Osmanlı’nın Endüstri Devrimine İlk Adımları: Küçük ve Büyük Vapur

Yıl 2021, Sayı: 2, 113 - 128, 15.10.2021

Levent Düzcü

Öz

Bu makale, Osmanlı Devleti'nin, Endüstri Devrimine ilk adım atışının iki vapur vasıtasıyla gerçekleştiğini iddia etmektedir. Söz konusu vapurlardan Swift 1828’de ve Hilton Joliffe ise 1829’da İngiltere’den satın alınmıştır. Bu vapurlar Osmanlı ülkesinde bir ilkti. 1760’larda İngiltere’de karada başlayan Endüstri Devrimine Osmanlılar denizcilik üzerinden adım atacaktır. Vapurlar için Osmanlılarda ilk başlarda buğ ismi kullanılsa da daha sonra vapur sefinesi, küçük vapur, büyük vapur isimleri tercih edilir olmuştur. Tersane’nin hizmetinde olan bu iki kardeş vapur için Osmanlı bürokrasisi özel bir ad vermeyi nedense son ana kadar gerek duymamıştır. İki vapur diplomaside elçileri bir yerden başka bir yere taşımanın yanı sıra malzeme nakliyatı ve yelkenli gemilerin çekilmesi gibi işlevler görmüştür. Yaklaşık olarak sekiz yıl deniz hizmetinde kalan her iki vapurla Osmanlılar endüstri çağının atmosferine küçük ve sessiz bir giriş yapmıştır. Bu minvalde her iki vapurun Osmanlı’ya mirası iki yönlü olmuştur. Birincisi, Tersane-i Âmire ve Tophane-i Âmire’de 1832-1833 yıllarında buhar fabrikaları denilebilecek vapurhanelerin kurulmasına; ikincisi ise Tersane’de vapur inşasına ve ticari filoya ön ayak olmasıdır. Vapurlar ömürlerinin son yılında ticaret amacıyla kullanılmak için devlet adamlarının iştirakiyle satın alınmış, böylece deniz ticaret filosunun da temelleri bu iki vapurla atılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Endüstri Devrimi, Bahriye, Buharlı Gemi, Tersane, Ticaret

The First Ottoman Steps Towards the Industrial Revolution: The Small and the Big Steamship

Öz

This article investigates the beginning of the Industrial Revolution in the Ottoman Empire. It claims that the starting point of this process was the arrival of two steamboats in Istanbul. The Ottomans purchased Swift in 1828 and Hilton Joliff in the following year from Britain and these steamers were the first ones in the empire. Thus the Revolution, which started in Britain in the 1760s, entered the Ottoman lands through maritime. Although the word buğ was the first name for steamers, later on, the Ottomans preferred the names steamship, small steamer and big steamer. The Ottoman bureaucracy did not give a particular name for these two sister ships that served the shipyard by transporting foreign ambassadors, carrying materials and towing sailing ships until the end. So, the Ottomans tasted the industrial age's atmosphere thanks to these steamships remaining in naval service for almost eight years. The steamboats' legacy to the Ottomans was two-folded. The first is the establishment of steam engine-powered factories (vapurhaneler) in 1832-33. Secondly, since the ships were purchased for commercial purposes in their final years, they pioneered shipbuilding in the commercial fleet. Accordingly, they paved the way for the foundation of the merchant fleet.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Industrial Revolution, Steamship/Vapour, Shipyard, Commerce.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Osmanlı Arşivi (BOA): Bab-ı Asafi Name-i Hümayun Defterleri (A.DVNSNMH.d.), Cevdet-Bahriye (C.BH), Cevdet-İktisat (C.İKTS), Hatt-ı Hümayun (HAT), Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD).
• Bal, Nurcan. XIX. Yüzyılda Osmanlı Bahriyesinde Gemi İnşa Teknolojisinde Değişim: Buharlı Gemiler Dönemi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Cormstock, John L. History of the Greek Revolution. New York: 1829.
• De Kay, James E. 1831-1832 Türkiye’sinden Görünümler, çev. Serpil Atamaz Hazar. Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2009. Düzcü, Levent. Yelkenliden Buharlıya Geçişte Osmanlı Denizciliği (1825-1855), İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2017.
• Gencer, Ali İhsan. Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789-1867), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Kallek, Cengiz. “Kile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/568-571. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 25/570.
• Mac Farlane, Charles. Constantinople in 1828. 1 Cilt, London: Saunders and Otley, 1829.
• Murray, Andrew vd. Shipbuilgind in Iron and Wood, Edinburg: Neill Compony, 1863.
• Örenç, Ali Fuat. “1827 Navarin Deniz Savaşı ve Osmanlı Donanması”, Tarih Dergisi 46, (Haziran 2012), 37-84.
• Preble, Henry. A Chronological History of the Origin and Development of Steam Navigation, Philadelphia: L.R. Hamersly & Co, 1895.
• Slade, Adolphus. Records of Travels in Turkey, Greece, Etc., and of a Cruize in the Black Sea, With The Capitan Pasha, In The Years 1829, 1830 and 1831, London: Saunders and Otley,. I/108.
• Sondhaus, Lawrence. Naval Warfare 1815-1914, New York: Taylor and Francis e-Library, 2001
• Tengüz, Hüsnü. Osmanlı Bahriyesinin Mazisi, İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, 1995.
• Terzi, Arzu T. “Hazine-i Hassa Vapur Kumpanyası”, Tarih Boyunca Dünyada ve Türklerde Denizcilik Semineri Bildiriler. 147-154. İstanbul: Globus Dünya Basımevi, 2005.
• Tezel, Hayati. Anadolu Türklerinin Deniz Tarihi I, İstanbul: Deniz Basımevi, 1973.