Mohammad b. al-Karram and Basics for His Thought of Mysticism

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 12, 1 - 24, 31.07.2019

Hüseyin Doğan

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.562438

Öz

Sources
of Central Asian Sufi culture are based on Abu Hanifa. Because the main
elements that nourish the veins of Central Asian Sufism emerged in Abu Hanifa's
work in Kufa. His rationality, moralism, especially in the field of rhetoric
and law, have inspired many scholars and thinkers. The tradition of being
tolerant and understanding of the people who emerged in the thought system of
Abu Hanifa, gaining their sympathy, and even penetrating the worlds of mind and
heart, has taken the place of Khorasan and Mawaraunnahr directly from Kufa
Hanafi Kalam school over time. The most obvious reflection of this interaction
was Muhammad bin Karram, which played a major role in shaping theology of
Kerrami and Yahya bin Muaz ar Razi, Ibrahim bin Ahmad al Khavvas, and Abu Muti
Makhul an Nasafi who tried to keep this theological understanding alive with a
mystical idea.

For the first time in Islamic history,
Ibn Keram, a formal and systematic educational institution, and a direct
influence on the shaping of the madrasah tradition, has taken an active role in
the scientific movements in Central Asia with the inspiration from this line.
In this article, the influence of the concept of zuht, which has been taken
over from Abu Hanifa, on Central Asian scholars, has been examined.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Matüridis, Abu Hanifa, Ibn al-Karram, Hangah

Muhammed b. Kerrâm ve Tasavvufî Düşüncesinin Temelleri

Öz

Orta Asya
Tasavvuf kültürünün kaynakları Ebû Hanîfe’ye kadar dayanmaktadır. Zira Orta
Asya Tasavvuf kültürünün damarlarını besleyen ana unsurlar, Ebû Hanîfe’nin
Kufe’deki çalışmalarında ortaya çıkmıştır. Başta itikat ve hukuk alanı olmak
üzere özellikle de onun akılcılığı, zühd ve ahlâkçılığı, birçok bilgin ve
düşünüre esin kaynağı olmuştur. Ebû Hanîfe’nin düşünce sisteminde ortaya çıkan
insanlara karşı hoşgörülü ve anlayışlı olma, onların sempatisini kazanma hatta
zihin ve gönül dünyalarına nüfuz etme geleneği, Kufe Hanefî kelâm okulundan
zamanla Horasan ve Maveraünnehir topraklarına doğrudan sirayet etmiştir. Bu
etkileşimin en belirgin yansıması ise, Kerrâmî teolojinin şekillenmesinde başat
role sahip Muhammed b. Kerrâm ile bu teolojik anlayışı tasavvufî bir renkle
yaşatmaya çalışan Yahyâ b. Mu‘âz er-Râzî, İbrâhîm b. ‘Ahmed el-Havvâs ve Ebû
Mutî‘ Mekhûl en-Nesefî gibi Kerrâmî zâhid ve bilim adamlarında ortaya
çıkmıştır.

İslâm
tarihinde ilk kez örgün ve sistemli bir eğitim kuruluşu olan ve medrese
geleneğinin şekillenmesinde doğrudan etkili olan “hankâhlar” yoluyla kendi
teolojik dünya görüşünü Ebû Hanife’nin zühd ve takva anlayışıyla harmanlayan
İbn Kerrâm, bu çizgiden aldığı ilhamla Orta Asya’da ihtidâ hareketlerinde
önemli sayılacak derecede aktif rol almıştır. İşte bu makalede, Ebû Hanife’den
devşirilen zühd anlayışının Orta Asya âlimlerinin üzerindeki etkisi ele alınıp
incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtürîdiyye, Ebû Hanîfe, İbn Kerrâm, Hankâh

Kaynakça

• Aydın, Salih, Bir Ehl-i Sünnet Okulu: Kerrâmiyye (Kerrâmiyye’nin Kelâm Teorisi, İmân Anlayışı ve Din Politikası), Viyana Üniversitesi Dil ve Kültür Bilimleri Fakültesi, Viyana 2012.
• Aydın, Salih, “Ebû Hanîfe’nin En Kapsamlı Yorumu: Kerrâmiyye”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 19, Konya 2012.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Muhammed b. ‘Abdülkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, (trc.) Ethem Ruhi Fığlalı, TDV Yayınları, Ankara 1991.
• el-Bağdâdî, er-Rûmî, Mu‘cemu’l-Buldân, 4 Cilt. Mısır 1906.
• Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İnsan Yayınları, İstanbul 2003.
• Bulliet, Richard W., The Patricians of Nishapur, Harvard University Press, Cambridge 1972.
• Çift, Salih, “İlk Dönem Tasavvuf Klasikleri Tarafından İhmal Edilen Bir Zühd Hareketi: Kerrâmiyye”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 27, Bursa 2008.
• ed-Dımeşkî, Ebu’l-Kâsım Sikatuddîn ‘Ali b. Hasan b. Âsâkir, Tebyînu Kezibi’l-Müfterî fîmâ Nesebe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî, (thk.) Ahmed Hicâzî es-Sakkâ, Dâru’l-Ceyl, Beyrut 1416/1995.
• Doğan, Hüseyin, Horasan ve Maveraünnehirde Ilımlı Bir İslâm Politikası: Kerrâmî Söylem ve Yansımaları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2015.
• Erdem, Erol, Kerrâmiyye Mezhebi ve İtikâdî Görüşleri, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1994.
• el-Huseynî, Ebu’l-Me‘âlî Muhammed, Kitâbu Beyani’l-Edyân der Şerhi Edyân ve Mezâhibi Câhiliyyi ve İslâmiyyi, (thk.) ‘Abbâs İkbâl. Matbaatu Meclis, Tahran 1312.
• Işın, Ekrem, “Melâmîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları İstanbul,1994.
• el-İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-Dîn ve Temyîzi’n Fırkati’n-Nâciye ‘an Fıraki’l-Hâlikîn, (thk.) Zâhid el-Kevserî, Beyrut 1403/1983.
• İbn Maksûd, ‘Abdurrahîm b. ‘Ali, Risâle fî Beyâni Hakikati’l-Melâmiyye, Süleymâniye Kütüphanesi. Yazmalar Bölümü, 927, İstanbul, ts.
• Karadaş, Cağfer, “Kerrâmiyye ve İtikâdı”. Kader Kelâm Araştırmaları Dergisi, 5/2, 2007. Kazanç, Fethi Kerim, el-Cüveynî’de Klasik Kelâm Tartışmaları (el-Akîdetü’n-Nizâmiyye Örneği), Araştırma Yayınları, Ankara 2014.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemu’l-Müellifîn –Terâcimu’l-Musannifi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, Beyrut, 1376/1957.
• Keyânî, Muhsin, Hankahlar Tarihi, (trc.) Ali Ertuğrul-Süleyman Gökbulut, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2013.
• Komisyon, “Melâmetiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara 2004.
• el-Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım ‘Abdülkerîm el-Hevâzin, Kuşeyrî Risâlesi, (haz.) Süleyman Uludağ. Dergâh Yayınları, İstanbul 1991.
• Kutlu, Sönmez, Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri, Otto Yayınları, Ankara 2012.
• Kutlu, Sönmez, “Kerrâmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2002.
• el-Kütübî, Muhammed b. Şâkir, Fevâtu’l-Vefeyât, 4 Cilt, (thk.) İhsân ‘Abbâs, Dâru’s-Sadr. Beyrut 1973.
• Madelung, Von Wilfred, Religious Trends in Early Islamic Iran, Bibliotheca Persica, 1988.
• Madelung, Von Wilfred, “Horasan ve Maverâünnehir’de İlk Mürcie ve Hanefiliğin Yayılışı”, (trc.) Sönmez Kutlu. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 38, Ankara 1992.
• Madelung, Von Wilfred, Dinî Ekoller ve Mezhepler, (trc.) A. Bülent Ünal, b.y., İzmir 2001.
• Mahmûd, ‘Abdülkâdir, Felsefetu’s-Sufîyye fi’l-İslâm, Dâru’l-Fikr, Kahire 1967.
• Malamud, Margaret, “The Politics of Heresy in Medievel Khurasan: The Karramiyya in Nishapur”, International Society for Iranian Studies and Taylor & Francis, Iran 1994.
• el-Makdîsî el-Beşşârî, Şemsuddîn Ebî ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Ahmed, Ahsenu’t-Tekâsîm fî Ma‘rifeti’l-Ekâlîm, (thk.) Muhammed Emîn ed-Dennâvî, Dâru Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
• Massignon, Louis, Essay on the Origins of The Technical Language of İslamic Mysticism, University of Notre Dame Pres, Notre Dame, Indiana 1954.
• Massignon, Louis, Doğuş Devrinde İslâm Tasavvufu, (trc.) Mehmet Ali Aynî, (haz.) Osman Türer-Cengiz Gündoğdu, Ataç Yayınları, İstanbul 2006.
• Muhtâr, Süheyr Muhammed, et-Tecsîm ‘inde’l-müslimîn -Mezhebu’l-Kerrâmiyye-, Kahire 1971.
• en-Nesefî, Necmüddîn ‘Ömer b. Muhammed b. ‘Ahmed, el-Kand fî Zikri’l-‘Ulemâ-’i Semerkad, (thk.) Nazar Muhammed el-Fâreyânî, Mektebetü’l-Kevser, Suudi Arabistan 1412/1991.
• er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. ‘Ömer, İ‘tikâdâtu Fıraki’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn, (thk.) Tâhâ ‘Abdilra’ûf Sa‘d-Mustafâ el-Havârî, Kahire 1398/1978.
• es-Sâ‘ûdî, Ebu’l-Hasan ‘Ali, en-Nutâf fi’l-Fetâvâ, (thk.) Muhammed Nebil Bahsalî, Dâru’l-Kütibi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1996.
• Seale, Morris S., “The Ethics of Malamatiya Sufism and The Sermon on The Mount”, The Muslim World, 58/1, Leiden 1968.
• es-Seksekî, ‘Abbâs b. Mansûr, el-Burhân fî Ma‘rifeti ‘Akâidi Ehli’l-Edyân, (nşr.) Halîl ‘Ahmed İbrâhîm el-Hâc, Beyrut 1425/2004.
• es-Subkî, Takiyyuddîn ‘Ahmed, Tabakâtu’ş-Şâfi‘iyyeti’l-Kübrâ, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, ts.
• Sviri, Sara, “İlk Dönem Tasavvuf Kültüründe Melâmetiyye Hareketi ve Hâkim Tirmizî”, (çev.) Salih Çift, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 4/11, İstanbul 2003.
• eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. ‘Abdilkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, 2 Cilt, Beyrut 1317.
• Şener, Habib, Gazzâlî’de Varlık ve Bilgi, Sonçağ Akademi Yayınları, Ankara 2019. Şeref, Muhammed Celâl, Dirâsât fi’t-Tasavvufi’l-İslâmiyyi, Dâru’n-Nehdâti’l-İslâmî, BeyruT 1984.
• Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, (trc.) Ethem Ruhi Fığlalı, Birleşik Yayınları, İstanbul 1998.
• Yaltkaya, Mehmed Şerafettin, “Kerrâmîler”, Dâru’l-Fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası (Tarihî, İçtimâî, Dinî, Felsefî), Ahmet İhsan Matbaası Limitet Şirketi, İstanbul 1929.
• ez-Zebîdî, Muhibbuddîn Ebi’l-Feyz es-Seyyîd, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmus, 4 Cilt, Dâru’l-Ma‘rife, Mısır 1306/1980.
• ez-Zehebî, Ebû ‘Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. ‘Ahmed b. ‘Osmân, Mizânu’l-İ‘tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Dâru’l-Kütüb, Kahire 1963.
• ez-Zehebî, Ebû ‘Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. ‘Ahmed b. ‘Osmân, Târîhu Medîneti Dımaşk, (thk.) Sekîne eş-Şihâbî, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1982.
• Zysow, Aron, “Two Unrecognized Karrâmî Text”, Journal of The American Oriental Society, Newyork 1988.