller ve Türk Millî Mücadelesi’ndeki Siyasi Çözüm Düşüncesi

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı, 270 - 293, 28.10.2023

Serdar Yurtsever

https://doi.org/10.21547/jss.1331082

Öz

Osmanlı Devleti’ni diriltme, yaşatma, hatta büyütme özlemleriyle girilen Birinci Dünya Savaşı, 30 Ekim 1918’de imzalanan ve İtilaf Devletleri kontrolünde bir işgal dönemine girilmesine neden olan Mondros Mütarekesi ile sonuçlanmıştır. Böylelikle, Avrupa Devletleri’ne göre Osmanlı Devleti’ni nüfuz altına almak veya parçalamak yönündeki emeller için son darbeyi vurma noktasına gelinmiştir. Bu çalışmada, Mütareke döneminde hem İstanbul hem de Ankara tarafından takip edilen siyasi çözüm düşüncelerine odaklanılmış, siyasi açılımlardan elde edilenler ve edilemeyenlerin neticelerinin işgallere olan tepkiyle birlikte Millî Mücadele’ye ve sonrasında yeni bir Türk Devleti olarak Cumhuriyet’e dönüşüm süreci incelenmiştir. Amaç, Millî Mücadele ele alınırken sadece bir savaşın yapıldığı, zaferin kazanıldığı ve cumhuriyetin kurulduğu gibi klasik bir anlatımından ziyade Mütareke’nin akdinden Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasına kadar her safhada ve her fırsatta savaşsız bir çözüm arayışının diplomasi yoluyla Türk tarafınca kovalanıp kovalanmadığını, savaştan çok barış için gayret gösterilip gösterilmediğini ortaya koymaktır. Çalışma; Ekim 1918-Mayıs 1919 döneminde İstanbul’daki gelişmeler, Millî Mücadele’yi ateşleyen İzmir’in işgali, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışı, Dünya’ya, İtilaf Devletleri’ne ve Payitaht’a ilk mesajların verildiği Havza ve Amasya Genelgeleri, tam bağımsızlık yolunda kararlı adımları gösteren Erzurum ve Sivas Kongreleri, son Osmanlı Mebusan Meclisi, Kurucu Meclis ve Misak-ı Millî, Sevr, Millî Mücadele ve diplomasi, Lozan Barış Antlaşması, kan, acı, fedakârlık, kahramanlık ve savaşların eseri Cumhuriyet başlıkları altında ele alınmıştır. Bu plan kapsamında genel anlamda kronolojik bir sıra takip edilmekle birlikte bazı alt başlıklarda ve özellikle savaş ve diploması alt başlığında içerik itibarıyla siyasi çözüm düşüncesine odaklanılması maksadıyla zaman zaman geri dönüşler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Paşa, Mondros Mütarekesi, Türk Millî Mücadelesi, Siyaset, Cumhuriyet.

Armistice of Moudros, Occupations and the Idea of Political Solution in the Turkish National Struggle on the Road to the Republic of Türkiye

Öz

The First World War, which was entered with the aspirations of reviving, keeping alive and even enlarging the Ottoman Empire, resulted in the Armistice of Moudros, signed on October 30, 1918, which led to an invasion period under the control of the Entente Powers. Thus, according to the European States, it has come to the point of striking the final blow for the ambitions of penetrating or breaking up the Ottoman Empire. In this study, the thoughts of a political solution pursued by both Istanbul and Ankara during the Armistice period, the consequences of what has been achieved and what cannot be achieved from political initiatives have been focused. Subsequently, the process of transformation of the reactions to the invasions into the National Struggle and then into the Republic as a new Turkish State has been examined. The aim is to show whether the search for a non-war solution was pursued by the Turkish side through diplomacy at every stage and at every opportunity from signing of the Armistice to the signing of the Lausanne Peace Treaty, rather than the narrative that only one war was fought, a victory was won and a republic was established while the National Struggle was being considered, and whether efforts were being made for peace rather than war. The study is discussed under the following headings: developments in Istanbul during the period of October 1918-May 1919, the occupation of Izmir which sparked the National Struggle, Mustafa Kemal Pasha's departure to Samsun, the first messages to the World, the Allied Powers and the Capital: Havza and Amasya Circulars, decisive steps towards full independence: Erzurum and Sivas Congresses, the last Ottoman Parliament, the Constituent Assembly and the National Pact, Sevres, National Struggle and diplomacy in the triangle of Ankara-Istanbul-Entente States, Lausanne Peace Treaty and the last heading the product of blood, pain, sacrifice, heroism and wars: the Republic. Within the scope of this plan, although a chronological order is followed in general, some returns have been made from time to time in order to focus on the idea of a political solution in terms of content, especially in the sub-title of war and diplomacy.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Pasha, Moudros Armistice, Turkish National Struggle, Politics, Republic.

Kaynakça

• Acun, F., Sofuoğlu, A., Yılmaz, M., Anzerlioğlu, Y., Gökgöz, S.S., Kılınçkaya, M. D., Arığ, A.S., Erdaş, S., Erdaş, N., Kobal, Y., Tüzün, S., Yıldırım, S., Karayel, N. ve Aktaş, A.Ö., (2009). Atatürk ve Türk İnkılap Tarihi. (10. Baskı). İstanbul: Siyasal Kitabevi.
• Akşin, S. (1976). İstanbul hükümetleri ve Millî Mücadele. İstanbul: Cem Yayınları.
• Akşin, S. (2007). Kısa Türkiye tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akşin, A. (1991). Atatürk’ün dış politika ilkeleri ve diplomasisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Armaoğlu, F. (1998). Tarihi perspektif içinde Misâk-ı Millî’nin değerlendirilmesi. Misâk-ı Millî ve Türk Dış Politikası’nda Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu (s. 11-22). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Ateş, T. (2010). Türk devrim tarihi. (6. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Baytok, T. (1970). İngiliz kaynaklarından Türk Kurtuluş Savaşı. Ankara: Başnur Matbaası.
• Bayur, Y.H. (1997). Atatürk hayatı ve eseri. (Tıpkı basım). Ankara: Güven Basımevi.
• Bayur, Y.H. (1995). Türkiye devletinin dış siyasası. İkinci Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Belen, F. (1983). Türk Kurtuluş savaşı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de çağdaşlaşma. (Kuyaş, A. Yay. Haz.). (14. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Duru, O. (2001). Amerikan gizli belgeleriyle Türkiye’nin kurtuluş yılları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ergin, F. (1991). Mütareke kabineleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VII(21), 391-406.
• Giritli, İ. (1989). Mondros’tan-Mudanya’ya, Sevres’den Lausanne’a. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, V(14), 277-284.
• Goloğlu, M. (1968). Millî Mücadele tarihi-I, Erzurum kongresi. Ankara: Nüve Matbaası.
• Goloğlu, M. (1969). Millî Mücadele tarihi-II, Sivas kongresi. Ankara: Başnur Matbaası.
• Gökbilgin, M. T. (1959). Millî Mücadele başlarken. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gönlübol, M. (1995). Atatürk’ün Dış Politikası: Amaçlar ve İlkeler. Feyzioğlu T. (Ed.), Atatürk Yolu (s. 233-298). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gönlübol, M., ve Sar C. (1997). Atatürk ve Türkiye’nin dış politikası (1919-1938). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Göyünç, N. (1998). Musul, Misâk-ı Millî’ye dahil midir, değil midir?. Misâk-ı Millî ve Türk Dış Politikası’nda Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu (s.47-50). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Jaeschke, G. (1991). Kurtuluş Savaşı ile ilgili İngiliz belgeleri. (Köprülü, C. Çev.). İkinci Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpat, K. H. (1967). Türk demokrasi tarihi: sosyal, ekonomik, kültürel temeller. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Kocatürk, U. (2005). Atatürk’ün fikir ve düşünceleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Kocaoğlu, B. (2006). Mütarekede İttihatçılık: İttihat ve Terakki Fırkası’nın Dağılması. İstanbul: Temel Yayınları.
• Lewis, B. (2007). Modern Türkiye’nin doğuşu. (Kıratlı, M. Çev.). 10. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Nutuk. (1984a). Atatürk, Mustafa Kemal. (Korkmaz, Z. Yay. Haz.). C.I. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Nutuk. (1984b). Atatürk, Mustafa Kemal. (Korkmaz, Z. Yay. Haz.). C.II. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Nutuk. (1984c). Atatürk, Mustafa Kemal. (Korkmaz, Z. Yay. Haz.). C.III. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Özalp, K. (1985). Millî Mücadele 1919-1922. C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkaya, Y. (1985). Türk İstiklal Savaşı ve Cumhuriyet Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Sarıhan, Z. (1984a). Kurtuluş Savaşı günlüğü. C.I. Ankara: Öğretmen Dünyası Yayınları.
• Sarıhan, Z. (1984b). Kurtuluş Savaşı günlüğü. C.II. Ankara: Öğretmen Dünyası Yayınları.
• Selek, S. (1966). Anadolu ihtilali. İstanbul: Burçak Yayınları.
• Sevim, A., Öztoprak, İ. ve Tural, M.A. (2006). Atatürk’ün tamim, telgraf ve beyannameleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Sonyel, S. R. (1995). Türk Kurtuluş Savaşı ve dış politika. C.I. (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sonyel, S. R. (2003). Türk Kurtuluş Savaşı ve dış politika. C.II. (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sonyel, S. R. (2006). Gizli belgelerle Lozan Konferansı’nın perde arkası. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sonyel, S. R. (2008a). Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı. C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sonyel, S. R. (2008b). Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı. C.II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sonyel, S. R. (2008c). Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı. C.III. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sonyel, S. R. (2007). Gizli belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtuluş Savaşı. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Şimşir, B. N. (1992). İngiliz belgelerinde Atatürk (1919-1938). C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Şimşir, B. N. (2009). Malta sürgünleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tunaya, T. Z. (1984). Türkiye’de siyasal partiler: İkinci Meşrutiyet dönemi 1908-1918. C.I. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de siyasal partiler: Mütareke dönemi 1918-1922. C.II. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1989). Türkiye’de siyasal partiler: İttihat ve Terakki bir çağın, bir kuşağın, bir partinin tarihi. C.III. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Turan, M. (2005). Millî Mücadele’de siyasi çözüm arayışları. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Türk Devrimi ve Kurtuluş Savaşı. (1976). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Yalçın, D., Akbıyık, Y., Akbulut, D.A., Balcıoğlu, M., Köstüklü, N., Süslü, A., Turan, R., Eraslan, C. ve Tural, M.A. (2002). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. C.I. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Yalçın, E.S., Turan, M., Ekincikli, M., Aksoy, İ. ve Gedikli, Ş. (2004). Türk İnkîlap Tarihi ve Atatürk İlkeleri. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Yalçın, E. S., ve Koca, S. (2005). Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya geçişi. Ankara: Berikan Yayınları.
• Yel, O. (2018). Sivas Kongresi’nde tartışılan Amerikan mandası. Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Dergisi, 2(4), 16-21.
• Zeyrek, Ş. (1989). Amasya Mülakatı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, V(14), 467-478.