Sirājuddīn al-Urmawī’s Approach to Epistemology in Sharh al-Ishārāt wa al-Tanbīhāt

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 2, 642 - 665, 31.12.2020

Saim Güngör

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.798038

Öz

For al-Urmawī, the soul is an essence that governs the parts of our body to move both naturally and voluntarily. Cognitive actions in the body is also by means of the soul. This essence is the same in each of us. Every one of us necessarily knows he or she is one person. This is what referred as 'I' or 'you'. al-Urmawī argues that the thing that consists of the soul and body must be one single living being. If not, then it would be necessary to talk about two separate substances that do not have any relation between them. According to al-Urmawī, the reasoning soul (al-nasf al-nāṭiqah) continues to exist and reason after the degeneration of the body. According to him, perceptions about sensibles are in three parts; sensory perception, imaginary perception, and intellectual perception. For him, the perceiving faculty perceives either particulars or universals. The faculty that perceives the particulars consists of the external senses. According to al-Urmawī, inner senses either only perceive or both perceive and govern what is perceived together. Sirājuddīn al-Urmawī also asserts that knowledge consists of concepts (tasawwur) and assents (tasdīq). So, knowledge occurs either as in the form of a concept or a judgement (ḥukm).
According to al-Urmawī, the imaginative faculty is also active in the formation of knowledge. He mentions intuition as an alternative way of obtaining knowledge. He states that any information that human beings do not possess can be obtained through pre-possessed information. This can only happen by transferring from a ready mind. This mental transfer and leap occur in two directions. The first manifests itself as an effort to reach more information by navigating between meanings using the imaginative faculty. The goal is to reach the middle term. First, what to be reached is determined, and then the mind is directed to the hidden antecedent. He explains that knowledge must be in harmony with the extramental world. According to him, information must be in complete harmony with the perceived object outside. He stipulated that the extramental object must be in a state of complete conformity with its image in the mind to be able to speak of that particular knowledge. He thinks like Ibn Sīnā that knowledge is generated in the mind as a form. He indicates that the shape-giver, Gabriel, who gives the forms clearly, plays an active and dominant role in the production of knowledge in the soul. Sirājuddīn al-Urmawī mentions necessary (ḍarūrī) and acquired (kasbī) knowledge in many passages in his commentary on Ishārāt; and accepted both these types of knowledge. According to him, necessary prime knowledge (awwaliyāt) are the means that lead to acquired knowledge.
He shows that the abstraction of mental existence is brought about by reason as a result of complete abstraction and he, following Ibn Sīnā, separates sense perception from the inner perception with precise lines. Since, according to him, external senses cannot perform abstraction. Al-Urmawī thinks that the definition i.e. conception must precede the assent and syllogism and each of these is either necessary or acquired. Acquired knowledge is also derived from the necessary knowledge as a result of intellectual effort. Otherwise, there will be either infinite regression or vicious circle. As Sirājuddīn al-Urmawī’s also holds the idea that, al-‘ārif al-mutanazzih (a knowledgeable purified person) who mature himself with meditation and purification (riyāḍah), can reach knowledge as well through inspiration and unveiling (ilhām and kashf). This particular ‘ārif has a bright rank and higher degree that is unique to them, which also is free and isolated from bodily interests, bonds and situations. Over and above, this happens before the ultimate disconnection between the body and the soul.

Anahtar Kelimeler

Knowledge, Sirājuddīn al-Urmawī, Nafs/Soul, Perception, Intuition, Burhan/Demonstration, Mental existence

Sirâceddîn el-Urmevî’nin Şerhu’l-işârât ve’t-tenbîhât’ta Bilgi Konusuna Yaklaşımı

Öz

Urmevî’ye göre nefs, insan bedeninin parçalarında doğal ve ihtiyarî hareketle tasarrufta bulunan bir cevherdir. İnsan bedenindeki idrak hadiseleri onun vasıtası iledir. Söz konusu bu cevher, Urmevî’ye göre bizim her birimizde bir ve aynıdır. Her birimiz zorunlu olarak bilmektedir ki kendisi tek bir insandır. İşte bu, kendisine ‘ben’ ve ‘sen’ diye işaret edilen şeydir. Urmevî’ye göre nefs ve bedenden oluşan şeyin tek bir canlı olması gerekmektedir. Şayet böyle olmamış olsaydı o vakit aralarında herhangi bir irtibatın olmadığı iki ayrı tözden bahsetmek gerekirdi. Urmevî’ye göre bedenin bozulmasından sonra düşünen nefs (nefs-i nâtıka), varlığını sürdürmeye devam edecektir ve o bedenle irtibatı kesildikten sonra da akletmeyi sürdürecektir. Urmevî’ye göre duyumsanır imajlarla ilgili idrakler üç kısımdır; duyusal idrak, hayalî idrak ve aklî idrak. Ona göre idrak edici kuvve, ya tikelleri ya da tümelleri idrak etmektedir. Tikelleri idrak eden güç, dış duyulardan oluşmaktadır. Urmevî’ye göre iç idrak güçleri ya yalnızca idrak eder ya da hem idrak eder hem de söz konusu bu idrakte tasarrufta bulunur. Sirâceddîn el-Urmevî, bilginin ya tasavvur ya da tasdikten ibaret olduğu fikrine kaildir. Bilgi denilen olgu, insanda ya kavram şeklinde ya da bir yargı tarzında vuku bulmaktadır. Bilginin meydana gelmesinde Urmevî’ye göre nefsin hayal gücünden istifade edilir. Bilginin elde edilmesinde Urmevî, ikinci bir yol olarak sezgiyi (hads) zikreder. Sirâceddîn el-Urmevî’ye göre bizde mevcut olmayan bir bilgi, ancak bizdeki mevcut bir bilgi sayesinde elde edilir. Bu da ancak ve ancak zihinde hazır olandan hazır olmayana bir sıçrama yaparak olur. Söz konusu zihnî intikal ve sıçrama iki yönde meydana gelir. İlki, nefsin hayal gücünden yararlanarak manalar arasında gezinmek suretiyle daha çok bilgiye ulaşma gayreti şeklinde kendini gösterir. Amaç, orta terime ulaşmaktır. Öncelikle ulaşılmak istenen belirlenir sonra zihin içte gizlenmiş öncüllere sevk edilir. Urmevî, bilginin zihin dışı âlem ile uygunluk içinde olması gerektiği kanaatindedir. Ona göre bilgi, zihin dışında yer alan bilgi objesi ile tam bir uyum içinde olmalıdır. Urmevî, bir bilgiden bahsedilebilmesi için zihin dışındaki objenin, zihindeki sureti ile tam bir uygunluk hali içinde olmasını şart koşmuştur. Urmevî, bilginin bir suret olarak akılda hâsıl olması noktasında kesin ve net bir biçimde İbn Sina gibi düşünmektedir. O, bilginin nefsi nâtıka’da hâsıl olması noktasında bariz bir şekilde suretleri verenin (Vâhibu’s-Suver/Cebrail) aktif ve başat bir rol oynadığı kanaatindedir. Urmevî’nin bilgiyi bir husûl olarak gördüğü ve onu husûl kategorisinde değerlendirdiği el-İşârat ve’t-Tenbîhât şerhinde çok bariz bir şekilde gözlemlenmektedir. Sirâceddîn el-Urmevî, el-İşârât ve’t-Tenbîhât şerhinde zorunlu (darûrî) ve nazarî (kesbî/istidlâlî) bilgiye birçok pasajda temas etmiş ve bilginin bu iki çeşidini de kabul etmiştir. Urmevî, tıpkı İbn Sina gibi hem zorunlu bilgilerin hem de nazarî ve kesbî bilgilerin varlığına kaildir. Zorunlu ilk bilgiler, Sirâceddîn Urmevî’ye göre teorik (nazarî) bilgilere götüren vasıtalardır. Sirâceddîn el-Urmevî, zihnî varlığın tam bir soyutlama sonucu akıl tarafından husûle getirildiği kanaatindedir ve o, İbn Sina’yı izleyerek duyu idraki ile aklın idrakini kesin çizgilerle birbirinden ayırmaktadır. Dış duyular ona göre soyutlamayı gerçekleştiremez. Urmevî, tanımın dolayısıyla tasavvurun tasdik ve kıyastan önce gelmesi gerektiğini düşünmektedir. Urmevî’ye göre bilgi (ilim), ya kavramdan (tasavvur) oluşur ya da önermeden (tasdik). Bunlardan her birisi elde edilişi bakımından ya bir fikre ihtiyaç duymayacak ölçüde zorunludur ya da tamamen nazarî olup elde edilmeleri fikrî bir çabaya ihtiyaç duyar. Nazarî olan bilgi, zorunlu olan bilgiden fikrî bir çaba sonucu kazanılır. Aksi halde devir ve teselsüle düşülür. Sirâceddîn el-Urmevî, egzersiz ve riyazetle kendini yetkinleştirmiş olan ârif-i mütenezzih’in ilham ve keşifle bilgiye ulaşabileceği kanaatindedir. Urmevî’ye göre Âriflerin çok parlak makamları ve yüce dereceleri bulunur. Ve bunlar (makam ve dereceler), dünyada yalnızca onlara özgüdür. Bu makam ve derecelerin cümlesinden biri de onların bedene ait ilgi ve bağlardan, cismani durumlardan arınmış ve soyutlanmış olmalarıdır. Üstelik bu, onların bedenle ilgi ve alakaları kesilmeden önce olmaktadır. Ve onlar Cenabı Hakka ve kutsî âleme yönelmiş durumdadırlar.

Anahtar Kelimeler

Nefs, İdrak, Zihnî Varlık, Sirâceddîn el-Urmevî, Bilgi, Sezgi, Burhan

Teşekkür

ilginiz için teşekkür eder saygılar sunarım.

Kaynakça

• Akkanat, Hasan. Kadı Sirâceddîn el-Urmevî ve Metâliu’l-envâr Tahkik, Çeviri, İnceleme. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Akyüz, Turgut. “Fahreddîn er-Râzî’nin Mantık Okulu: Temsilciler ve Eserleri”. Felsefe ve Sosyal-Siyasi İlimler İlmi-Nazari Jurnal, (2017), 4-23.
• Arıcı, Mustakim. “VII. /XIII. Yüzyıl İslam Düşüncesinde Fahreddin Râzi Ekolü”. İslam Araştırmaları Dergisi, 26 (2011), 1-37.
• Aster, Ernst Von. Bilgi Teorisi ve Mantık. çev. Macit Gökberk. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1994.
• Bağdâdî, Ebû’l-Berekât. Kitâbu'l-Mu’teber fi'l-Hikme, thk. Yûsuf Mahmûd. 3 Cilt. Katar: Dâru’l Hikme, 1433/2012.
• Bedirhan, Yaşar & Öztop, Fatih. “XI. ve XIII. Yüzyılda Kafkasya İle Anadolu Arasında Kurulan Kültür Köprüsü ve Bunun Mimarları”. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2 (2015), 107-132.
• Bingöl, Abdülkuddüs. “Türkler ve Mantık Bilimi”. Erişim 7 Ağustos 2019. https://www.tarihtarih.com
• Çağrıcı, Mustafa. “Sirâceddîn el-Urmevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/262. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Çapak, İbrahim. “Urmevî ve Mantık”, Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri, ed. Murat Demirkol vd.. 1/76-77. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Yayınları, 2014.
• Çapak, İbrahim. Ana Hatlarıyla Mantık. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2012.
• Çapak, İbrahim. Gazâlî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: Elis Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Duran, Recep. “İslam Felsefesinde ‘Vücûd-u Zihnî’ (Zihinsel Varlık) Anlayışına Bir Geç Dönem Osmanlı Örneği: İsmail Gelenbevî”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2016), 33-57.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 4. Basım, 2007.
• İbn-i Bibi. el-Evâmirü’l-alâ’iyye fi’l-umûri’l-alâiyye (Selçuk-Name) II. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ Mantığa Giriş. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• İbn Şühbe, Tabakâtü’ş-şâfiiyye. thk. Hâfız Abdülalîm Hân. 2 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1407/1986.
• Kaya, Mahmut. “Tasavvur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 40/126-127. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kaya, M. Cüneyt. “Bir Filozof Olarak Sirâceddîn el-Urmevî (v.1283/682): Letâifü’l-Hikme Bağlamında Bir Tahlil Denemesi”. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 17/33 (2012), 1-45.
• Kutluer, İlhan. “Zihin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44/405-407. İstanbul TDV Yayınları, 2013.
• Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22/109-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Urmiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42/179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Pirinç, Ahmet. “İslam Düşüncesinde Zihnî Varlık (Vücûd-u Zihnî) Anlayışının Bilgi Felsefesi Bağlamında Değerlendirilmesi”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2014), 131-162.
• Serkîs, Yûsuf bin İlyân bin Musa. Mu’cemü’l-matbûâti’l-arabiyyeti ve’l-muarrabeti. Mısır: Matbaatu serkîs, 1928.
• Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed Tanâhî ve Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 8 Cilt. Kahire: Hicr li’t-tibâati ve’n-neşri ve’t-tevzî, 1413/1993.
• Taylan, Necip. Mantık: Tarihçesi Problemleri. İstanbul: Marifet Yayınları, 3. Baskı, 1994.
• Taylan, Necip. “Bilgi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6/157-161. İstanbul TDV Yayınları, 1992.
• Türker, Ömer. İbn Sînâ’da Metafizik Bilginin İmkânı. İstanbul: İsam Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Uludağ, Süleyman. “Marifet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28/54-56. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Uludağ, Süleyman. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32/529-531. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Urmevî, Sirâceddîn. Şerhu’l-İşârât ve’t-tenbîhât. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmed Kitaplığı, 3269, 1a-260b.
• Urmevî, Kadı Sirâceddîn. et-Tahsîl mine’l-Mahsûl. thk. Abdulhamid Ali Ebu Züneyd. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 1988.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Burhan”. TDV İslam Ansiklopedisi, 6/430. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.