Kelâmî Görüşleri Bağlamında İbâzîlerin Hâricîliği Meselesi

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 2, 294 - 318, 31.12.2018

Metin Yıldız

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.470922

Cited By: 8

Öz

İbâziyye hicrî birinci yüzyılda neş’et eden ilk kelâm
fırkalarından birisidir. Birçok makâlât türü eserde İbâziyye’nin, Hariciliğin
en mu’tedili ve günümüze ulaşan tek kolu olduğu ifade edilmektedir. Buna rağmen
ilk dönem İbâzî âlimlerden günümüz İbâzîlerine kadar birçok kişi, İbâziyye’nin
Haricî bir fırka olmadığını savunmaktadır. İbâzîler şirk ve isti’raz gibi bazı
konularda Haricilerden farklı görüşlere sahip olmakla birlikte, iman-küfür,
tevellâ-teberrî, imâmet, vb. birçok konuda ise Haricîlerin görüşlerine benzer
görüşleri savunmaktadırlar. Bu çalışmamızda bizzat İbâzî kelâm metinlerinden
hareketle İbâzîlerin Haricî bir fırka olup olmadığını irdelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Haricilik, İbâziyye, iman, küfür

Kaynakça

• Abdulhamid, İrfan. Dırâsât fi’l-firaki’l-akâidi’l-islâmiyye. Bağdat: Matbaatu’l-İrşâd, 1967.
• Ateş, Orhan. “İbaziyye Haricî Bir Fırka mıdır?”. Avrasya Siyasal ve Ekonomi Araştırmalar Dergisi 17/1 (Ocak 2017): 1-23.
• Ateş, Orhan. “Salim b. Zekvân’ın Sîre’sinde Hz. Osman’la İlgili Kısmın İbâzî Fikirler Açısından Değerlendirilmesi” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Aralık 2009): 99-114.
• Bahhâz, İbrahim. “Mu’tezilî Mizâbîler”. Trc. Adem Arıkan. İslâmî İlimler Dergisi 12/2 (2017): 179-190.
• Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir. el-Fark beyne’l-firak ve beyânu’l-firkati’n-nâciye minhum. Thk. Licnetu İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî fî Dâri’l-Âfâki’l-Cedîd. Beyrût: Menşurâti’l-Dâri’l-Âfâki’l-Cedîd, 1982.
• Bârûnî, Ebû Rebî’ Süleyman. Muhtasar tarih-i İbâziyye. y.y.: Mektebetu’d-Dâmirî, 1995.
• Erdemci, Cemalettin. İbn Sellam el-İbâdî ve İtikadi Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 1996.
• es-Salihi, Azmi M. S. - Öz, Mustafa. “Hariciler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 175-178, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtu’l-islâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn. Nşr. Naîm Zerzûr. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetu’l-Asriyye, 2005.
• Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Velâyet ve Berâet İnancı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (1986): 180-204.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâdiye’nin Siyasî ve İtikadî Görüşleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976): 323-344.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hariciler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.16: 169-175, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâziye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 256-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.İbn Sellâm el-İbâzî. Bedu’l-islâm ve şeraiu’d-dîn, Beyrut: Wiesbaden, 1986.
• İbn Zekvân, Sâlim. es-Sîre Bir Hâricî/İbâdî Klasiği. Trc. Harun Yıldız. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Kalhâtî, Ebû Abdillah Muhammed b. Said el-Ezdî. el-Keşf ve’l-beyân. Tahkik ve Şerh eden: Seyyide İsmail Kâşif. 2 Cilt. Y.y.: Metâbi’ Sicili’l-Arab, 1980.
• Kâşif, Seyyide İsmail Kâşif. “Mukaddime”. el-Keşf ve’l-beyân. Tahkik ve Şerh eden: Seyyide İsmail Kâşif. 2 Cilt. Y.y.: Metâbi’ Sicili’l-Arab, 1980.
• Keskin, Mehmet. İmam Eş’arî ve Eş’arilik. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Kutluay, Yaşar, “İbâdîlere Ait Bazı Metinler”, AÜİFD 15 (1967): 141-149.
• Ma’mer, Ali Yahya. el-İbaziyye beyne’l-Fıraki’l-İslâmiyye İnde Kitâbi’l-Makâlât fi’l-Kadîm ve’l-Hadîs. 2. Baskı. 1 Cilt. Y.y: b.y., 1994.
• Ma’mer, Ali Yahya. el-İbâziyye Mezhebu İslâmiyyin Mu’tedilun. 2. Baskı. Y.y.: Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Diniyye Mektebetu’l-İfta’, 1979.
• Madelung, Wilferd. “Eş’arî Öncesi Kelâma Şiî ve Haricî Katkı”. Trc. Süleyman Akkuş. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007): 161-184.
• Mezâtî, Ebû Ali er-Rabî’ b. Yahlef. et-Tuhefu’l-mahzune fî icmâi’l-usûli’ş-şer’iyye ve meânîhâ. Thk. Mahmûd el-Endülüsî. Y.y: b.y., 2009.
• Nizvânî, Ebubekir Ahmed b. Abdillah b. Mûsâ el-Kindî. el-Cevheru’l-muktasar. Thk. Seyyide İsmail Kâşif. Kahire: Umân Milli Miras ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 1983.
• es-Sa’dî, Cumeyyil b. Hamîs b. Lâfî b. Hilfan b. Hamîs. Kamusu’ş-şeri’a el-Hâvî Turukuhe’l-Vesî’ah. 5 Cilt. Umân: Vizâretu’t-Turâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1983.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Mahfuzat: Cezayir İbâdîleri Arasında Beş Gün”, İslami İlimler Dergisi 10/1, (Bahar 2015): 169-185.
• Şemmâhî, Kâsım b. Süleyman b. Muhammed b. Ömer. el-Kavlu’l-metîn fi’r-red ala’l-muhallifîn. Y.y.: Matbaatu Mecelleti’l-Menâr, 1334/1915.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdi’l-Kerîm Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-nihel, Thk. Emîr Ali Mehnâ- Ali Hasan Fâğûr. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1994.
• Uysal, Ekrem. “Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile’ye Göre Kesb Nazariyesi”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/1, (2018), 39-51.
• Vercelânî, Ebû Ya’kub Yusuf İbrahim. ed-Delîl ve’l-burhân. Thk. eş-Şeyh Sâlim b. Hamdu’l-Hârisî. 3 Cilt. Maskat: Vizâretu’t-Turâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 2006.
• Werner Schvartz. eş-Şeyh Sâlim b. Yakup. “Mukaddime”. Bedu’l-İslâm ve Şeraiu’d-Dîn, Beyrut: Wiesbaden, 1986.
• Yıldız, Harun. Kendi Kaynakları Işığında Hariciler’in Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2010.
• Yıldız, Harun. “Ali Yahya Ma’mer’in Çalışmalarında İbadilik”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 8/1 (Bahar 2015): 7-51.
• Yıldız, Harun. “Haricî Düşüncenin Gelişimi”. OMÜİFD 11 (1999): 257-270.