Mereology in Kalâm A New Reading of the Proof from Accidents for Creation

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 1, 347 - 376, 30.06.2021

Ayman Shıhadeh Çevirmen: Güvenç Şensoy

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.909328

Öz

The objective of this article is twofold. First, it investigates mereology in medieval Islamic theology, particularly the theologians’ claim that the whole is identical to its parts and accordingly that at least some attributes common to the parts must by extension be attributed of the whole. This claim was refuted by philosophers and, from the eleventh century onwards, an increasing number of theologians. Second, it offers a new interpretation of the standard theological proof from accidents for creation ex nihilo, to which this problem was central. A wide range of early, classical and later theological and philosophical sources are consulted.

Anahtar Kelimeler

Mereology, Proof from accidents for creation ex nihilo, Abû l-Hudhayl al-ʿAllâf, Yahyâ İbn ʿAdî, Avicenna, Muʿtazilism, Ashʿarism, Abū l-Ḥusayn al-Basrî, al-Malâḥimî, Fakhr al-Dīn al-Râzî

Kelâmda Mereoloji Arazlardan Hareketle Kurulan Hudûs Delilinin Yeni Bir Okuması

Öz

Bu makalenin amacı iki yönlüdür. Makale ilk olarak orta çağ İslam kelâmındaki mereolojiyi,** özellikle de kelâmcıların, bütünün, parçalarına özdeş olduğu ve buna göre en azından parçalar arasında ortak olan bazı sıfatların dolayısıyla bütünün de sıfatları olması gerektiği, iddiasını incelemektedir. Bu iddia, filozoflar ve on birinci yüzyıldan itibaren sayıları gittikçe artan kelâmcılar tarafından reddedilmiştir. İkinci olarak, makale; yoktan yaratma için merkezi bir mesele olan arazlardan elde edilen standart kelâmî delilin yeni bir yorumunu teklif etmektedir. Erken, mütekaddim ve müteahhir döneme ait kelâmî ve felsefî çok sayıda kaynağa başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mereoloji, Arazlardan elde edilen hudûs delili, Ebü’l-Hüzeyl el-Allâf, Yahyâ bin Adî, İbn Sîna, Mu‘tezilîlik, Eş‘arîlik, Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, el-Melâhimî, Fahreddîn er-Râzî

Kaynakça

• Anonim 1. “Başlıksız bölümler”. es-Sâhib ibn Abbâd Promoter of Rational Theology: Two Mu‘tazilî kalam Texts from the Cairo Geniza. thk. Wilfred Madelung - Sabine Schmidtke. 27-83. Leiden: Brill, 2017.
• Anonim 2. Şerhu Kitâbi’t-Tezkire fî ahkâmi’l-cevâhir ve’l-a‘râz. Tahran: Iranian Institute of Philosophy, 2006.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir. Usûlu’d-dîn. İstanbul: Medresetü’l-İlâhiyyât bi Dâri’l-Fünûn et-Türkiyye, 1928.
• Brunschving, Robert. “Ğâmi‘ Mâni”. Etudes d’islamologie. ed. Abdel Magid Turki. 2/355-357. Paris: Editions Larose, 1976.
• el-Buthânî, Ebû Tâlib Yahyâ İbni’l-Hüseyin. Ziyâdâtu Şerhi’l-Usûl. thk. Camila Adang vd. Leiden: Brill, 2011.
• el-Cüşemî, el-Muhassin İbn Muhammed el-Hâkim. Şerhu Uyûni’l-mesâil. San’a Yazma Eserler Kütüphanesi, el-Câmiu’l-kebîr, el-Mektebetü’l-Garbiyye.
• el-Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdulmelik İbn Yusuf. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. thk. Ali S. en-Neşşâr vd. İskenderiye: Münşeetü’l-Me‘ârif, 1969.
• el-Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdulmelik İbn Yusuf. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. İstanbul Yazma Eserler Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa.
• el-Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdulmelik İbn Yusuf. Kitâbu’l-İrşâd ilâ kavâti‘i’l-edille fî usûli’l-i‘tikâd. thk. Muhammed Musa - Ali Abdülhamîd. Kahire: Meketebetü’l-Hâncî, 1950.
• el-Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdulmelik İbn Yusuf. Luma‘ü’l-edille fî kavâidi akâidi’l-ehli’s-sünne ve’l-cemâ‘a. thk. Fevkiyye H. Mahmûd. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1987.
• Davidson, Herbert A. Proofs for Eternity, Creation, and the Existence of God in Medieval Islamic and Jewish Philosophy. New York: Oxford University Press, 1987.
• ed-Devvânî, Celâleddîn Muhammed İbn Es‘âd. Şerhu’l-Akâidi’l-Adudiyye. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d-Devliyye, 2002.
• Ebû Reşîd en-Nîsâbûrî. Ziyâdâtü’ş-Şerh. thk. Muhammed A. Ebû Rîza. Kahire: Müessesetü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’t-Tiba‘â ve’n-Neşr, 1969.
• Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî, Hîbetullah İbn Ali. el-Mu‘teber fi’l-hikme. thk. Abdullah el-Alevî el-Hadramî. Haydârabâd: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1357.
• El Omari, Racha. The Theology of Abû l-Qâsim al-Balkhî/al-Ka‘bî (d. 319/931). Leiden: Brill, 2016.
• el-Ensarî, Ebü’l-Kâsım Selmân. el-Gunye fi’l-kelâm. thk. Mustafa H. Abdülhâdî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010.
• Ess, Josef van. Theology and Society in the Second and Third Centuries of the Hijra. çev. Gwendolin Goldblum. Leiden: Brill, 2017.
• el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Ali İbn İsmâil. Makâlâtü’l-islâmiyyîn. thk. Helmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner, 1980.
• Frank, Richard M. Beings and Their Attributes: The Teaching of Basrina School of the Mu‘tazila in the Classical Period. Albany: State University of New York Press, 1978.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-İ‘tikâd. thk. İbrahim A. Çubukçu - Hüseyin Atay. Ankara: Nur Matbaası, 1962.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid. “er-Risâletü’l-kudsiyye ‘Al-Ghazali’s Sojourn in Damascus and Jerusalem’ içinde”. Islamic Quarterly 9 (1965), 65-122.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid. Tehâfütü’l-felâsife [Tahôfat al-Falâsifat ou ‘Incoherence des Philosophes’]. thk. Maurice Bouyges. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1927.
• Gelenbevî, İsmail İbn Mustafa. Hâşiye alâ Şerhi’l-Akâidi’l-Adudiyye. İstanbul: Matba‘atü’l-Hâcci’l-Muhrim Efendi el-Busnevî, 1303.
• Gimaret, Daniel. La Doctrine d’al-Ash‘arî. Paris: Cerf, 2007.
• el-Hayyât, Ebü’l-Hüseyin Abdurrahîm İbn Muhammed. Kitâbu’l-İntisâr. thk. Albert N. Nader. Beyrut: el-Meketebetü’l-Katûlîkiyye, 1957.
• el-Herrâsî, el-Kiyâ. Usûlu’d-dîn. Kahire Yazma Eserler Kütüphanesi, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kalâm 290.
• İbn Gaylân el-Belhî, Ömer İbn Ali. Hudûsu’l-âlem. thk. Mehdî Muhakkik. Tahran: Müessese-i Mutâla‘ât-i İslâmî, 1998.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali İbn Ahmed. el-Fisal fî’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal. thk. Muhammed İ. Nasr - Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Dâru’c-Cîl, 1996.
• İbn Kemmûne, İzzuddevle Sa‘d İbn Mansûr. Şerhu’t-Telvîhâti’l-levhiyye ve’l-arşiyye. thk. Najafqulî Habîbî. Tahran: Mîrâs-i Mektûb, 2009.
• İbn Metteveyh, el-Hasen İbn Ahmed. [el-Mecmû‘ fi] l-muhît bi’t-teklîf. thk. Ömer S. Azmî. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrriyye li’t-Telif ve’t-Terceme, 1965.
• İbn Metteveyh, el-Hasen İbn Ahmed. et-Tezkire fî ahkâmi’l-cevâhir ve’l-a‘râd. thk. Daniel Gimaret. Kahire: Institut Français d’archeologie Orientale, 2009.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Vâlid Muhammed İbn Ahmed. el-Keşf an menâhici’l-edille fî akâidi’l-mille. thk. Muhammed A. el-Câbirî. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1998.
• İbn Sîna, Hüseyin İbn Abdullah. el-Hükûme fî huceci’l-müsbitîn li’l-mâzî mebbe’ zamânî. thk. Mahdi Mohaghegh. Tahran: Müsessese-i Mutâla‘ât-i İslâmî, 1998.
• İbn Sîna, Hüseyin İbn Abdullah. el-Mebde’ ve’l-me‘âd. thk. Abdullah Nûrânî. Tahran: Müsessese-i Mutâla‘ât-i İslâmî, Dânişgâh-i Tihrân, 1984.
• İbn Sîna, Hüseyin İbn Abdullah. eş-Şifâ, el-İlâhiyyât. thk. Georges Anawati - Saîd Zâyid. Kahire: Vizâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, 1960.
• İbn Sîna, Hüseyin İbn Abdullah. eş-Şifâ, et-Tabî‘iyyât, I. es-Semâ‘u’t-tabî‘î. çev. John McGinnis. Provo: Brigham Young University Press, 2009.
• İbn Sîna, Hüseyin İbn Abdullah. et-Ta‘lîkât. thk. Abdurrahman Bedevî. Kahire: Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1973.
• İbn Süver, Ebü’l-Hayr el-Hasen. “Makâle fî enne delîle Yahyâ en-Nahvî alâ hadesi’l-âlemi evlâ bi’l-kabul min delîli’l-mütekellimîn aslen”. al-Eflâtûniyyatü’l-muhdese inde’l-arab. thk. Abdurrahman Bedevî. 243-247. Kuveyt: Vikâletü’l-Matbû‘ât, 1977.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed. Der’u te‘âruzi’l-akli ve’n-nakl. thk. Muhammed R. Sâlim. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed İbn Sa‘ûd el-İslâmiyye, 1991.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed. Minhâcu’s-sünneti’l-nebeviyye fi’r-reddi alâ kelâmi’ş-şîa al-kaderiyye. thk. Muhammed R. Sâlim. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed İbn Sa‘ûd el-İslâmiyye, 1986.
• el-Îcî, Adudüddin. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, ts.
• el-İsfehânî, Mirza Abdullah Efendi. Riyâzu’l-ulemâ ve hiyâdu’l-füdelâ. thk. Ahmed el-Hüseynî. Kum: Mektebetü’l-Hayyâm, 1981.
• el-Ka‘bî, Ebü’l-Kâsım Abdullah İbn Ahmed. Kitâbu Makâlât. thk. Hüseyin Hansu vd. İstanbul: Kuramer, 2018.
• el-Kâdî, Abdülcebbâr İbn Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, 8, el-Mahlûk. thk. Tevfîk et-Tavîl - Saîd Zâyid. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrriye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, 1965.
• el-Kâdî, Abdülcebbâr İbn Ahmed. “el-Muhtasar fî usûli’d-dîn”. Resâilu’l-adl ve’t-tevhîd. thk. Muhammed Amâre. 1/197-282. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1988.
• el-Karâfî, Şihâbüddin Ahmed İbn İdris. Şerhu’l-Erbâîn fî usûli’d-dîn. thk. Nizar Hammâdî. Kahire: Dâru’l-Asâle, 2020.
• el-Kâtibî, Necmüddin Ali İbn Ömer. Hikmetü’l-ayn. thk. Salih A. et-Türkî, 2002.
• el-Kerâkecî, Ebü’l-Feth Muhammed İbn Ali. Kenzü’l-fevâid. thk. Abdullah Ni‘me. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1985.
• Maimonides, Musa. Delâletü’l-hâirîn. thk. Hüseyin Atay. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Mânkdîm Şeşdîv. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1965.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali İbn Muhammed. A‘lâmü’n-nübüvve. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• el-Melâhimî, Rüknüddin Mahmud İbn Muhammed. el-Fâik fî usûli’d-dîn. thk. Wilfred Madelung - Martin McDermott. Tahran: Iranian Institute of Philosophy, 2007.
• el-Melâhimî, Rüknüddin Mahmud İbn Muhammed. el-Mu‘temed fî usûli’d-dîn. thk. Wilfred Madelung. Tahran: Iranian Institute of Philosophy, 2007.
• el-Melâhimî, Rüknüddin Mahmud İbn Muhammed. Tuhfetü’l-mütekellimîn fi’r-reddi ale’l-felâsife. thk. Hassan Ansari - Wilfred Madelung. Tahran: Iranian Institute of Philosophy, 2008.
• el-Murtezâ, eş-Şerîf Ali İbni’l-Hüseyin. el-Mülahhas fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed R. Kummî. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 2002.
• el-Murtezâ, eş-Şerîf Ali İbni’l-Hüseyin. Emâlî. thk. Muhammed A. İbrahim. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî, 1954.
• 2n-Necâşî, Ahmed İbn Ali. Ricâlu’n-Necâşî. thk. Musa el-Zencânî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1418.
• Pines, Shlomo. Studies in Arabic Versions of the Greek Texts and in Medieval Science. Kudüs: The Magness Press, 1986.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. el-Mebâhisu’l-meşrîkiyye. thk. Zeynülâbidîn el-Mûsevî. Haydârabâd: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1343.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. el-Mesâilu’l-hamsûn fî usûli’d-dîn. thk. Ahmad H. al-Saqqâ. Beyrut: Dâru’c-Cîl, 1990.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. el-Metâlibu’l-âliye min ilmi’l-ilâhî. thk. Ahmad H. al-Saqqâ. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. Kitâbu’l-Erbaîn fî usûli’d-dîn. thk. Ahmad H. al-Saqqâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, 1986.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. Me‘âlim fî usûli’d-dîn. thk. Taha A. Sa‘d. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, ts.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn min’l-hükema ve’l-mütekellimîn. thk. Hüseyin Atay. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1991.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. Nihâyetü’l-ukûl fî dirâyeti’l-usûl. thk. Sa‘îd A. Fûde. Beyrut: Dâru’z-Zehâir, 2015.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed İbn Ömer. Usûlu’d-dîn. Beyrut Yazma Eserler Kütüphanesi, American University of Beirut Library, 297:R27kA.
• Shihadeh, Ayman. “A Post-Ghazâlian Critic of Avicenna: Ibn Ghaylân al-Balkhî on the Materia Medica of the Canon of Medicine”. Journal of Islamic Studies 24 (2013), 135-174.
• Shihadeh, Ayman. “Al-Râzî’s Earliest Kalâm Work: Eastern Ash‘arism in the Twelfth Century”. Philosophical Theology in Islam: Later Ash‘arism East and West. ed. Ayman Shihadeh - Jan Thiele. 36-70. Leiden - Boston: Brill, 2020.
• Shihadeh, Ayman. “Classical Ash‘arî Antropology: Body, Life and Spirit”. The Muslim World 102 (2012), 433-477.
• Shihadeh, Ayman. Doubts on Avicenna: A Study and Edition of Sharaf al-Dîn al-Mas‘ûdî’s Commentary on the Ishârât. Leiden: Brill, 2016.
• Shihadeh, Ayman. “Existence of God”. The Cambridge Companion to Classical Islamic Theology. ed. Tim Winter. 197-217. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Shihadeh, Ayman. “The Argument from Ignorance and Its Critics in Medieval Arabic Thought”. Arabic Sciences and Philosophy 23 (2013), 171-220.
• es-Sühreverdî, Şihâbüddin Yahyâ İbn Habeş. The Philosophy of Illumination [=Hikmetü’l-işrâk]. thk. John Walbridge - Hossein Ziai. Provo: Brigham Young University Press, 1999.
• eş-Şirâzî, Kutbuddin. Şerhu Hikmeti’l-işrâk. thk. Abdullah Nûrânî - Mehdî Muhakkik. Tahran: Encümen-i Âsâr u Mefâhir-i Ferhengî, 2000.
• et-Taftâzânî, Sadeddin Mes‘ûd İbn Ömer. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1998.
• et-Tûsî, Ebû Cafer Muhammed İbni’l-Hasen. Telhîsu’l-Muhassal. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1985.
• et-Tûsî, Ebû Cafer Muhammed İbni’l-Hasen. Temhîdu’l-usûl. Kum: el-Merkezü’t-Tehassüsî li İlmi’l-Kelâmi’l-İslâmî, 2016.
• Yahyâ, İbn Adî. “Makâle fi’l-külli ve’l-eczâ”. Makâlât Yahyâ ibn ‘Adî al-Felsefiyye. thk. Sahban Khulayfât. 212-219. Amman: University of Jordan, 1988.
• Yahyâ, İbn Adî. “Makâle fi’r-reddi alâ men kâle bi enne’lecsâme muhdese ‘Yahyâ Ibn Âdî on a Kalam Argument for Creation’ içinde”. çev. Peter Adamson - Robert Wisnovsky. Oxford Studies in Medieval Philosophy 5 (2017), 213-239.
• Young, Walter E. The Dialectical Forge: Juridical Disputation and the Evolution of Islamic Law. Cham: Springer, 2017.
• Zarepour, Mohammad S. “Avicenna on the Nature of Mathematical Objects”. Dialogue 55 (2016), 511-536.